Jak 30 hadoŭ tamu sudzili Śviatłanu Aleksijevič, a ŭ Kupałaŭskim išoŭ śpiektakl pa jaje knizie
U pačatku 1990-ch piśmieńnicy «prylacieła» za knihu «Cynkavyja chłopčyki», dzie budučaja nobieleŭskaja łaŭreatka apublikavała spoviedzi chłopcaŭ, što prajšli Afhanistan, a taksama ich maci, žonak, dziaŭčat. A hodam raniej Kupałaŭski teatr pastaviŭ pa knizie śpiektakl. Hetuju historyju pryhadaŭ «Kamunikat».
«Niadaŭna hrupa maciarok voinaŭ-internacyjanalistaŭ, što zahinuli ŭ Afhanistanie, padała ŭ sud na piśmieńnicu Śviatłanu Aleksijevič, aŭtarku knihi «Cynkavyja chłopčyki». Ich pazoŭnaja zajava budzie razhladacca ŭ narodnym sudzie Centralnaha rajona Minska. Nahodaj dla zvarotu ŭ sud stali śpiektakl «Cynkavyja chłopčyki», pastaŭleny na scenie Biełaruskaha teatra imia Janki Kupały, i publikacyja ŭryŭkaŭ z knihi ŭ haziecie «Komsomolskaja pravda». Śpiektakl byŭ zapisany Respublikanskim telebačańniem i prademanstravany žycharam Biełarusi. Maciarok, što niasuć u sabie ŭsie hetyja hady svajo niepazbyŭnaje hora, abraziła, što ich chłopčyki pakazany vyklučna jak biazdušnyja robaty-zabojcy, maradziory, narkamany i hvałtaŭniki…» (Ł. Hryhorjeŭ, «Viečiernij Minsk», 12 červienia 1992 h).
Hetym uryŭkam pačynajecca apošniaja častka knihi Śviatłany Aleksijevič «Cynkavyja chłopčyki», pryśviečanaja akurat historyi sudovych pasiedžańniaŭ, raskazanaj z dapamohaj dakumientaŭ.
Jak zaznačaŭ Leanid Śvirydaŭ u haziecie «Sobiesiednik», materyjały dla druku pra toje, što sud idzie, byli padrychtavanyja jašče da taho, jak sama sudździa zaviała spravu.
U narodny sud pastupili dźvie pazoŭnyja zajavy. Pieršaja — ad byłoha «afhanca» Aleha Lašenki, jaki śćviardžaŭ, što «Śviatłana Aleksijevič napisała pra tuju vajnu i pra jaho asabista niapraŭdu, ačarniła jaho. Tamu pavinna publična vybačycca, a źniavahu sałdackaha honaru kampiensavać sumaj 50 tysiač rubloŭ». Druhaja zajava — ad maci zahinułaha staršaha lejtenanta Ju. Hałaŭniova Iny Hałaŭniovaj, jakaja zajaviła, što jana «razyšłasia ź piśmieńnicaj u acenkach savieckaha patryjatyzmu i jaho roli ŭ vychavańni maładoha pakaleńnia».
Paźniej da sudovaj spravy dałučyli treciuju pozvu ad jašče adnaho hieroja knihi «Cynkavyja chłopčyki» Tarasa Kiecmura — «biez podpisu i, zrazumieła, biez raspačataj z hetaj pryčyny spravy».
Pytańniaŭ da chodu sudovaha pracesu bieźlič. Vialikaja kolkaść parušeńniaŭ, zamiena sudździ, abrazy ŭ bok Śviatłany Aleksijevič i navat pahrozy zabić — «abiacajuć parezać na kavałački…». Sud zajaviŭ, što ničoha takoha nie čuŭ.
Pavodle rašeńnia suda, pozva była zadavolenaja častkova. Sud pastanaviŭ:
«Abaviazać redakcyju haziety «Komsomolskaja pravda» ŭ dvuchmiesiačny termin apublikavać abviaržeńnie zhadanych źviestak. Hałaŭniovaj Inie Siarhiejeŭnie ŭ poźvie pra honar i hodnaść da Aleksijevič Śviatłany Alaksandraŭny i redakcyi haziety «Komsomolskaja pravda» admović.
Spahnać z Aleksijevič Śviatłany Alaksandraŭny na karyść Kiecmura Tarasa Michajłaviča vydatki na dziaržmyta ŭ pamiery 1320 rub. i dziaržmyta na karyść dziaržavy ŭ pamiery 2680 rub. Spahnać z Hałaŭniovaj Iny Siarhiejeŭny na karyść dziaržavy 3100 rubloŭ».
Kamanda prajekta zacikaviłasia faktam pastanoŭki ŭ Teatry imia Janki Kupały śpiektakla «Cynkavyja chłopčyki». Udałosia adšukać śviedak padziei, a taksama niekalki fotazdymkaŭ. Adkryćciom było i toje, što śpiektakl, pa sutnaści, staŭ adnoj z pryčyn dla pačatku suda.
Narodny artyst Biełarusi Viktar Manajeŭ u śpiektakli «Cynkavyja chłopčyki». Usie foty śpiektakla — z ułasnaha archiva, uładalnik jakoha pažadaŭ zastacca nieviadomym.
«Z historyi byŭ ściorty nie tolki sam śpiektakl, ale i fakt jahonaha isnavańnia. Prykładna takim ža čynam mahli vydalić z pamiaci i zvalnieńnie amal usioj trupy Kupałaŭskaha teatra ŭ 2020-m hodzie, kali b heta nie adbyvałasia ŭ epochu internetu. Tamu dla mianie było nadzvyčaj važna adnavić hety prabieł», — kaža byłaja aktorka Kupałaŭskaha Kryścina Drobyš, jakaja i praviała ŭłasnaje rasśledavańnie.
Udałosia ŭznavić niekatoryja detali teatralnaj pastanoŭki.
Jak adbyvaŭsia praces repietycyj, składana skazać, bo prajšło bolš za 30 hadoŭ. Premjera adbyłasia 27 lutaha 1991 hoda. Infarmacyja pra sud źjaviłasia ŭ červieni 1992-ha. To-bok śpiektakl praisnavaŭ u repiertuary nie bolej za adzin siezon.
Scena sa śpiektakla «Cynkavyja chłopčyki». Režysior Valeryj Rajeŭski. Teatr imia Janki Kupały (1991-1992 hh).
Režysioram pastanoŭki byŭ Valeryj Rajeŭski, jaki staŭ i suaŭtaram insceniroŭki razam z aŭtarkaj knihi. Na repietycyjach prysutničała i sama Śviatłana Aleksijevič, jakaja ŭnosiła svaje karektyvy i praŭki.
Zaniataja ŭ śpiektakli była vialikaja častka trupy teatra imia Janki Kupały — amal usia trupa, zaznačajuć krynicy. Navat studenty: maładyja dziaŭčaty, jakija hrali niaviestaŭ, i maładyja chłopcy ŭ roli desantnikaŭ. Aktorki, bolš starejšyja, hrali maci, usie ŭ čornym. Jany čytali listy zahinułych synoŭ.
Siarod vykanaŭcaŭ — lehiendy biełaruskaj sceny: Valancin Biełachvościk, Alaksandr Łabuš, Uładzimir Kin-Kaminski, Uładzimir Uładamirski, Mikałaj Kiryčenka, Halina Balčeŭskaja i inšyja.
Zadziejničany ŭ śpiektakli byŭ i Hienadź Davydźka, jaki na toj čas byŭ aktoram teatra Janki Kupały. Ciapier jon — adzin ź viadučych prapahandystaŭ kancepcyi «russkoho mira» ŭ Biełarusi.
Aktor Viačasłaŭ Paŭluć i Zasłužanaja artystka Biełarusi Natalla Kačatkova ŭ śpiektakli «Cynkavyja chłopčyki»
Mastakom byŭ Barys Hierłavan, kampazitaram — znakamity arhanist Aleh Jančanka.
Pavodle ŭspaminaŭ, śpiektakl byŭ vielmi ciažki emacyjna.
Na avanscenie znachodziŭsia hałoŭny hieroj — zvarjacieły sałdat (pavodle inšaj viersii, «dałakop» — kapalnik mahił), jaki ciaham usiaho śpiektakla kapaŭ mahiłu. Apranuty ŭ desantnuju cialniašku, jon ciaham usiaho śpiektakla znachodziŭsia ŭ hetaj jamie. Dla kožnaha śpiektakla ŭ teatr pryvozili samazvał ziamli. I ź niejkaj nieviadomaj našym surazmoŭcam pryčyny naprykancy śpiektakla hledačy kidali naŭprost u hetuju mahiłu kvietki i cukierki.
Hledačy achvotna chadzili na śpiektakl. Viadoma, što hladzieli śpiektakl i sami «afhancy». Paśla prahladu niekatoryja ź ich zaznačali, što «ŭ pryncypie padadziena dastupna, adnak tam (red. — na vajnie) my nahladzielisia takich žachaŭ, pra jakija nielha raskazvać».
Narodny artyst Biełarusi Viktar Manajeŭ u śpiektakli «Cynkavyja chłopčyki»
Narodnaja artystka BSSR, łaŭreatka Dziaržaŭnaj premii BSSR Maryja Zacharevič i aktor Alaksandr Łabuš u śpiektakli «Cynkavyja chłopčyki».
Prahramka śpiektakla «Cynkavyja chłopčyki» (1991 hod)
Prahramka śpiektakla «Cynkavyja chłopčyki» (1991 hod)
Vyjšła pieršaja aŭdyjakniha Śviatłany Aleksijevič na biełaruskaj movie
Aleksijevič pra zatrymanaha try hady tamu Babaryku: U jaho była niejkaja navat naiŭnaja viera ŭ toje, što my možam niešta pamianiać
Piać knih Śviatłany Aleksijevič zrobiać u aŭdyja pa-biełarusku
Aleksijevič ab prysudzie viasnoŭcam: «My ŭciahvajemsia ŭ hetuju jamu»
Kamientary