U niadzielu zrabiŭ toje, što daŭno chacieŭ: pajści na prypynak i sieści ŭ pieršy aŭtobus, jaki padjedzie. Kali ja apynuŭsia na skryžavańni Piłsudskaha i Kaścielnaj, pieršy aŭtobus byŭ u Haradok praź Michałova, piša emihrant novaj chvali ź Biełastoka Jan Ramejka.
Nasielnictva Michałova — try tysiačy, ale jano maje status horada. Aŭtobus abjechaŭ kruhom prostakutnaha skviera, vakoł jakoha ščylna stajać budynki. Šylda paviedamlaje, što skvier nazyvajecca «Park 4 červienia 1989 hoda». Heta data vybaraŭ, jakija źniščyli ŭ Polščy ŭładu kamunistaŭ. Pamiž drevaŭ bjuć fantany.
Pobač z prypynkam — baniery sa starymi zdymkami: «Michałova pierad 1939 hodam». «Voś dziela hetaj mety i treba źbirać staryja zdymki Hłybokaha», — padumaŭ ja. Histaryčnyja dakumienty źbirajucca nie za miesiac i nie za hod. Treba zajmacca siońnia, kab u toj ščaślivy dzień było što dastać z šufladaŭ i razdrukavać na banierach.
U Haradku nasielnictva jašče mienšaje — dźvie z pałovaj tysiačy. Jak u Kruleŭščynie, što za 15 kiłamietraŭ ad Hłybokaha. Na płocie himnazii, kala jakoj spyniŭsia aŭtobus, taksama razdrukavanyja staryja zdymki, praŭda, užo pavajennaha času. Heta miascovyja aktyvisty ŭratavali archiŭ niehatyvaŭ miascovaha fatohrafa, i tak adkryli jaho dla ludziej.
Himnazija nazvanaja ŭ honar rodu Chadkievičaŭ, heta vialikimi litarami napisana na fasadzie. U kancy XV stahodździa Alaksandr Chadkievič zbudavaŭ tut, nad rakoju Supraślu, zamak i carkvu, i zaprasiŭ u 1498 hodzie pravasłaŭnych manachaŭ. Ale tyja zachacieli žyć u cišyni i ŭ 1510 hodzie paprasilisia pasialicca ŭ pustcy, za try dziasiatki kiłamietraŭ na zachad. Tam u vyniku paŭstaŭ klaštar i horad Suprasl.
Pierad uvachodam na zamčyšča na ziamli lažyć stend z histaryčnaj infarmacyjaj. Stend na troch movach — polskaj, anhlijskaj i biełaruskaj. Jaho časova prybrali, bo robiać novuju bramu.
Lažać składzienyja mocnyja draŭlanyja belki. Prachod na zamčyšča pieraharodžany. Nad Supraślu budujecca altanka, taksama z toŭstych belek i došak. Nie škadujuć dreva — tym bolš, što jaho tut chapaje: adny lasy vakoł, jakija złučajucca ź Biełaviežskaj puščaj i pierachodziać na biełaruski bok. Ci, moža, treba inačaj skazać — miaža prajšła i padzialiła hety lasny rehijon na dźvie častki?
U miastečku pałova chat — draŭlanyja. Niekatoryja ramantujucca i abbivajucca akuratnaj šaloŭkaj. Akuratnyja aharodžy sa štykietnika. Až pryjemna pahladzieć. Voka ciešycca, a duša płača, bo zhadvaju, jak sapsavali sajdynham i bietonnymi płatami biełaruskija miastečki.
Kaścioł u Haradku źjaviŭsia tolki ŭ 30-ja hady XX stahodździa. Bolšaść žycharoŭ miastečka składali iŭdziei i pravasłaŭnyja, a katalikoŭ pa stanie na 1921 hod było ŭsiaho 45 čałaviek. Na trochmoŭnym stendzie z historyjaj śviatyni ja znachodžu znajomaje proźvišča. Ksiondz Tadevuš Šadbej u 1933 hodzie ŭznačaliŭ kamitet budaŭnictva kaścioła ŭ Haradku. A pierad tym, u 1931 hodzie, jon skončyŭ budavać kaścioł u Kruleŭščynie. U mižvajenny čas heta była adna, Vilenskaja, archidyjacezija.
Kaścioł u Haradku, jak i kaścioł u Kruleŭščynie, maje tytuł Najśviaciejšaha Serca Isusa. Kaścioł u Haradku — muravany, ale nievialiki, u styli polskaha madernizmu, uniesieny ŭ śpis pomnikaŭ architektury. Ad kaścioła ŭ Kruleŭščynie zastalisia tolki masiŭnyja kamiennyja padmurki, na jakich miascovyja katoliki pastavili ścipły žalezny kryž. Stenda, na jakim možna było b pračytać imia budaŭnika kaścioła, u Kruleŭščynie niama.
Na pierapisie 1921 hoda amal usie pravasłaŭnyja žychary Haradka zapisalisia biełarusami. Navat biełaruskaje kulturnaje žyćcio ŭ miastečku było — dziejničała Tavarystva biełaruskaj škoły (niadaŭna zabaronienaje ŭ Respublicy Biełaruś), była biblijateka, stavilisia śpiektakli. Ale vyhladaje, što svaju movu jany ŭsio adno ličyli za druharadnuju. Prynamsi, na pravasłaŭnych mohiłkach usie pomniki, jakija trapilisia mnie na vočy, byli padpisanyja abo pa-rasiejsku, abo pa-polsku. Na mohiłkach — ścipłaja draŭlanaja cerkaŭka, 1862 hoda pabudovy. Adramantavanaja, ababitaja doškami. Kali b takaja śviatynia była ŭ Biełarusi, jaje abšyli b sajdynham, pabolšali b da nienaturalnych pamieraŭ kupał — i hanarylisia b, jak «krasiva».
Prychadskuju carkvu Naradžeńnia Praśviatoj Baharodzicy źniščyŭ pažar u samy razhar niamieckaj akupacyi, 14 kastryčnika 1943 hoda. Paśla vajny kamunistyčnyja ŭłady nie pieraškodzili zbudavać novuju śviatyniu — jana daminuje vonkava nad miastečkam i biez słoŭ śviedčyć, jakaja kanfiesija daminuje tut kolkasna. Tut hanaracca tym, što nastajacielem carkvy byŭ ajciec Vasil Daraškievič, paźniejšy Mitrapalit Biełastocki i Hdański. Jaho imieniem nazvanaja adna z vulic u Haradku.
Cikavostku zaŭvažaju pobač z carkvoj. Tam lažać, prymacavanyja łancuhami, staryja zvany. Samy vialiki pryśviečany pamiaci impieratara-«mirotvor'ca» Alaksandra III. Na zvonie bačny i bareljef-partret rasiejskaha cara. Na mienšym zvonie — nadpis, što jon byŭ achviaravany na znak padziaki Bohu za ŭratavańnie Alaksandra II padčas zamachu na jahonaje žyćcio 4 krasavika 1866 hoda.
Suprać cara Alaksandra II byŭ paŭstaŭšy Kastuś Kalinoŭski, jaki naradziŭsia ŭ Mastaŭlanach u Haradockaj hminie. Mižvoli pryhadvajucca dyskusii siarod biełaruskich dziejačaŭ na Padlaššy: ci ličać tutejšyja žychary Kalinoŭskaha svaim hierojem ci nie? Bo dla pravasłaŭnych jon musić zdavacca čužym, bo katolik. A, z takoha punktu hledžańnia, impieratar Alaksandr II, musić zdavacca svaim, bo i pravasłaŭny, i admianiŭ u impieryi prynižalnaje dla sialanaŭ pryhonnaje prava.
Vyhladaje, što tut na pamiežžy, u miescy sutyknieńnia roznych dziaržaŭ, narodaŭ i kanfiesij, jość šmat ćmianaha i niedahavoranaha. Zrešty, ja pryjechaŭ siudy kab pahladzieć, a nie razbłytvać składanyja kłubki łakalnaj identyčnaści.
Zaŭvažyŭ, što ŭsie miascovyja ludzi, čyju havorku ja čuŭ i z kim razmaŭlaŭ, havaryli pa-polsku. Niejki čas tamu ŭ Hajnaŭcy ja byŭ śviedkam taho, jak miascovyja žančyny starejšaha vieku na prypynku hutaryli miž saboj pa-biełarusku. Ci ŭ Haradku biełaruskaja mova vyjšła z užytku, ci prosta ja jaje za svoj karotki vizit nie pačuŭ — nie viedaju, nie budu rabić vysnovy.
Z Haradka viartajusia aŭtobusam praz Słučanku i Załuki. «Mnoha ludziej jedzie siońnia PKS-am», — źviartajecca da svajoj spadarožnicy mužčyna hadoŭ šaścidziesiaci, jaki sieŭ na adnym ź viaskovych prypynkaŭ.
A heta biełaruskaja emihranckaja moładź viartałasia ź fiestyvalu «Tutaka».
Viečaram u stužcy fejsbuka mnie traplajucca vandroŭnyja fotazdymki adnoj majoj biełaruskaj siabroŭki. Jana ŭ hety dzień była ŭ Adelsku. Google Maps pakazvaje, što heta ŭsiaho 35 kiłamietraŭ, praź les i žaleznuju ścianu, ad Haradka.
«Biełarusy buduć cichieńka dumać svajo. A vada kamień točyć, dyj Łukašenka fizična nie viečny». Hłyboki manałoh byłoha mytnika Alesia Jurkojcia5
Kamientary