Instrukcyja pa razłažeńni apazycyi

U archivach «Štazi» jość dyrektyvy, jakimi, mahčyma, dahetul kirujucca ŭ Biełarusi. Piša Aleś Kudrycki.

Mirnaja revalucyja 1989 h. u HDR razburyła nia tolki berlinskuju ścianu, ale i inšaha monstra – sakretnuju słužbu «Štazi» (tak u narodzie nazyvali Ministerstva dziaržaŭnaj biaśpieki). Aryhinały dakumentaŭ, spradukavanych hetaj słužbaj za svaju amal sorakahadovuju historyju, čytajucca jak historyja psychičnaj chvaroby istoty, jakaja pakutuje na manijakalnuju nianaviść da svabody. Prahladajučy ich, mižvoli pravodziš paraleli ź biełaruskaj rečaisnaściu.

Nakolki ahulnymi i dubovymi metady «Štazi» byli spačatku, i jakimi rafinavanymi jany zrabilisia naprykancy isnavańnia HDR! Kali ŭ 50-ja hady heta byli banalnyja aryšty, to ad 70-ch hadoŭ u praktycy «Štazi» šyroka pačałasia ŭžyvacca psychalohija. Z krainy turmaŭ HDR pieratvaryłasia ŭ krainu-turmu, a kožny hramadzianin – u viaźnia, skavanaha ŭ kamery svajoj ułasnaj čarapnoj karobki.

Stracham byli achoplenyja ŭsie. «Masavaja šyzafrenija» – tak možna akreślić stan HDRaŭskaha hramadztva, jakoje zvonku vyražała ščyruju jednaść z kursam partyi, padśviadoma nia vieračy va ŭsio heta.

«Aperatyŭnaja psychalohija» – tak na žarhonie Štazi nazyvałasia dyscyplina, jakaja musiła dapamahčy trymać pad kantrolem kožnaha paasobku i ŭsich razam. Hałoŭnaja jaje meta – tak zvanaje «razłažeńnie», padaŭleńnie ŭ asobach i hrupach zdolnaści da supraciŭleńnia i imknieńnia da svabody. Svajo lahičnaje afarmleńnie «zachady, skiravanyja na razłažeńnie» atrymali ŭ Dyrektyvie numar 1/76, zaćvierdžanaj «Štazi» ŭ 1976 h.

Pavialičyć

Źniščeńnie asoby

Vielizarnaja kolkaść supracoŭnikaŭ «Štazi» (91 000 štatnych i bolš za 100 000 «infarmataraŭ» pa stanie na 1989 h.) dazvalała vieści pracu z 16-miljonnym nasielnictvam HDR ledź nie tet-a-tet. Z valnadumcami pracavali na troch uzroŭniach: spačatku stvarali im psychalahičnuju niaŭpeŭnienaść, potym abmiažoŭvali volu, a ŭ skrajnim vypadku – likvidavali.

«Razłažeńnie varožych elementaŭ» pačynałasia z zabarony na pracu, na vyšejšuju adukacyju, na vyjezd za miažu. Meta – pazbavić patencyjnaha apazycyjanera viery ŭ siabie. A jašče – pasialić u dušy strach. Zvyčajnaj praktykaj byli maŭklivyja načnyja telefanavańni dachaty dy pierasoŭvańnie mebli i asabistych rečaŭ u chacie, kali haspadara nie było doma. Jak reahavać, kali kožny raz uviečary paśla pracy ty znachodzš televizar u łaziency? Ci kali ŭ kvatery rehularna niechta pieravodzić strełki hadzińnikaŭ? Ci kali pošta z hazetami štoranicy lažyć nie ŭ paštovaj skryni, a na šafie ŭ kalidory, choć uvachodnyja dźviery zamknionyja?

Kali heta nia dziejničała, apazycyjaner rana ci pozna traplaŭ u turmu, dzie rabiŭsia abjektam psychalahičnych katavańniaŭ. Usio – ad hrubaha abychodžańnia (da viaźniaŭ źviartalisia pa numarach ich kameraŭ-adzinočak), antyhihijeničnych umovaŭ utrymańnia da katavańnia šumam ci śvietłavymi efektami, prymusovaha hipnozu i pazbaŭleńnia snu mieli na mecie prynizić čałavieka, złamić jaho volu, prymusić jaho admovicca nia tolki ad svaich pierakanańniaŭ, ale i ad svajoj hodnaści. Kali ž i heta nie dapamahała... Što ž, u dakumentach «Štazi» daviadzieńnie da samahubstva niaredka padajecca jak lahičny vynik zachadaŭ pa «razłažeńni».

Darečy psycholahi śćviardžajuć, što nastupstvy psychalahičnych katavańniaŭ prajaŭlajucca ŭ achviary praź niekalki hod – u vyhladzie depresyjaŭ, fobijaŭ i neŭrozaŭ. Ale najbolšym vyprabavańniem robicca čas pieramienaŭ, kali ludzi, jakija adpakutvali, razumiejuć, što navat samy demakratyčny ład nia zdolny harantavać zasłužanaha pakarańnia mnohim ź ich kataŭ.

Pavialičyć

Padzialaj i ŭładar

Metaj «razłažeńnia» apazycyjnych hrupaŭ było paralizavać kamunikacyjnyja pracesy i izalavać ich ad hramadztva. Darečy, nie zaŭždy «Štazi» staviła pierad saboj «prahramu-maksymum». Čaściakom dastatkova było prosta zatłumić ludziam hałavu, sapsavać uražańnie ci nastroj, kab prytarmazić spravu supracivu. Prykład: na pasiedžańni apazycyjnaj carkoŭnaj hrupy padsadny ahient histeryčnym hołasam śćviardžaje, što patrabavańni viernikaŭ pa demakratyzacyi krainy... «zaražanyja partyjnaj movaj, a značycca – zaražanyja kamunizmam». Pačynajucca sprečki, jakija advodziać ad sutnaści. Heta zaciahvaje čas, i ŭrešcie hramada razychodzicca, rasčaravana chitajučy hałovami. Meta «Štazi» dasiahnuta – ludzi nie zmahli damovicca.

Sakretnaja słužba HDR vielmi lubiła inśpiravać skandały ŭ medyjach, rabić hučnyja vykryćci i časam navat «rassakrečvać» svaich ahientaŭ – kali heta mahło stvaryć supiarečnaści dy svarki ŭ kołach valnadumcaŭ. Chacia nasamreč zmahacca z takim «razłažeńniem» było nia tak i składana: varta tolki praanalizavać, ci sapraŭdy prablema vartaja sprečki i ci nie advodzić jana ad vyrašeńnia sapraŭdy važnych pytańniaŭ. Adnak heta ŭdavałasia nie zaŭždy.

Katy-achviary

«Štazi» była hiermetyčnym aparatam, jaki vyklučaŭ u svaich supracoŭnikaŭ navat najmienšy sumnieŭ u pravilnaści i pačesnaści svajoj spravy. Usie srodki apradvalisia «žorstkaściu klasavaj baraćby». Najbolšy płast aficeraŭ Ministerstva dziaržbiaśpieki HDR naležaŭ da pakaleńnia «dziaciej vajny». Ich verbavali jašče ź liku pijaneraŭ, pierakonvali, što toje, što jany pieražyli – bambiožki, hoład, śmierć – nie pavinna paŭtarycca. Aby nie było vajny, inakš kažučy. A dla hetaha treba abaraniać sacyjalistyčnuju radzimu ad zamiežnych i ŭnutranych vorahaŭ, jakija žadajuć revanšu. Tamu instrukcyi «Štazi» dazvalali samyja nizkija srodki, abhruntoŭvajučy ich samymi vysokimi metami. Adnak pastupiŭšy na słužbu, čałaviek traplaŭ u tuju samuju turmu – padpisvajučy zajavu na ŭstupleńnie ŭ šerahi «Štazi», jon całkam admaŭlaŭsia ad svabody ŭ asabistym žyćci. Navat pra novych siabroŭ treba paviedamlać u spravazdačach, a kachanak adbirać pavodle «słužbovych ustanovak».

Patalohija movy

Niamiecki psycholah Klaŭs Benkie, jaki admysłova zajmajecca reabilitacyjaj achviaraŭ «Štazi» kaža, što da jaho raz-poraz źviartajucca navat sami katy. Ale chvorymi jany sabie nia ličać – aficery «Štazi» ŭ pieršuju čarhu žadajuć «admyć sumleńnie» ci, dakładniej, – apraŭdać siabie va ŭłasnych vačach. Zrazumieć, što słužba ŭ «Štazi» im samim naniesła psychalahičnuju traŭmu, jany najčaściej nia ŭ stanie. A pierakanacca ŭ hetym lohka – dosyć chacia b naviedać «Kruhły kut», były centar «Štazi» ŭ Lajpcyhu, dzie ścieny abviešanyja pornaposterami, a na stale adnaho z aficeraŭ lažyć padziełka – draŭlany čurbačok ź luboŭna vypalenymi pajalnikam słovami «Kožnaha treciaha, chto budzie skardzicca na žyćcio, prystrelu. Dvoje ŭžo byli».

Psycholahi ŭsurjoz zajmajucca analizam movy byłoha šefa «Štazi» Erycha Milkie. Jaje hałoŭnaj rysaj była adsutnaść miažy pamiž ujaŭnym i realnym. Niaisnymi źjavami jon aperavaŭ jak faktami, a sapraŭdnyja rečy nie zaŭvažaŭ – pryčym najbolš hetaja schilnaść prajaŭlałasia ŭ pracoŭnych hutarkach u ciesnym kole vyšejšych čynoŭ «Štazi». Niezdarma Jurhien Fuks, niamiecki psycholah i litaratar, jakomu daviałosia šmat pasiadzieć u zaścienkach HDRaŭskich specsłužbaŭ, svajoj hałoŭnaj stratehijaj ličyŭ nie pierajmać movu kataŭ. Ale i nie maŭčać, bo słova dapamahaje čałavieku zastacca čałaviekam.

Pavialičyć

❏

Z dyrektyvy Ministerstva dziaržaŭnaj biaśpieki HDR 1/76 pa raźvićci i apracoŭcy aperatyŭnych zachadaŭ (1976 h.)

...

Padmacavanymi paśpiachovaj praktykaj formami praviadzieńnia pracy pa razłažeńni źjaŭlajucca:

– systematyčnaja dyskredytacyja hramadzkaj reputacyi, pavahi i prestyžu na padstavie źviazanych razam sapraŭdnych, pravieranych i dyskredytujučych faktaŭ, a taksama dadzienych, jakija niepraŭdzivyja, ale praŭdapadobnyja ci nie vyklikajuć sumnievu i takim čynam taksama dyskredytujuć;

– systematyčnaja arhanizacyja pracoŭnych i hramadzkich niaŭdačaŭ dla padryvu viery vyznačanych asobaŭ u samich siabie;

– metanakiravany padkop pad pierakanańni ŭ suviazi z peŭnymi ideałami, prykładami, i inš. z metaj vyklikać sumnieńni ŭ asabistych perspektyvach;

– stvareńnie niedavieru i ŭzajemnych padazreńniaŭ u hrupach, hrupoŭkach i arhanizacyjach z dapamohaj metanakiravanaha vykarystańnia asabistych słabaściaŭ asobnych siabraŭ hetych hrupovak;

– kancentravańnie vysiłkaŭ hrupaŭ, hrupovak i arhanizacyjaŭ na ich unutranych prablemach z metaj abmiežavańnia ich varoža-nehatyŭnych dziejańniaŭ;

– stvareńnie pieraškodaŭ u prastory i časie dla kamunikacyjaŭ u hrupach, hrupoŭkach i arhanizacyjach z vykarystańniem dziejnych, dazvolenych zakonam normaŭ, napr. z dapamohaj umovaŭ pracy, vyznačeńniem addalenych pracoŭnych miescaŭ, i h.d.

Pry praviadzieńni zachadaŭ pa razłažeńni varta vykarystoŭvać vysokanadziejnych, pravieranych, adpaviednych dla takich zadačaŭ NI ( «niefarmalnych infarmataraŭ» – to bok «stukačoŭ». – Zaŭv. Red.).

Pravieranymi praktykaj srodkami i metadami praviadzieńnia zachadaŭ pa razłažeńni źjaŭlajucca:

– zadziejničańnie NI u jakaści načalnikaŭ, davieranych asobaŭ kiraŭnika hrupy, upaŭnavažanych pradstaŭnikoŭ strukturaŭ, źviazanych ź dziejnaściu hrupy, suviaznych asobaŭ i h. d.;

– vykarystańnie ananimnych ci pseŭdanimnych listoŭ, telehramaŭ, telefanavańniaŭ, i inš.; vykarystańnie kamprametujučych fota, u tym liku jak sapraŭdnych, tak i inscenavanych sustrečaŭ;

– metanakiravanaje raspaŭsiudžvańnie čutak pra vyznačanych asobaŭ, prynaležnych da hrupy, hrupoŭki ci arhanizacyi;

– naŭmysnaje rassakrečvańnie, napr. insceniroŭka dekanśpiracyi ahientaŭ i aperatyŭnych zachadaŭ Ministerstva dziaržaŭnaj biaśpieki;

– vyklik asobaŭ u dziaržaŭnyja słužby ci hramadzkija arhanizacyi z pryčynaŭ, jakija vyklikajuć davier ci, naadvarot, vyklikajuć niedavier.

U zaležnaści ad kankretnych umovaŭ peŭnaj aperacyi hetyja srodki i metady pavinny tvorča i dyferencyjavana, vykarystoŭvacca, pašyracca i raźvivacca.

❏

Pavodle «Anatomija Štazi. Historyja, struktura i metady» (Berlin, 2004): Anatomie der Staatssicherheit. Geschichte, Struktur und Methoden. – MfS-Handbuch –. Herausgegeben von Siegfried Suckut, Ehrhart Neubert, Walter Süß,

Roger Engelmann, Bernd Eisenfeld, Jens Gieseke. Berlin 2004

❏

Knihu ŭ elektronnym vyhladzie i inšuju infarmacyju možna znajści na sajcie http://www.bstu.bund.de (Federalny ŭpaŭnavažany pa materyjałach słužby dziaržaŭnaj biaśpieki byłoj HDR)

Spasyłka na knihu

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0