Palitołah Pikulik raić łukašenkaŭcam pajści šlacham Birmy

Biełaruskija ŭłady razhladajuć niepadspravazdačny hramadstvu dziaržaŭny aparat jak biezumoŭnuju pieravahu ŭ kiravańni ekanamičnymi źmienami.

Pa miery ŭzrastańnia cisku z boku Rasii i Jeŭrasajuza što da praviadzieńnia paŭnamaštabnych ekanamičnych reformaŭ, robicca vidavočna, što praces refarmavańnia nie budzie adkrytym i padspravazdačnym hramadstvu. Inkluziŭnaja palityzacyja reformaŭ i ŭklučeńnie roznych hrup intaresaŭ u praces vypracoŭki novych praviłaŭ hulni ŭ ekanomicy vidavočna iduć nasupierak racyjanalnym karparatyŭnym intaresam palityčnych i ekanamičnych elitaŭ jak Biełarusi, tak i Rasii.

Z hetaha vyciakajuć dźvie ŭzajemaźviazanyja sistematyčnyja ryzyki.

Pa-pieršaje, depalityzavanyja i nieprazrystyja ekanamičnyja reformy, jakija pravodziacca va ŭmovach palityčnaha režymu ź nizkaj padspravazdačnaściu, imavierna, pryviaduć da taho, što Biełaruś trapić u surjoznuju pastku raźvićcia z peŭnymi varyjacyjami na temu «zachopu dziaržavy» ŭpłyvovymi karparatyŭnymi kołami. Pa-druhoje, nieprazrystyja reformy stvorać «zaležnaść ad kalainy». U biełaruskim vypadku heta doŭhačasovyja i ciažkavypraŭlalnyja dyspraporcyi i asimietryi, jakija ŭźniknuć, naprykład, u vyniku pieradačy aktyvaŭ u ruki ŭłaśnika, abranaha ź mierkavańniaŭ maksimalnaj palityčnaj vyhady, a nie doŭhaterminovaj ekanamičnaj metazhodnaści.

Ci jość sposaby paźbiehnuć hetaj pastki?

«Ščaślivaja siamja» krain Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy paśla atrymańnia niezaležnaści pieražyła suevalucyju palityčnych i ekanamičnych instytutaŭ. Tut pierachod da demakratyi i kansalidacyja demakratyčnych režymaŭ išli razam z farmavańniem rynka: refarmatary paśpiachova vykarystoŭvali «miadovy miesiac» paśla krachu kamunistyčnaha praŭleńnia, kapitalizujučysia na sacyjalnym zapycie na jeŭrapieizacyju (nazad u Jeŭropu = nazad da narmalnaha žyćcia). Zapasu sacyjalnaha ciarpieńnia chapiła na toje, kab pieraadoleć «dalinu śloz». Palityčnyja ž kanflikty i kampramisy, i, jak vynik, vymušanyja sacyjalnyja kampramisy tolki ŭmacavali dziaržaŭnyja instytuty, nieabchodnyja dla efiektyŭnaha funkcyjanavańnia rynku.

Suevalucyja demakratyi i kapitalizmu ŭ krainach Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy tłumačycca ahulnaj umovaj — najaŭnaściu palityčnych režymaŭ z pašyranaj padspravazdačnaściu. Refarmatary tut vymušanyja sumiaščać raznastajnyja i časam supiarečlivyja intaresy roznych hrup, ad jakich zaležyć palityčnaja vyžyvalnaść refarmataraŭ.

Pa sutnaści, mienavita pašyranaja padspravazdačnaść prymušaje refarmataraŭ šukać kampramisy i ekśpierymientavać z novymi praviłami hulni ŭ ekanomicy, a taksama abaraniaje praces stvareńnia novych praviłaŭ ad kancentravanaha ŭpłyvu vuzkich hrup intaresaŭ.

I naadvarot, u tych krainach, dzie ekanamičnyja reformy pravodzilisia va ŭmovach režymaŭ ź nizkaj padspravazdačnaściu, stvareńnie doŭhačasovych praviłaŭ hulni (ekanamičnych instytutaŭ) i praces raźmierkavańnia pravoŭ ułasnaści trapili pad kantrol vuzkaj hrupy asob, zacikaŭlenych u vymańni sistemnych rentaŭ šlacham stvareńnia ekanomik «pad siabie».

U palitekanamičnaj litaratury dadzieny fienomien čaściakom nazyvajecca «zachopam dziaržavy». Tak, u pieryjad vypracoŭki novych fundamientalnych praviłaŭ hulni (jak u situacyi pierachodu ad sacyjalizmu da kapitalizmu) niekatoryja hrupy-kankurenty mohuć być dastatkova mahutnymi, kab ubudavać partykularnyja, vyhadnyja dla ich asimietryi ŭ novy paradak, ažyćciaŭlajučy takim čynam pryvatyzacyju/vykradańnie ci zachop samoj dziaržavy jak instytuta, jaki stvaraje ahulnyja praviły.

U vyniku dla rynkavych hulcoŭ inviestycyi ŭ palityku akazvajucca značna vyhadniejšymi za inšyja apieracyi. U svaju čarhu, adkaznyja za pryniaćcie rašeńniaŭ asoby ŭ situacyi adsutnaści hramadskaha kantrolu i sistemy bałansaŭ i procivahaŭ «pradajuć» asimietryčny dostup da pravoŭ ułasnaści abo za nielehalnyja hrašovyja tranśfierty (adkaty, minarytarnyja pakiety ŭ novych karparacyjach), albo ź mierkavańniaŭ palityčnaha vyžyvańnia.

Tak, u Rasii praviadzieńnie zakładnych aŭkcyjonaŭ, jakija pieradali kantrol nad klučavymi aktyvami niekalkim abranym finansavym hrupam, stała stratehijaj prezidenta Jelcyna pa stvareńni antykamunistyčnaj kaalicyi i atrymańni resursaŭ dla praviadzieńnia vybarčaj kampanii.

Postsavieckaja historyja maje šmat padobnych prykładaŭ: niemahčymaść pravieści makraekanamičnuju stabilizacyju ŭ Rasii ŭ siaredzinie 1990-ch praz palityčny ŭpłyŭ pryvatnych bankiraŭ, jakija atrymlivali zvyšprybytki ad dostupu da dziaržaŭnaha kredytavańnia i błakavali stabilizacyjnyja miery ŭ rasijskaj Dumie; stvareńnie sistemy pryvatnych hazavych trejdaraŭ va Ukrainie i mnohaje inšaje.

Takim čynam, «zachop dziaržavy» robicca «pastkaj raźvićcia» i hałoŭnaj pieraškodaj dla nastupnaha refarmavańnia, pa-pieršaje, tamu, što novyja «pieramožcy» zacikaŭlenyja ŭ zachavańni častkova refarmavanaha status-kvo (libieralizacyja biez rehulavańnia).

Pa-druhoje, vymańnie renty (kapitalizacyja na «drennych» praviłach hulni) vyhadniejšaje, čym cyvilizavany i transparentny biznes, što časta pryvodzić da ekanamičnych kryzisaŭ (uciečka kapitału, nizkaja inviestycyjnaja pryvabnaść krainy, adsutnaść narmalnaha ekanamičnaha pravaprymianieńnia i h.d.).

«Pastki raźvićcia» zachoŭvajucca dosyć doŭhi čas, bo pracesy, jakija adbyvajucca ŭ pieryjad zachopu dziaržavy, pryvodziać da zaležnaści ad kalainy. Tak, pierahlad vynikaŭ pryvatyzacyi (nacyjanalizacyja i repryvatyzacyja nielehalna nabytych aktyvaŭ) moža być našmat daražejšym, čym zachavańnie status-kvo.

Pry hetym zachop dziaržavy nie jość pahrozaj va ŭmovach režymaŭ z vysokaj palityčnaj padspravazdačnaściu (dzie prafsajuzy, niaŭradavyja arhanizacyi, biznes-asacyjacyi i h.d. majuć mahčymaść kantralavać praces praviadzieńnia reformaŭ) i niecentralizavanaha sposabu pryniaćcia ekanamičnych rašeńniaŭ.

Zrešty, u kožnaha praviła jość svaje vyklučeńni. Udały prykład aŭtarytarnaj madernizacyi — Paŭdniovaja Kareja.

Hienierał Pak Džon Chi, jaki staŭ prezidentam krainy ŭ 1961 hodzie paśla masavych paŭstańniaŭ, atrymaŭ u spadčynu razburanuju strukturu ekanomiki. Adnym ź jaho pieršych krokaŭ stała pazbaŭleńnie voli samych bahatych biznesoŭcaŭ krainy, jakich paźniej vyzvalali ŭ abmien na častku kapitału abo akcyj svaich kampanij, addadzienych dziaržavie.

Paśla nacyjanalizacyi 100% bankaŭ Pak atrymaŭ značnyja ryčahi ŭździejańnia na biznesoŭcaŭ, jakija, u svaju čarhu, abjadnalisia ŭ Fiederacyju karejskaj pramysłovaści. Heta pryviało da stvareńnia sistemy «čabolaŭ» — adnačasova pryvatnych i dziaržaŭnych kanhłamierataŭ, jakija pracujuć, jak praviła, na aliharchičnyja siamji i raźvivajucca na asnovie stratehii dyviersifikacyi aktyvaŭ. Čaboli mieli mocnyja palityčnyja suviazi, vykonvali dyrektyvy dziaržavy i vystupali pasiarednikami pamiž nacyjanalnym i zamiežnym kapitałam.

Karejskija čaboli (naprykład, Samsung, LG, Daewoo i inš) zrabili značny ŭpłyŭ na madernizacyju krainy i impart zachodnich technałohij. U cełym, pośpiech paŭdniovakarejskaj madeli staŭsia vynikam ustalavańnia pravilnaj sistemy strymlivańnia i procivahi pamiž palityčnaj i ekanamičnaj elitami.

Pa-pieršaje, palityčnyja elity razhladali čaboli jak partnioraŭ pa raźvićci krainy, jakija ŭ vypadku nieabchodnaści mahli dać hrašovyja srodki na patreby ŭrada. U svaju čarhu, čaboli mahli raźličvać na stabilnyja i abhruntavanyja harantyi nie trapić pad palityčna matyvavanuju eksprapryjacyju pryvatnaj ułasnaści, što istotna paškodziła b raźvićciu ŭsich siektaraŭ ekanomiki.

Pa-druhoje, karejskaje palityčnaje kiraŭnictva zdolnaje stavić pryjarytety raźvićcia krainy vyšej za karparatyŭnyja intaresy, i hienierał Pak paśpiachova strymlivaŭ apietyty svaich biznes-staŭlenikaŭ, praduchilajučy takim čynam adpampoŭku resursaŭ z ekanomiki.

Pa-treciaje, karejskaje kiraŭnictva vałodała resursami, nieabchodnymi dla bujnych inviestycyjnych prajektaŭ, i paśpiachova vykarystała vonkavuju dapamohu dla raźvićcia.

Čamu Biełaruś nie zdolnaja na «aŭtarytarnuju madernizacyju»

Pasprabujem abahulnić skazanaje vyšej, adaptujučy da kankretnaj situacyi ŭ Biełarusi.

Niama sumnievaŭ, što kiraŭnictva Biełarusi budzie imknucca zachavać status-kvo jak maha daŭžej, to bok udzielničać u jeŭrazijskim intehracyjnym prajekcie ŭ nadziei atrymać finansavuju vyhadu ad peŭny jaho pieravah i adnačasova atrymlivać rentu, karystajučysia promachami i niedaskanałaściu intehracyjnych instytutaŭ.

Status-kvo budzie zachoŭvacca da taho času, pakul Uładzimir Pucin ličyć, što pieravahi ad jeŭrazijskaj intehracyi pieraviešvajuć straty biudžetu Rasii ad padtrymańnia Biełarusi na płyvu. Tym nie mienš, całkam vierahodna, što Rasija budzie bolš patrabavalnaj u dačynieńni da Biełarusi, pavialičyŭšy cisk na Łukašenku, kab jon vykonvaŭ svaje farmalnyja i niefarmalnyja abaviazańni (vykanańnie pravił jeŭrazijskaj intehracyi, uviadzieńnie rynkavych miechanizmaŭ i pryvatyzacyja).

U abodvuch vypadkach — i kali rentavyja dachody (ad Rasii) stanuć palityčna zanadta darahimi dla Łukašenki (h.zn. strata bolšaha suvierenitetu ŭ abmien na subsidyi), i pry najaŭnaści jakich-niebudź inšych formaŭ unutranaha ci vonkavaha šoku/cisku — Biełaruś vymušanaja budzie pierajści ad źmiašanaj sacyjalistyčnaj ekanomiki da peŭnaj formy kapitalizmu.

Uličvajučy toj fakt, što biełaruskija elity i hramadstva bolš zacikaŭlenyja ŭ paśpiachovym ekanamičnym raźvićci krainy, čym u jaje demakratyzacyi, nie davodzicca sumniavacca, što ekanamičnyja reformy buduć pravodzicca biez značnych palityčnych reformaŭ.

U cełym, uśviedamlajučy, što ŭ siarednieterminovaj pierśpiektyvie niepaźbiežnaść refarmavańnia ekanomiki nie padlahaje sumnievu, kiraŭnictva Biełarusi maje na vybar šerah realistyčnych scenaraŭ.

1. Aŭtakratyčnaja madernizacyja Biełarusi

Pieršy scenar — pasprabavać pravieści istotnuju aŭtakratyčnuju madernizacyju krainy.

Jość niekalki važnych pieradumovaŭ i paraŭnalnych pieravah takoha vybaru.

Pa-pieršaje, niezaležna ad papularnych siarod apazicyi mifaŭ, Biełaruś zastajecca krainaj ź nizkim uzroŭniem zachopu dziaržavy.

Režym Łukašenki hruntujecca na pieranakiravańni vonkavych rentavych patokaŭ z metaj atrymańnia šyrokaj hramadskaj padtrymki (heta častka «sacyjalnaha kantraktu»), tamu prezident racyjanalna zacikaŭleny ŭ strymlivańni apietytaŭ svaich staŭlenikaŭ i papiaredžańni źjaŭleńnia sapraŭdnych aliharchaŭ, uśviedamlajučy, što hrupy, jakija šukajuć rentavaha dachodu, mohuć adpampoŭvać resursy, pryznačanyja dla kupli sacyjalnaj łajalnaści i hramadskaj zhody.

Pa-druhoje, jość i aŭtakratyčnaja pieravaha: viertykalna padnačaleny i dobra kantralavany dziaržaŭny aparat ź vialikim maštabam kantrolu nad ekanomikaj; palityčnaja apazicyja, jakaja znachodzicca na miažy vyžyvańnia; represiŭnyja orhany, zdolnyja ŭ karotkaterminovaj pierśpiektyvie ŭtajmavać šyroki pratest; pieravažna łajalny vialiki biznes; parłamient, rola jakoha zvodzicca da farmalnaha štampavańnia pryniatych naviersie rašeńniaŭ.

Što sapraŭdy nieabchodna dla aŭtarytarnaj madernizacyi (dapuskajučy, što Łukašenka surjozna vyrašyć pajści hetym šlacham), dyk heta rekansalidacyja sistemy ijerarchičnaha kapitalizmu, u jakoj pracuje miechanizm dobra kiravanych biznes-staŭlenikaŭ.

Na praktycy heta aznačaje dapuskańnie dalejšaj kancentracyi kapitału ŭ rukach łajalnaha pryvatnaha biznesu praz pryvatyzacyju i pryvilejavany dostup da ŭłasnaści ŭ abmien na vykanańnie dźviuch zadač.

Pieršaja — padtrymlivać najaŭnuju sacyjalnuju madel, dzielačysia častkaj rentavych dachodaŭ z hramadstvam i bieručy pad apieku niepłaciežazdolnaści pradpryjemstvaŭ z vysokaj kancentracyjaj pracoŭnaj siły. Druhaja — sadziejničać uładam u supraćstajańni cisku z boku rasijskaha kapitału i spryjać raźvićciu krainy.

Tym nie mienš, jość niekalki surjoznych pieraškod na šlachu aŭtakratyčnaj madernizacyi Biełarusi, jakija nie dazvolać Biełarusi strukturna kapijavać paŭdniovakarejski šlach.

• Isnuje vidavočny deficyt dastupnaj likvidnaści, nieabchodnaj dla vialikich inviestycyjnych prahram (asabliva ŭ vypadku, kali bolš tannyja jeŭrapiejskija i amierykanskija kredyty časova niedastupnyja). Značyć, Alaksandr Łukašenka, kali jon choča paŭtaryć «skačok tyhraŭ», vymušany budzie adbirać resursy z paternalisckich dziaržaŭnych prahram, što, u svaju čarhu, jašče bolš paŭpłyvaje na «sacyjalny kantrakt» i istotna skarocić uzrovień padtrymki Łukašenki.

• Niahledziačy na značnaje palapšeńnie situacyi ź vienčurnym kapitałam, vysokatechnałahičnaj pradukcyjaj i inavacyjnymi pradpryjemstvami, Rasija pa-raniejšamu adstaje ad zachodnich krain, jakija zmahli b stać dla Biełarusi nadziejnymi partniorami ŭ madernizacyi. Tut

Biełaruś znachodzicca ŭ zahannym kole: pryciahnieńnie zachodniaha kapitału/technałohij naŭrad ci mahčymaje biez palityčnaj libieralizacyi i niekatorych formaŭ viesternizacyi, jakija, u svaju čarhu, padarvuć pierśpiektyvy aŭtakratyčnaj madernizacyi.

• Vidavočny deficyt sučasnaha čałaviečaha kapitału dla pryniaćcia rašeńniaŭ i viedaŭ u tym, što datyčyć pryciahnieńnia zamiežnych pazykaŭ/inviestycyj i ich nakiravańnia ŭ patencyjna prybytkovyja stratehičnyja haliny. Ni adna sa šmatlikich dziaržaŭnych prahram pa pavieličeńni prytoku naŭprostych zamiežnych inviestycyj nie vykonvajecca, zatoje nazirajecca adtok inviestaraŭ ź Biełarusi.

Inšymi słovami, urad sprabuje vyrašyć prablemu nizkaha ŭzroŭniu naŭprostych zamiežnych inviestycyj šlacham davańnia patencyjnym inviestaram pierabolšanych, amal afšornych lhotnych umovaŭ, stračvajučy pry hetym mahčymaść abaraniać nacyjanalnyja ekanamičnyja intaresy i stvarać realnuju kaštoŭnaść dla ekanomiki.

• Pavialičvajučy intehracyjny cisk, rasijskija palityčnyja i ekanamičnyja elity pieraśledujuć svaje ŭłasnyja vuzkija intaresy, jakija mohuć supiarečyć płanam i stratehijam raźvićcia Biełarusi. Dakładniej, rasijskija pradpryjemstvy zacikaŭlenyja ŭ sapraŭdnaj pryvatyzacyi biełaruskich pradpryjemstvaŭ, a nie ŭ źlićci i pahłynańni paśla taho, jak hetyja pradpryjemstvy buduć pradadzienyja miascovym biznes-hrupam.

• Vialikaje pytańnie, ci budzie Łukašenka ŭ stanie strymlivać apietyty hrup, jakija šukajuć rentavy dachod i jakija zacikaŭlenyja ŭ asimietryčnych pravach ułasnaści. Bolš za toje, miascovyja hrupy mohuć stvaryć kaalicyi z rasijskimi finansava-pramysłovymi hrupami, zacikaŭlenymi ŭ pryvatyzacyi Biełarusi, i vystupić suprać svajho zastupnika. Hety faktar stvaraje vialikuju ryzyku nie tolki dla ŭtrymańnia ŭłady siońniašnimi kiraŭnikami, ale i dla raźvićcia ŭsiaho biełaruskaha hramadstva.

• Narešcie, pytańnie nie ŭ tym, nastolki aŭtakratyčnaja madernizacyja budzie paśpiachovaj, a ŭ tym, kali hety praces budzie zhornuty paśla svajho zapusku.

Sproby pieratvaryć Biełaruś u aŭtakratyčnaha madernizatara a-la Paŭdniovaja Kareja chutčej za ŭsio pryviaduć da žorstkaha zachopu dziaržavy, kali zachopnikami vystupiać nie tolki nacyjanalnyja biznes-hulcy, ale i rasijskija biznes-administracyjnyja hrupy.

2. Narmalny šlach dla Biełarusi (a-la Birma?)

Druhi šlach (na dadzieny momant jon zdajecca niepraŭdapadobnym) paznačaje zvyčajny scenar reformaŭ i, mahčyma, častkova nahadvaje birmanski. U Birmie demakratyčnyja reformy papiaredničali ekanamičnym, bo kiraŭnictva krainy ŭśviadomiła, što ryzyka zaležnaści ad rehijanalnaha hiehiemona — Kitaja — zanadta vialikaja, jak i kitajskija pamknieńni prybrać da ruk pryrodnyja resursy ŭ Paŭnočnaj Birmie.

Idealnym pavarotnym momantam dla ažyćciaŭleńnia hetaha scenaru ŭ Biełarusi mahło b być 19 śniežnia 2010, kali Łukašenka jašče byŭ u stanie zabiaśpiečyć sabie vonkavuju lehitymnaść, prasoŭvańnie ŭ zachodnim kirunku i vybar na karyść častkovaj palityčnaj reformy ŭ metach pavieličeńnia prytoku resursaŭ z Zachadu.

Ciapier užo moža być zanadta pozna dla takich dziejańniaŭ: vidavočnaja stomlenaść Jeŭrasajuza što da rašeńnia biełaruskaha pytańnia.

Taksama možna kanstatavać daminavańnie prarasijskich nastrojaŭ u kiroŭnych elitach i ŭ biełaruskim hramadstvie ŭ cełym; najaŭnaść vialikaha śpisu abaviazańniaŭ, jakija Biełaruś pavinnaja vykonvać u ramkach pačatych intehracyjnych prajektaŭ.

Tym nie mienš, minimizacyja škody ŭsio jašče mahčymaja.

Takim čynam (paradaksalna!), u intaresach Łukašenki pašyryć padspravazdačnaść urada (navat u śfiery pryniaćcia ekanamičnych rašeńniaŭ) i stvaryć upłyvovy instytut hramadskaha kantrolu nad chodam reform. Pry hetym, niesumnienna, biełaruskim uładam daviadziecca achviaravać častkaj svajho rentavaha dachodu. Ale ŭłada moža atrymać nastupnaje:

• padzieł adkaznaści za patencyjnyja vydatki ad reformaŭ ź niedziaržaŭnymi strukturami;

• instrumient dla minimizacyi pryvatyzacyjnaha cisku Rasii (značna lahčej abhruntavać «nie», spasyłajučysia na hulcoŭ, jakija nie padlahajuć dziaržaŭnamu kantrolu);

• prademanstravać mižnarodnym finansavym arhanizacyjam peŭnaje palapšeńnie situacyi, što, u svaju čarhu, dapamoža palepšyć biznes-klimat;

• źvieści da minimumu ryzyku «niesankcyjanavanaj» honki za rentavym prybytkam, jakuju ŭrad budzie nie ŭ stanie kantralavać;

• paźbiehnuć pastak raźvićcia i častkovych reformaŭ/zachopu dziaržavy, kali refarmavańnie ŭžo pačataje.

Stratehičny vybar biełaruskich uładaŭ (u vypadku, kali nie zapozna rabić vybar), taki: albo stracić častku svajoj ułady i ŭpłyvu praź jeŭrazijskuju intehracyju i pad vonkavym ciskam hulca sa značna macniejšaj pieramoŭnaj pazicyjaj (Rasija), albo śviadoma achviaravać častkaj svaich rentaŭ i zrabić praces ekanamičnych reformaŭ bolš inkluziŭnym.

Druhi šlach, biezumoŭna, pryjarytetny dla biełaruskaha hramadstva.

* * *

Alaksiej Pikulik — akademičny dyrektar Biełaruskaha instytuta stratehičnych daśledavańniaŭ (BISS).

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0