Pieramohu Trampa ŭ Piensilvanii zabiaśpiečyli amišy. Chto hetyja niezvyčajnyja ludzi?
Amišy z pryncypu žyvuć u vioskach, nie karystajucca sučasnaj technikaj, vučać dziaciej tolki da 8 kłasa i trymajucca taho samaha ładu žyćcia i navat dyjalektaŭ, jakim žyli ich prodki sotni hadoŭ nazad. I takich 400 tysiač čałaviek, tysiačy pasieliščaŭ.
Złučanyja Štaty Amieryki — heta kraina, dzie źmiašałasia stolki narodaŭ, tradycyj. Nie ŭsie jany imknucca da rastvareńnia ŭ ahulnym katle. Niekatoryja, pryčym ź jeŭrapiejskimi karaniami, uparta zachoŭvajuć svaju niepaŭtornaść. Siarod takich i amišy — vychadcy z Elzasa i zachadu Hiermanii, jakija pierasialilisia ŭ Amieryku sotni hadoŭ tamu, kab žyć u zhodzie sa svaimi pryncypami i nie bajacca relihijnaha pieraśledu. Hetyja ludzi nie pryznajuć honki za bahaćciem i modami, molacca ŭ siabie doma, vučać dziaciej doma. I na vybarach 2024 hoda ŭpieršyniu masava vyrašyli prahałasavać.
Daradca vybarčaha štaba Donalda Trampa, palityčny psichołah i miedyjakamientatar Džan Chałpier-Chejz na svajoj staroncy ŭ Ch źviarnuła ŭvahu na cikavy fakt, źviazany z vybarčaj kampanijaj. Respublikancam udałosia pryciahnuć na vybary 180 tysiač novych vybarcaŭ z takoj hrupy nasielnictva, jak amišy.
If Trump wins Pennsylvania, we all owe it to this man! @ScottPresler Registered's 180,000 Amish first time voters. He worked tirelessly!
Please send a thank you to Scott! pic.twitter.com/SF3tfVkkop
Amišy — heta relihijnaja hrupa, jakaja paŭstała ŭ Jeŭropie ŭ XVII stahodździ jak adhalinavańnie anabaptystaŭ, što ŭvachodzili ŭ bolš šyroki ruch Refarmacyi. Zasnavalnikam amišskaj tradycyi staŭ Jakab Aman (u honar jakoha nazvanaja hrupa). U 1693 hodzie Aman i jaho prychilniki ŭ Šviejcaryi i Elzasie (ciapier terytoryja Francyi) adździalilisia ad inšych anabaptysckich hrup, uklučajučy mienanitaŭ.
Aman ličyŭ, što tradycyjnyja anabaptysckija hrupy stali nadta talerantnymi ŭ adnosinach da śvieckaha žyćcia i maralnych normaŭ. Jon nastojvaŭ na strohim traktavańni Biblii i izalacyi ad źniešniaha śvietu. U pryvatnaści, Aman padkreślivaŭ važnaść tradycyjnych uboraŭ, ścipłaści ŭ pavodzinach.
Kab paźbiehnuć relihijnaha pieraśledu i znajści miesca, dzie jany zmahli b volna žyć zhodna sa svaimi relihijnymi pierakanańniami, amišy vyrašyli pierajechać u Paŭnočnuju Amieryku. Najbolšaja ich kolkaść u pačatku XVIII stahodździa pasialiłasia ŭ Piensilvanii.
Pa stanie na 2024 hod kala 395 tysiač amišaŭ pražyvała ŭ ZŠA i jašče kala 6 tysiač — u susiedniaj Kanadzie. Jany padzialajucca na niekalki hrup, jakija adroźnivajucca stupieńniu izalacyi ad navakolnaha śvietu i niepryniaćciem sučasnych technałohij i vyhod.
Abščyny amišaŭ zachoŭvajuć tradycyjny ład žyćcia i prytrymlivajucca ŭłasnych pravił i normaŭ, viadomych jak «Ordnunh». Udzieł u carkoŭnaj supolnaści ŭ amišaŭ pačynajecca z chryščeńnia ŭ darosłym uzroście, zvyčajna ŭ pieryjad pamiž 16 i 23 hadami. Supolnaści (carkoŭnyja akruhi) zvyčajna składajucca z 20—40 siamiej.
Słužby pravodziacca kožnuju druhuju niadzielu pa čarzie ŭ damach ci puniach, jakija naležać členam supolnaści. U roznych halinach amišaŭ praktyka krychu adroźnivajecca: naprykład, adna z hrup pravodzić słužby kožnuju niadzielu ŭ carkvie.
«Ordnunh», jaki vyznačaje ład žyćcia amišaŭ, vyznačajecca ŭsimi členami supolnaści razam. Raz na paŭhoda jany jaho pierahladajuć. Jon rehuluje šmatlikija aśpiekty štodzionnaha žyćcia. Siarod inšaha, amišy namierana abmiažoŭvajuć vykarystańnie elektryčnaści, telefonaŭ, aŭtamabilaŭ i sučasnaha adzieńnia. Hetyja praviły varjirujucca pamiž roznymi akruhami. Ale va ŭsich akruhach akcent robicca na pieršaradnaj važnaści siamiejnych i carkoŭnych suviaziaŭ, jakija dla amišaŭ važniejšyja za materyjalnaje.
U amišaŭ dziejničajuć svaje škoły, dzie vykładaje prosta niechta ź ichnaj ža vioski. Navučańnie zakančvajecca paśla vośmaha kłasa (prykładna va ŭzroście 13—14 hadoŭ). Ličycca, što bazavych viedaŭ dla žyćcia ŭ ich supolnaści dastatkova.
Z rańnich hadoŭ dzieci vučacca pracavać doma, na siamiejnaj fiermie ci na hramadskaj ziamli, prytrymlivajučysia tradycyj svajoj viery. Da padletkavaha ŭzrostu ich vychoŭvajuć u tradycyjach siamji. Zatym u ich žyćci pačynajecca pieryjad, jaki nosić nazvu «rumsprynh».
U hety čas maładyja ludzi mohuć adstupać ad strohich pravił i tradycyj, jakich prytrymlivajecca hramada, i vieści siabie jak chočuć, i apranacca jak chočuć. U pieryjad rumsprynhu jany mohuć paznajomicca z sučasnym žyćciom, technałohijami i horadam, kab zrabić śviadomy vybar: viarnucca ŭ supolnaść amišaŭ i prajści chryščeńnie ŭ carkvie abo zastacca ŭ vialikim śviecie.
Amišy nie płaciać unioskaŭ u dziaržaŭnuju sistemu strachavańnia abo sacyjalnaha zabieśpiačeńnia, i, jak usie anabaptysty, jany prytrymlivajucca pryncypu niepraciŭleńnia złu, tamu nie słužać u armii.
U staraabradcaŭ-amišaŭ jość jašče dźvie charakternyja asablivaści, jakija vyłučajuć ich siarod amierykancaŭ. Pieršaja — heta vykarystańnie konnych furmanak jak asnoŭnaha srodku transpartu, što adlustroŭvaje ich niežadańnie karystacca sučasnymi technałohijami i ich prychilnaść da tradycyjnaha ładu žyćcia. Druhaja rysa — heta vykarystańnie dyjalektaŭ niamieckaj movy, viadomych jak piensilvanski dojč (Pennsylvanian Dutch), dyjalektaŭ, jakija na histaryčnaj radzimie amišaŭ, u Elzasie, Pfalcy, abo transfarmavalisia, abo źnikli, a ŭ Piensilvanii vykarystoŭvajecca jak u carkoŭnych bahasłužbach, tak i ŭ paŭsiadzionnych znosinach.
Amišy — adna z samych chutkarastučych hrup nasielnictva va ŭsim śviecie. Dla amišaŭ sens žyćcia — u naradžeńni i hadavańni dziaciej, tamu ŭ siarednim u amišskaj siamji naradžajecca siem dziaciej. Pavodle acenak, za 9 hadoŭ, z 2015 pa 2024 hod, kolkaść amišaŭ vyrasła na 100 tysiač čałaviek, dasiahnuŭšy 401 tysiačy čałaviek u 2024 hodzie ŭ paraŭnańni z 300 tysiačami ŭ 2015-m. U hety ž čas kolkaść pasieliščaŭ ci supolnaściaŭ, dzie žyvuć amišy, pavialičyłasia z 501 da 675, što składaje pryrost na 35%. Kolkaść akruh (asnoŭnych carkoŭnych padraździaleńniaŭ) pavialičyłasia na 39%.
Bolš za 98% amišaŭ pražyvaje ŭ Złučanych Štatach. U 2024 hodzie ich hramady mielisia ŭ 32 štatach ZŠA. Najbujniejšyja supolnaści amišaŭ znachodziacca ŭ štatach Piensilvanija (92,7 tysiač), Ahajo (86 tysiač) i Indyjana (65,5 tysiač).
Hałasy amišaŭ mocna dapamahali Trampu ŭ Piensilvanii — adnym sa štataŭ, jaki vyznačyŭ vynik vybaraŭ.
Kamientary