Vyhnańnie i viartańnie cara Simiaona

Vyhnańnie i viartańnie cara Simiaona

Japiskap Iłaryjon načapiŭ na nos dracianyja akulary, paśliniaviŭ palec i pačaŭ:

— Mnie paščaściła być śviedkam usialakich padziej z žyćcia cara Simiaona II. Ja vučyŭsia ŭ seminaryi, kali 16 červienia 1937 hodu car pryjšoŭ na śviet. Byŭ pahodny, ciopły dzień. Ranym-rana ŭ moj pakoj ulacieŭ kaleha-student i kryknuŭ, što naradziŭsia naślednik i my musim biehčy da pałacu.

Pa vulicach z usich bakoŭ biehli ludzi, na kramach vyviešvali ściahi, zamykali kramy, zaviešvali vitryny… Pierad pałacam było poŭna narodu. Tysiačy ludziej. Usie śpiavali nacyjanalny himn — pieśniu, jakuju Ivan Vazaŭ napisaŭ u honar pieršaha cara Baŭharyi Simiaona I, što zvaŭsia Vialikim i praviŭ bolš jak tysiaču hadoŭ tamu. Heta narod daŭ naśledniku tronu imia Simiaon!

Uračystaści ciahnulisia niekalki dzion. Z usioj krainy jechali ludzi z padarunkami. Jany vieźli jahniataŭ, koz, cialataŭ i achviaravali ich carskamu dvaru. Žyvioły byli admysłova ŭpryhožanyja.

Va ŭsich škołach vučniam u kancy hodu pavysili adznaki na bał. Tyja, što mieli dvojku i pavinny byli zastacca na druhi hod, pierachodzili ŭ nastupnuju klasu. Usio heta rabiłasia z łaski ščaślivaha baćki — cara Barysa III. Narod vielmi lubiŭ naślednika tronu i piaščotna nazyvaŭ jaho “Simiaonka”. Da siońnia šmat chto jaho tak nazyvaje. Tysiačy dziaciej, što naradzilisia ŭ toj čas, atrymali hetaje imia — baćki atrymlivali za heta ŭznaharodu ad pałacu abo carkvy.

Careviča pachryścili vadoj, jakuju pryvieźli na samalocie z raki Jardan. Uračystuju cyrymoniju spraŭlaŭ najstarejšy japiskap, mitrapalit Varnienski Simiaon. Druhi japiskap pravodziŭ tajemstva mirapamazańnia, a mitrapalit Safijski Barys zrabiŭ pieršaje pastryžeńnie.

Carevič Simiaon

Heta vielmi maładaja dynastyja. Kali ŭ kancy XIX stahodździa, paśla piacisot hod tureckaj niavoli, Baŭharyja z dapamohaj rasiejskaha vojska dabyła svabodu, u krainie nie było šlachty i arystakratyi, amal nie było buržuazii. Na karcie źjaviłasia sialanskaja dziaržava ź niekalkimi haradami. Patrebny byŭ manarch. Vybrali niamiecki katalicki rod z Koburhu, parodnieny z usimi manaršymi siemjami Eŭropy.

Kniaź Ferdynand Zachien-Koburh-Hota, Simiaonaŭ dzied, pierajšoŭ u pravasłaŭje, byŭ karanavany, paśla čaho raspačaŭ vajnu i ŭbłytaŭsia ŭ dźvie inšyja, jakija skončylisia dla narodu katastrofaj.

Paśla parazy ŭ pieršaj suśvietnaj vajnie Narodny schod prymusiŭ Ferdynanda adračysia ad ułady. Tron pierajšoŭ da jahonaha syna — Barysa III, Simiaonavaha baćki.

Vychavańniem careviča Simiaona i jahonaj na čatyry hady starejšaj siastry Maryi Łuizy zajmałasia maci, caryca Iaanna, i dźvie niamieckija huvernantki. Dziaciej vychoŭvali stroha. Jany pracavali na harodzie, prybirali za saboj, dahladali dziaciej dvarovaj śvity, a na śviaty rychtavali padarunki dla biednych. Maryja Łuiza vučyłasia šyć i hatavać. Careviča vychoŭvaŭ Chrysta Byrdaraŭ, ulubioniec i adjutant Barysa III. Car źviartaŭsia da jaho “mon ami”, a dzieci — “čyča (dziadziečka) Chrysta”. Byrdaraŭ nie pakidaŭ carskaj siamji 22 hady, zajmaŭsia z carevičam vajskovaj padrychtoŭkaj, historyjaj vojnaŭ, vučyŭ jeździć na łyžach… Ale navat jon nie zaŭsiody moh upilnavać chłapčuka. Niejak vaśmihadovy Simiaon vybraŭsia z hvardziejcami achovy pastralać u ptušak.

— Heta było ŭ majontku Vrana pad Safijaj, — apaviadaje Lili Rasunakava, dačka intendanta dvara i tavaryška carskich dziaciej pa hulniach. — Simiaon paceliŭ u saroku. Jon prybieh da nas zachopleny, rasčyrvanieły i pačaŭ chvalicca zdabyčaj. Simiaonava maci heta zaŭvažyła i nakryčała na jaho: saroka pavinna była vysiedžvać ptušaniat. Ja sprabavała abaranić Simiaona — maŭlaŭ, ź vialikaj adlehłaści jon nia moh paznać, što heta za ptuška, — ale jana skazała, što zvyčajnaje, viaskovaje dzicio mahło nie paznać, a carevič — musiŭ.

U druhi raz car Barys i pałkoŭnik Byrdaraŭ uziali małoha Simiaona na haru Musału ŭ Ryle — najvyšejšy punkt Baŭharyi. Heta była ŭlubionaja hara manarcha. Kali zmučany praciahłym padjomam šaścihadovy chłopčyk pačaŭ tracić siły, baćka skazaŭ, što ściežki ŭładaroŭ zaŭždy pakručastyja dy niebiaśpiečnyja, i syn pavinien da hetaha zvyknuć.

Mašynist Barys

U carskim domie adnoj z samych šanavanych jakaściaŭ była haspadarlivaść. Nijakich uračystych uboraŭ, karon, skipietraŭ, tronaŭ. Adziny tron, što ŭ ich byŭ, im pastaviła za svoj košt carkva ŭ sabory Alaksandra Nieŭskaha. Car Barys i jahony małodšy brat, kniaź Kirył, mieli, adnak, adno haračaje zachapleńnie — paravozy.

Na terytoryi, jakuju narod vydzieliŭ Koburham, kab jany mieli dzie pastavić carski pałac (siońnia hetaja miaścina znachodzicca ŭ centry Safii), car Barys raźbiŭ najpryhažejšy na Bałkanach dekaratyŭny sad. Tam mieścilisia jaśli, dziciačy sad, restarany, kaviarni, u štučnaj sažałcy płavaŭ minijaturny parachod, vakoł jeździŭ samy sapraŭdny paravoz z vahonami, tolki maleńki. Carskaja siamja tak i nie zbudavała pałacu, žyła za kolki sotniaŭ metraŭ, u staradaŭniaj siadzibie tureckich namieśnikaŭ, pieraroblenaj na patreby dvara. Maryja Łuiza i Simiaon amal štodnia prychodzili ci pryjaždali na kalascy siudy, kab pajeździć na ciahniku. Kamunisty ŭsio heta źniščyli i 9 maja 1954 h. adkryli na hetym miescy manumentalny pomnik Alošu, savieckamu voinu-vyzvalicielu.

U viaskovaj rezydencyi carskaj siamji ŭ Vranie, što pad Safijaj, taksama była maleńkaja čyhunka dla dziaciej, a altanka, u jakoj letam prachodzili ŭroki, mieła vyhlad lakamatyva.

Car i jahony brat Kirył pabudavali pryvatnuju liniju, jakaja złučała Vranu z ahulnaj čyhunačnaj sietkaj, i navučylisia kiravać paravozam.

— Hetamu ich vučyŭ moj baćka, inžyner i ministar šlachoŭ znosinaŭ za Barysam III, — apaviadaje Piotar Kanstancinaŭ, kardyjolah, historyk, prazaik i adziny biespartyjny pałkoŭnik Baŭharskaj narodnaj armii ŭ časy NRB. — Baćka atrymlivaŭ adukacyju ŭ Vienie, tamu vučyŭ manarchaŭ na ichnaj rodnaj, niamieckaj movie. Jeździli ŭtroch. Baćka byŭ instruktaram, car kiravaŭ, a kniaź kačaharyŭ. Potym jany mianialisia, i za šufiel braŭsia Barys III. Navučańnie skončyłasia ekzamienam, pa vynikach jakoha car atrymaŭ paśviedčańnie mašynista. Jon hadzinami z asałodaj vadziŭ tavarnyja, a časam i pasažyrskija ciahniki.

Kniahinia Jeŭdakija

Častym hościem u domie Kanstancinavych była kniahinia Jeŭdakija, carova siastra. Jak i Piatrova matka, jana była mastačkaj.

Ź vieraśnia 1939 da kanca 1943 h. praz dom Kanstancinavych prajšli sotni polskich hramadzianaŭ, što ŭciakali z akupavanaj krainy. Biežancy zatrymlivalisia ŭ haspadaroŭ na dva-try dni, kniahinia Jeŭdakija dapamahała im atrymlivać lehalnyja dakumenty. Šmat chto byŭ adpraŭleny da kardynała Andželo Rankali (jaki paźniej zrabiŭsia papam Janam XXIII) — jon tady byŭ apostalskim delehatam u Turcyi. Heta Andželo ŭ Asyzy paviančaŭ Barysa i Iaannu, a jašče raniej pierakanaŭ Pija XI dazvolić šlub katalickaj kniahini z pravasłaŭnym carom.

— U 1943 hodzie mnie było 15 hod, — pryhadvaje Piotar Kanstancinaŭ. — Ja prynosiŭ u baćkaŭ kabinet kavu i zastavaŭsia. Mnie dazvalali słuchać razmovy starejšych. Kniahinia Jeŭdakija kazała, što my pryniali bok Hitlera, tolki kab paźbiehnuć losu Polščy. Śledam za niemcami my ŭviali svaje vojski ŭ Juhasłaviju, Hrecyju, abviaścili vajnu Anhlii i Amerycy, ale ni za što na śviecie car Barys nie zhadžaŭsia na źniščeńnie habrejaŭ u samoj Baŭharyi i vysłańnie vojska suprać SSSR. Jon tłumačyŭ Hitleru, što jahonaja armija całkam pierajšła b na bok rasiejcaŭ, jakija 65 hod tamu vyzvalili Baŭharyju z-pad tureckaha jarma.

Usie radyjopryjomniki ŭ Baŭharyi padčas vajny byli aplambavanyja carskimi čynoŭnikami. Knopki, z dapamohaj jakich možna było b pieraklučycca ź siarednich na karotkija chvali, h. zn. z uradavaj stancyi na BBC, byli zalityja čyrvonym voskam. Tyja, chto abychodziŭ hetuju zaściarohu, mahli pačuć, što londanskaje radyjo nazyvaje cara Barysam Apošnim.

Adjutant Byrdaraŭ

Rumiana Byrdarava-Cačava, małodšaja dačka pałkoŭnika Chrysta Byrdarava, padaje nam harbatu ŭ pryhožych farforavych kubkach.

— Heta viasielny padarunak maim baćkam ad carskaj siamji, — kaža jana. — Razentaleŭski serviz na 24 asoby z naboram stałovaha srebra. Viasielle adbyłosia ŭ 1939 h.

Praz čatyry hady, 14 žniŭnia 1943 h., car Barys rušyŭ u svaju apošniuju vandroŭku. Razam ź im na sustreču z Adolfam Hitleram u Voŭčym Akopie pad Kiatrynam va Ŭschodniaj Prusii palacieli sakratar, daradca i ŭlubiony adjutant. Napiaredadni sustrečy car adčuvaŭ niezvyčajnaje napružańnie. Viedaŭ, razmova budzie ciažkaj. Hitler žadaŭ adpraŭki na ŭschodni front chacia b dźviuch piachotnych dyvizijaŭ.

— Baćka stajaŭ pad dźviaryma, kali car i Hitler razmaŭlali sam-nasam, — apaviadaje spadarynia Rumiana. — Hitler kryčaŭ na Barysa, nazyvaŭ jaho na “ty”, roŭ, što satre Baŭharyju ŭ parašok, ale ničoha nie damohsia. Paśla viartańnia car byŭ ščaślivy, kazaŭ, što ŭ dačynieńni da niemcaŭ narešcie raźviazaŭ sabie ruki. Jon planavaŭ uziać prykład sa svajho cieścia Viktara Emanuiła i maršała Badoljo ŭ Italii, jakija pierajšli na bok sajuźnikaŭ jašče da źviaržeńnia Musalini.

U čaćvier 19 žniŭnia 1943 h. car Barys jašče raz vybraŭsia z małym Simiaonam, kniaziem Kiryłam i adjutantam na Musału. Na viaršyni jon adčuŭ siabie błaha. “Serca pačało kałacicca”, — tak uspaminaŭ paśla pałkoŭnik Byrdaraŭ.

Adjutant uziaŭ chłopčyka na plečy, i jany spuścilisia ŭ rezydencyju Carskaja Bystryca. Car viarnuŭsia ŭ Safiju, ź Niamieččyny byli vyklikanyja daktary. 28 žniŭnia Barys III pamior. Pałkoŭnik Byrdaraŭ pavinien byŭ pryvieźci dziaciej na pachavańnie i skazać im pra śmierć baćki. Jon zrabiŭ heta pa-sałdacku — vyprastaŭsia pierad Simiaonam i skazaŭ: “Vaša vysokaść, ty — naš car”. Dzieci zrazumieli.

Ahient Ivanoŭ

Pałkoŭnik Dzimitry Ivanoŭ da 1990 h. pracavaŭ u Ministerstvie ŭnutranych spravaŭ i słužbie biaśpieki. Na praciahu apošnich dziesiaci hod isnavańnia kamunistyčnaj Baŭharyi byŭ šefam VI adździełu — naziraŭ za elitaj.

— A što, apazycyi dla nazirańnia ŭžo nie było? — spytali my.

— Viadoma, nie. Žyŭkaŭ bolš bajaŭsia partyi. U amal dzieviacimiljonnaj Baŭharyi było 1,2 młn. kamunistaŭ, jakraz za imi i davodziłasia sačyć. Todara Žyŭkava chvalavała tolki adno: kab nichto nie zrabiŭsia samastojnaj siłaj i nie zaniaŭ jahonaha miesca.

Pałkoŭnik Ivanoŭ — unuk i syn partyzanaŭ, jakija 9 vieraśnia 1944 h. brali ŭdzieł u kamunistyčnym pieravarocie ŭ Baŭharyi. Jon doktar histaryčnych navuk, i dziakujučy svajoj pasadzie moh karystacca archivami słužby biaśpieki.

— Kali la miežaŭ Baŭharyi spyniłasia Čyrvonaja Armija i moj baćka razam ź inšymi partyzanami spuściŭsia z hor, čas byŭ niesałodki. U nas pa-raniejšamu žyvie zvyčajovaje prava pomsty: kolki tvaich blizkich zabje vorah, stolki ty, adzin da adnaho, musiš zabić jahonych. Kolki kamunistaŭ zabili fašysty, stolki fašystaŭ, navat u maleniečkich vioskach, musili zabić kamunisty.

Dla partyzana-kamunista fašystam byŭ kožny vajskoviec, palicejski, pradstaŭnik administracyi abo sudu — ad cara da sołtysa.

Barysa III bolš nie było. Carom byŭ siamihadovy Simiaon II, ad imia jakoha ŭładu viaršyli try rehienty — dziadźka Kirył, premjer-ministar Fiłaŭ i načalnik hienštabu hienerał Michaŭ. Ich aryštavali ŭ pieršuju čarhu, a ź imi i kniahiniu Jeŭdakiju, hieneralitet, vyšejšaje duchavienstva ŭsich kanfesijaŭ, usich deputataŭ troch apošnich sklikańniaŭ parlamentu, ministraŭ i namieśnikaŭ ministraŭ čatyroch apošnich uradaŭ, dvarovuju śvitu i šmat kaho jašče.

Byrdarava adpuścili: hetaha damahłasia caryca Iaanna.

Poŭnym chodam rušyli pracesy ŭ sklikanych kamunistami narodnych sudach, jakija pryhavorvali amal vyklučna da śmiarotnaj kary.

Pieršaja masavaja ekzekucyja adbyłasia nočču 1 lutaha 1945 h. na centralnaj płoščy Safii. U varonki ad bombaŭ, skinutych hodam raniej amerykancami j anhielcami, śpichnuli 260 ciełaŭ.

Tolki adzin čałaviek naśmieliŭsia pryjści i pakłaści na mahiły, jakija pilnavała ŭzbrojenaja varta, zialonuju halinku. Caryca Iaanna, jakuju paśla śmierci Barysa III nazyvali carycaj-maci, dalikatnaja 38-hadovaja žančyna ŭ žałobnym stroi, vieryła, što jejny zastupnik — śviaty Francišak z Asyzy (dzie jana viančałasia i dzie ŭ 2000 h. znajšła svoj apošni prystanak) — vyratuje jaje. Niedzie ŭ tych jamach lažaŭ kniaź Kirył, brat jaje muža.

Paručnik Najdzienaŭ

Ranicaj 2 lutaha, kali caryca viarnułasia ad mahiłaŭ, joj adrekamendavali novaha načalnika konnaj hvardziejskaj dyvizii, pastaŭlenaj achoŭvać carskuju siamju. Kamunisty daručyli hetuju spravu 24-hadovamu padparučniku Lubču Najdzienavu.

— Potym mianie pradstavili, — raskazvaje jon, — caru Simiaonu i kniazioŭnie Maryi Łuizie. Pryniali mianie vielmi chałodna. Bajučysia kamunistyčnych ahientaŭ, jany daviarali tolki staroj śvicie, adnak praź niekatory čas caryca-maci prapanavała mnie abiedać za jejnym stałom. U pałacy ŭ Vranie byli try stały: carski stoł, stoł dla dziaciej, za jakim abiedali taksama huvernantki i pałkoŭnik Byrdaraŭ — vychavalnik cara Simiaona, i stoł dla persanału.

Pałac u Safii zaniała novaja ŭłada. Carskaja siamja bolšuju častku času znachodziłasia pad vartaj u majontku Vrana, ale tam taksama nie było biaśpiečna. Rasiejskija sałdaty prychodzili ŭ park i palavali na fazanaŭ.

Charčavańnie, adnak, było narmalnaje. Dzieciam davali ŭroki tancaŭ. Udzielničaŭ u ich i padparučnik.

— Uvosień 1945 h. Simiaonu było vosiem hod, i jon vielmi raŭnavaŭ Maryju Łuizu. Niejak ja razvučvaŭ ź joj tanha, a vy ž viedajecie, što heta za taniec — treba być bližej adno da adnaho, čym u valsie. Car schapiŭ mianie za rukaŭ, zaciahnuŭ u susiedni pakoj, i pačaŭsia luty padušačny boj. Heta byŭ cudoŭny chłopčyk. Naš Simiaonka… Časami ja źbiraŭ na placoŭcy pierad domam hvardziejcaŭ na koniach, jon vychodziŭ, salutavaŭ, ja dakładvaŭ, jon nas vitaŭ, a my vitali jaho: “Vaša Vialikaść!” Potym Dzimitar, adzin z maich sałdataŭ, pakazvaŭ fokusy: davaŭ svajoj kabyle kavałak cukru, trymajučy jaho ŭ zubach.

Paručnik Najdzionaŭ vyciraje vočy. Ciapier jamu 81 hod. Jon biare z palicy Śviatoje Piśmo, a ź jaho vymaje relikviju — listok sa sšytka z nadpisam, zroblenym dziciačym počyrkam: “Chrystos uvaskres! Car, 1945 hod”.

— Kamunisty za try miesiacy paśla zachopu ŭłady źniščyli sama mieniej 25 tysiačaŭ čałaviek, — kaža Piotar Kanstancinaŭ. — Naš pryhožy dom zaniała słužba biaśpieki. U kamory jany zrabili aryštanckuju, a nas z maci vyhnali na haru. Vielmi časta ja bačyŭ adtul, jak z kamory vyvodzili ludziej na rasstreł. Mnie było 16 hadoŭ. Musić, jany planavali zabić i cara Simiaona z carycaj Iaannaj, ale Maskva raiła im pačakać. Jašče praciahvałasia vajna, bajalisia reakcyi sajuźnikaŭ. Heta ž byli dzicia i kabieta, unuk i dačka Viktara Emanuiła III, karala Italii, jaki ciapier byŭ na baku sajuźnikaŭ i druhuju dačku jakoha hitleraŭcy źniščyli ŭ Aśviencymie.

Ełka Klafkova — dačka carskaha hvardziejca. Baćka, kali adčuŭ biaśpieku — u 1989 hodzie, — raskazaŭ joj adnu historyju. U joj udzielničali čaćviora: Piotar Klafkaŭ, Stefan Bojdzieŭ, jaki siońnia žyvie ŭ Francyi, i dva inšyja hvardziejcy, proźviščaŭ jakich spadarynia Ełka nia viedaje. Nivodzin nia zdradziŭ.

— U lipieni abo ŭ žniŭni 1945 h. jany ŭziali dva vajskovyja hruzaviki z zakrytym kuzavam i pajechali ŭ Carskuju Bystrycu. Jany skazali carycy Iaańnie, što mohuć vyvieźci jaje i dziaciej z Baŭharyi patajemnymi, tolki im viadomymi darohami. Bajalisia, što kamunisty ich zabjuć. Caryca admoviłasia.

My zapytali ŭ Simiaona, ci viedała jahonaja maci pra los carskaj siamji ŭ Rasiei.

— Viedała, — adkazaŭ jon. — Ale jana admoviłasia.

— Nie chacieła ratavać žyćcio ŭłasnych dziaciej?! Ale ž vašaha dziadźku zabili, a ciotku Jeŭdakiju trymali ŭ źniavoleńni!

— Maci była žančynaj vialikaha duchu. Jana skazała hvardziejcam, što žonka baŭharskaha cara nia moža ŭpotajki, u čužoj vopratcy, akolnymi darohami ŭciakać sa svajoj krainy. Jana była nadzvyčaj śmieły, choć i vielmi miakki čałaviek.

Vybarščyk Kanstancinaŭ

Car Barys III byŭ pachavany ŭ Rylskim manastyry, miescy, śviatym dla baŭharaŭ, jak Jasnaja Hara — dla palakaŭ. Cieła cara było balzamavana, a jahonaje serca zachoŭvałasia ŭ asobnaj urnie.

Paśla kamunistyčnaha pieravarotu ŭ vieraśni 1944 h. da carskaj mahiły ŭ harach Ryły niaźmienna prychodzili ludzi. Prosty narod vieryŭ, što Barys śviaty.

Na Vialikdzień 1946 h. adbyŭsia referendum ab dziaržaŭnym uładkavańni.

— Ja hałasavaŭ upieršyniu ŭ žyćci, — havoryć Piotar Kanstancinaŭ. — Heta była poŭnaja parodyja. Ja atrymaŭ tolki adzin biuleteń, na jakim było napisana, što ja za respubliku ŭ Baŭharyi. Nielha było ni hałasavać za manarchiju, ni vykinuć biuleteń, bo za nami nazirali.

15 vieraśnia abviaścili vyniki. 92,7 pracenta vybarščykaŭ vykazalisia za admienu manarchii. Urad pastanaviŭ, što caryca Iaanna i jaje dzieci musiać nieadkładna pakinuć krainu.

Caryca vyrašyła jechać u Ehipet, bo jejny baćka Viktar Emanuił III paśla ŭstalavańnia ŭ Italii respubliki žyŭ u Aleksandryi. Jana mahła ŭziać z saboj niešmatlikuju śvitu.

— Ale majho baćki jana nie ŭziała, — kaža Rumjana Byrdarava. — Nie ŭziała samaha addanaha čałavieka, jaki 22 hady nie adychodziŭ ad carskaj siamji ni na krok. Heta ž mienavita dziakujučy baćku Iaannu vydali za cara, bo ad jahonaha imia Byrdaraŭ jeździŭ niekali svatacca ŭ italjanski dvor.

— Napiaredadni adjezdu, unočy 15 vieraśnia, nas upotaj pryvieźli da rezydencyi Vrany, — apaviadaje Maryjana Sarafava, dačka carskaha dyplamata, ciotka jakoj była damaj pry dvary carycy Iaanny. — Ja była siarod dziaciej, jakija z troch hod hulali ź Simiaonam i Maryjaj Łuizaj pa vychodnych i ŭ čas vakacyjaŭ. My mocna siabravali i nie mahli nie raźvitacca. Nas uviali praz čorny chod. Usie płakali. Simiaon i Maryja Łuiza pratestavali, nie chacieli źjaždžać. Rospačnaje raźvitańnie, jakoha ja nie zabudu da kanca žyćcia.

Sudździa Spasaŭ

Sudździu Barysu Spasavu 91 hod. Ciapier jon prafesar kanstytucyjnaha prava, a ŭ krasaviku 1945 h. byŭ sakratarom baŭharskaj Rady Ministraŭ, jakaja mieściłasia ŭ carskim pałacy. Taksama jon vykonvaŭ abaviazki sakratara premjer-ministra — spačatku Kimana Hieorhijeva, a potym Hieorhija Dzimitrava, jakija zajmali kabinet Barysa III. Sakratar zaniaŭ kabinet na pieršym paviersie, jaki raniej naležaŭ rasstralanamu kniaziu Kiryłu.

My pytajem jaho pra narodnyja sudy, jakija paśla vajny pryhavaryli da śmierci 2570 čałaviek:

— Navošta stolki asudžali na śmierć? Nie było kudy sadžać?

— Było, ale my nie mahli admovicca vykonvać zahad. Nam kazali asudžać, my i asudžali. Było rasstralana šmat tych, chto zasłuhoŭvaŭ hetaha. Zabojcaŭ, złačyncaŭ…

— Dziadźka Simiaona II Kirył taksama byŭ zabojcam?

— O-o, heta byŭ taki hical… Niama pra što kazać. Jaho rasstralali, bo jon byŭ kniaziem, ale jahonaja siastra Jeŭdakija vyjšła z turmy i zmahła pakinuć krainu.

Sudździa Spasaŭ dastaje z šuflady arkuš: “Panu premjer-ministru. Jeŭdakii Ferdynandavaj zajava. Safija. Prašu ab dazvole na vyjezd z krainy i pasialeńnie z byłoj carycaj Iaannaj u Aleksandryi. Nia maju namieru pierajaždžać u Kanstancinopal. Z pavahaj, Jeŭdakija Ferdynandava. 15.IX.1946 hodu”.

— Adkul u vas hetaja zajava? — pytajemsia my ŭ sakratara.

— Pastupiła ŭ kancylaryju, dyk uziaŭ sabie.

— Vy jaje pakazvali kamu-niebudź?

— Nie. A navošta? I tak jaje puścili.

— A kali b nie?

— Voś jašče, treba było hałavu tłumić premjer-ministru! — aburajecca sudździa Spasaŭ.

Nieviadomy mašynist

Carova siamja vyjaždžała specyjalnym ciahnikom, adnak im nie dazvolili sieści ŭ vahony ŭ Safii. Jany sieli na stancyi Kazičene niepadalok ad stalicy.

— Raptam pierad tureckaj miažoj ciahnik spyniŭsia! — raskazvaje Simiaon II. — Mašynist skazaŭ, što jon svajho cara za miažu nie paviazie. Achova pryviała mašynista z Turcyi, i my rušyli dalej. Z hetaha momantu ja pačaŭ maryć pra viartańnie na radzimu.

Pavodle “Gazety Wyborczej”

Zakančeńnie budzie.