Alaksandr Łukašenka atrymaŭ ad Uładzimira Pucina orden Andreja Pieršazvanaha. Hetaja ŭznaharoda maje hłyboki simvaličny źmiest, jaki jana nabyła za stahodździ isnavańnia. Rasija ŭznaharodžvała joj samych viernych i karysnych słužak, jakija adznačylisia ŭ spravie ŭciahnieńnia Biełarusi ŭ arbitu impieryi. Mahnaty, biskupy i karniki — pahladzieli, chto jašče ŭ historyi Biełarusi atrymlivaŭ hety orden i za jakija zasłuhi pierad Rasijaj.
30 žniŭnia Uładzimir Pucin pavinšavaŭ Alaksandra Łukašenku z 70-hadovym jubilejem i padpisaŭ ukaz ab uznaharodžańni jaho ordenam śviatoha apostała Andreja Pieršazvanaha.
Całkam abhruntavańnie hučyć tak:
«Za vydatnyja zasłuhi ŭ raźvićci adnosin sajuźnictva i stratehičnaha partniorstva pamiž Rasijskaj Fiederacyjaj i Respublikaj Biełaruś, umacavańni siabroŭskich suviaziaŭ pamiž rasijskim i biełaruskim narodami, a taksama za vialiki asabisty ŭkład u stvareńnie i efiektyŭnuju dziejnaść Sajuznaj dziaržavy».
Łukašenka staŭ 27-j asobaj, uznaharodžanaj najvyšejšaj dziaržaŭnaj uznaharodaj Rasii. Raniej jaje taksama atrymali patryjarchi Aleksij II i Kirył, eks-prezident SSSR Harbačoŭ, lidary zamiežnych krain Nazarbajeŭ, Alijeŭ, Si Czińpin, a taksama piśmieńnik Sałžanicyn, jaki, praŭda, adziny admoviŭsia jaje pryniać.
Orden byŭ zasnavany Jelcynym u 1998 hodzie — jak adnaŭleńnie najstarejšaj rasijskaj uznaharody, jakaja isnavała da revalucyi 1917 hoda. Akramia toj farmuloŭki, ź jakoj prysudžajecca orden, u jahonym statucie kankretna prapisana, za što i kamu jon moža ŭručacca:
«Za vyklučnyja zasłuhi, jakija sadziejničajuć roskvitu, vieličy i słavie Rasii, zabieśpiačeńniu jaje nacyjanalnaj biaśpieki i suvierenitetu».
Hetaja farmuloŭka jadnaje Łukašenku ź inšym viadomym kavaleram ordena — vilenskim hienierał-hubiernataram Michaiłam Muraŭjovym, jaki viadomy ŭ historyi jak «Viešalnik». Takuju mianušku jon atrymaŭ u Biełarusi za žorstkaje zadušeńnie vyzvalenčaha paŭstańnia 1863 hoda. Karystajučysia svaimi nadzvyčajnymi paŭnamoctvami, Muraŭjoŭ pryvioŭ da šybienicy bolš za sotniu lidaraŭ paŭstańnia, u tym liku Kastusia Kalinoŭskaha, a tysiačy — da kanfiskacyi majomaści i vysyłki ŭ Sibir.
Dla astatnich rasijskim samadziaržaŭjem była padrychtavanaja prahrama zaspakajeńnia i rusifikacyi kraju. Mienavita za časami Muraŭjova, vierahodna, jahonym prychilnikam Ivanam Karniłavym, pryznačanym kurataram Vilenskaj navučalnaj akruhi paśla paŭstańnia z metaj vyčyścić škoły ad inšadumstva, była ahučana znakamitaja fraza-formuła: «što nie darabiŭ ruski štyk, darobić ruski čynoŭnik, ruskaja škoła i ruski pop».
Paŭstańnie ŭ litoŭska-biełaruskich hubierniach było praktyčna zadušana da pačatku vieraśnia 1863 hoda. Pryznačany ŭ siaredzinie maja 1863 hoda na pasadu vilenskaha hienierał-hubiernatara, Muraŭjoŭ usiaho praź niekalki miesiacaŭ atrymaŭ najvyšejšuju ŭznaharodu impieryi z aficyjnaj farmuloŭkaj «za kiravańnie Litoŭska-Biełaruskim krajem».
I tut jašče adno simvaličnaje supadzieńnie, orden śviatoha Andreja Pieršazvanaha byŭ prysvojeny Muraŭjovu ŭ toj ža dzień, što i Alaksandru Łukašenku — 30 žniŭnia. Niechta moža skazać, što pa roznych kalendarach, ale pryhažość supadzieńnia heta nie źmianšaje.
Heta nie adzinyja vypadki, kali za svaju dziejnaść na Biełarusi niechta atrymlivaje ad Rasii najvyšejšuju ŭznaharodu — ich dziasiatki. Histaryčny orden nie mieŭ kankretnych kryteryjaŭ uznaharodžańnia, jaho nadavaŭ rasijski manarch tym, kaho ličyŭ vartym adznačyć za jahonuju słužbu na karyść Rasii.
Orden śviatoha Andreja Pieršazvanaha atrymali mnohija pradstaŭniki mahnackich rodaŭ za toj ci inšy ŭdzieł u razvale Rečy Paspalitaj i dałučeńni Biełarusi da Rasii.
U 1764 hodzie ordenam byŭ uznaharodžany novaabrany manarch Rečy Paspalitaj Stanisłaŭ Aŭhust Paniatoŭski, jaki atrymaŭ stalec pry padtrymcy rasijskaj impieratrycy Kaciaryny II. Rasija ŭ toj čas aktyŭna ŭpłyvała na palityku, i ŭznaharoda była častkaj jaje palityčnaj stratehii. Z toj ža pryčyny za hod da taho rasijski orden atrymaŭ inšy kandydat na tron, hraf Michał Kazimir Ahinski, budučy vilenski vajavoda i vialiki hietman litoŭski.
Orden u 1764 hodzie pierad vybarami karala taksama atrymali Iachim Litavor Chraptovič, budučy apošni kancler vialiki litoŭski, i Michał Bžastoŭski, budučy padskarbij vialiki litoŭski, jakija padtrymali kandydaturu Paniatoŭskaha na elekcyjnym siejmie. Darečy tuju ž uznaharodu atrymaje ŭ 1880 hodzie i ŭnuk Iachima — Michał Chraptovič, jaki budzie ŭ jakaści dypłamata adstojvać intaresy impieryi ŭ jeŭrapiejskich krainach, u pieršuju čarhu ŭ Vialikabrytanii.
Sproby Paniatoŭskaha refarmavać dziaržavu i ŭzmacnić centralnuju ŭładu pryviali da taho, što Rasija ŭrešcie pastaviła na inšych mahnataŭ, jakija supraćstajali jamu i jahonaj partyi «Familija». Pad prykryćciom rasijskich vojskaŭ dla abarony raniejšaha ładu Rečy Paspalitaj u 1767 hodzie była stvorana Radamskaja kanfiederacyja.
Jaje maršałak Karal Stanisłaŭ Radzivił «Panie Kachanku» taksama atrymaŭ ad Rasii orden śviatoha Andreja Pieršazvanaha. Panie Kachanku byŭ hałoŭnym kankurentam «prarasijskaha» Paniatoŭskaha za stalec Rečy Paspalitaj, suprać jaho ŭpłyvu była zadzieničana rasijskaja armija, pryzvanaja «Familijaj». Ale kali novy karol pačaŭ pravodzić palityku pa ŭzmacnieńni ŭłady, Rasija pieraklučyłasia na jahonaha byłoha kankurenta.
Darečy ŭ siamji Radziviłaŭ hety orden staŭ «siamiejnym», baćka Karala, Michał Kazimir «Rybańka», jaki vystupaŭ suprać refarmavańnia anarchičnaha ładu Rečy Paspalitaj i padtrymlivaŭ dobryja adnosiny z uładami Rasii, taksama byŭ udastojeny ordena ŭ 1758 hodzie.
U 1772 hodzie adbyŭsia pieršy padzieł Rečy Paspalitaj, pavodle jakoha da Rasii adyšli Inflanty i ŭschodnija ŭskrainy Biełarusi. U 1776 hodzie orden atrymaŭ Alaksandr Michał Sapieha, jaki pry padtrymcy ruskaha pasłańnika Štakielbierha za hod da taho atrymaŭ pasadu vialikaha kanclera litoŭskaha, praz dva dziesiacihodździ jon stanie maršałkam Tarhavickaj kanfiederacyi, stvoranaj u intaresach Rasii suprać reform i novaj kanstytucyi. Vystupleńnie kanfiederacyi skončyłasia druhim padziełam Rečy Paspalitaj.
Vialikija majontki paśla druhoha padziełu Rečy Paspalitaj atrymaŭ apošni pradstaŭnik Skumin-Tyškievičaŭ Ludvik, jaki ŭ 1782 hodzie staŭ kansularam Pastajannaj Rady, zasnavanaj ź inicyjatyvy rasijskaj impieratrycy Kaciaryny II. Jaje skład vybiraŭsia pa padadzienym rasijskaj manarchiniaj śpisie. U 1787 hodzie za viernuju słužbu Ludvik Tyškievič atrymaŭ orden śviatoha Andreja Pieršazvanaha.
Paśla dałučeńnia Biełarusi orden atrymlivali ŭ asnoŭnym pryšłyja rasijskija čynoŭniki, asabliva tyja, što adznačylisia ŭ represijach suprać miascovych «buntaŭščykoŭ». Naprykład, jaho atrymaŭ Mikałaj Navasilcaŭ, jaki byŭ pryznačany apiekunom Vilenskaha ŭniviersiteta i Vilenskaj navučalnaj akruhi, a ŭ 1823 hodzie ŭznačaliŭ kamisiju, što rasśledavała tajemnyja arhanizacyi studentaŭ — fiłamataŭ i fiłaretaŭ. Sotni studentaŭ byli pryciahnuty da sudovaha pracesu, dziasiatki asudžany da turmy i vysyłki, u tym liku słavutyja Jan Čačot, Tamaš Zan i Adam Mickievič. Jaho žorstkaść u dačynieńni da maładych ludziej šmat u čym paskoryła pačatak paŭstańnia 1830 hoda.
Atrymlivali hetuju ŭznaharodu za słužbu na karyść impieryi i duchoŭnyja asoby, jakija spryjali relihijnamu miru ŭ rasijskim razumieńni hetaha słova. U 1798 hodzie orden atrymaŭ pieršy mahiloŭski archibiskup-mitrapalit, ambicyjny Stanisłaŭ Bohuš-Siestrancevič, jaki z hetym tytułam staŭ kiraŭnikom usich katolikaŭ Rasijskaj impieryi, možna skazać «ruskim Papam». Niahledziačy na toje, što bolšaść katolikaŭ pražyvała na dałučanych u čas raździełaŭ ziemlach, rezidencyju mahiloŭskaha archibiskupa pieranieśli ŭ Pieciarburh, dzie jana zastavałasia da samaj revalucyi — siabroŭ trymaj blizka, a vorahaŭ jašče bližej.
Orden Śviatoha Andreja Pieršazvanaha ŭ 1833 hodzie atrymaŭ i ŭnijacki mitrapalit kijeŭski Iasafat Bułhak, jaki asudziŭ vyzvalenčaje paŭstańnie suprać rasijskich uładaŭ, što kaštavała jamu aŭtarytetu i ŭpłyvu na biełaruskich ziemlach. Jahony nastupnik mitrapalit Iosif Siamaška atrymaŭ orden za svaju rolu ŭ rusifikacyi Paŭnočna-Zachodniaha kraju, likvidacyi ŭnii i dałučeńni ŭnijataŭ, vielmi časta hvałtoŭnym čynam, da Ruskaj pravasłaŭnaj carkvy.
Asoba Łukašenki jak nielha lepš praciahvaje hety jaskravy šerah asob, jakija paspryjali ŭciahvańniu biełaruskich ziemlaŭ u śfieru ŭpłyvu Rasii i stracie dziaržaŭnaha suvierenitetu. Ordenskaja dypłamatyja, raspačataja rasijskimi ŭładami ŭ kancy XVIII stahodździa, znoŭ aktualizavałasia ŭ naš čas. Zrešty, takaja ŭznaharoda stanovicca taŭrom dla ŭładalnika — ad jaje nielha admovicca, a dla inšych jana paznavalnaja prykmieta paddanstva.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆChto taja žančyna, jakuju Marzaluk u efiry BT abazvaŭ «švallu z Hrodna», i što jana piša ŭ čatach? Raskazvajem pra doktarku Stefanovič7
Kamientary