За апошнія пяць гадоў у Беларусі суды толькі двойчы разглядалі крымінальныя справы па артыкуле «Давядзенне да самагубства» — занадта складана ў іх даказваецца віна, кажуць звычайна следчыя. Праз некалькі тыдняў Мінскі абласны суд, магчыма, будзе разглядаць трэцюю такую справу. Пасля таго як у жодзінскай турме № 8 наглядчык, паводле абвінавачання, збіў зняволенага, а той пасля павесіўся, СК у дачыненні да яго распачаў адразу дзве справы: не толькі за перавышэнне службовых паўнамоцтваў, але і за давядзенне да самагубства.
Пра тое, што амаль год таму — 7 лістапад 2013 г. — у карцары жодзінскай турмы № 8 на рукаве уласнай робы павесіўся 25-гадовы Арцём, раней не паведамлялася. Інфармацыі і зараз няшмат, аднак сёе-тое ўдалося даведацца.
У канцы кастрычніка мінулага года Арцём на адной з станцый метро Мінска збіў чалавека. Распачалі справу па артыкуле «Хуліганства». 1 лістапада 2013 малады чалавек адправіўся ў турму № 8 (СІЗА Жодзіна).
Праз два дні — 3 лістапада — Арцёма адправілі ў карцар за парушэнне ўнутранага распарадку турмы. Як пазней распавялі яго сукамернікі, Арцём буяніў, часта казаў пра сваю нібыта асаблівую місію на зямлі, пра тое, што адмыслова хацеў трапіць у турму, каб зламаць «рэжым» і г.д. Вядома, што на спіне ў Арцёма была татуіроўка з двухгаловым арлом. Сукамернікі, спасылаючыся на яго словы, тлумачылі: гэта знак таго, што Арцём нібыта мог бачыць «і ззаду, і спераду». Распавядалі, што Арцём нібыта па радзімках вызначыў, што належыць да царскага роду. Па некаторай інфармацыі, раней ён ўжываў спайсы і злоўжываў алкаголем.
Ключы ад карцара былі толькі ў наглядчыка Аляксандра Паташова, менавіта ён быў начальнікам корпуса.
4 лістапада адбыўся першы канфлікт паміж зняволеным і наглядчыкам. Тады наглядчык упершыню ўжыў сілу. Унутраная праверка высветліла, што сіла была ўжытая правамерна, паколькі зняволены сам лез да наглядчыкаў біцца. Наступны канфлікт здарыўся праз тры дні. Паводле паказанняў сямі чалавек з суседніх з карцарам камер, 7 лістапада наглядчык біў зняволенага, сведкі чулі галасы і гукі удараў, якія наглядчык наносіў Арцёму, чулі, як той прасіў: «Не бі мяне». Адзін са зняволеных нават нібыта пачуў фразу, сказаную пасля канфлікту наглядчыкаў: «Вытры ваду. А калі не вытраш — можаш вешацца».
Праз некалькі гадзін Арцёма сапраўды знайшлі павешаным.
Афіцыйнай інфармацыі ад следства пакуль няшмат.
«Упраўленнем Следчага камітэта па Мінскай вобласці расследуецца крымінальная справа ў дачыненні да супрацоўніка органаў унутраных спраў адной з устаноў Мінскага рэгіёна. Дзеянні яго кваліфікаваныя на дадзены момант па артыкуле 145 КК «Давядзенне да самагубства» і 426 «Перавышэнне службовых паўнамоцтваў». У дачыненні да яго абраная мера стрымання ў выглядзе заключэння пад варту. Пакуль якія-небудзь высновы рабіць рана. На дадзены момант следства ва ўсім разбіраецца. Пра выніковае працэсуальнае рашэнні мы паведамім», — сказала TUT.BY афіцыйны прадстаўнік Следчага камітэта Юлія Ганчарова.
Жонка наглядчыка: «Зэку трэба было ў псіхушку, а не ў турму»
TUT.BY звязалася з жонкай абвінавачванага наглядчыка — Вольгай.
«7 лістапада 2013 Саша заступіў на змену. Тры тыдні таму яго затрымалі, да гэтага ён 4 месяцы быў дома, пасля таго як яго адхілілі ад працы», — патлумачыла Вольга і са слоў мужа апісала, што адбылося ў той дзень у карцары: «Муж расказваў, што ў камеры ў яго (у вязня Арцёма. — TUT.BY) было брудна. Ён зрабіў заўвагу і сказаў, што пасля абыходу праз гадзіну яго парадак правераць. Прыйшлі правяраць, а ён узяў і павесіўся на рукаве робы».
Па словах Вольгі, значным фактам палічылі тое, што на целе зняволенага знайшлі два сінякі. «Эксперты далі заключэнне, што сінякі былі зробленыя тады, калі была змена Сашы. На падставе гэтага яго затрымалі».
Іншых падрабязнасцяў, сцвярджае жонка наглядчыка, яна не ведае. «Ён казаў, што не ўжываў сілу, што такога не было. А як яно было на самай справе, я не ведаю. Ён ніколі працу дадому не прыносіў».
Апошнія словы мужа, якога, па словах Вольгі, арыштавалі «як рэцыдывіста нейкага»: «Мяне пасадзяць». Абвінавачанаму пагражае да 10 гадоў пазбаўлення волі.
Затрымалі 34-гадовага Аляксандра Паташова падчас аднаго з допытаў і змясцілі ў СІЗА КДБ. «Мне не даюць спаткання, да канца следства і не дадуць, сказалі. Я толькі перадачкі перадаю. У нас двое дзяцей, навошта яго саджалі? Хай бы, пакуль ідзе следства, ён дома сядзеў. Няўжо ён збег бы куды-небудзь?» — кажа жонка.
Вольга таксама звяртае ўвагу на тое, што зняволены, з-за якога муж зараз пад следствам, быў хворы на шызафрэнію. «Сведчанні ёсць і сяброў, і бацькоў у матэрыялах справы, што ён быў неадэкватным. Адкуль мы ведаем, што адбылося з ім, што яму ў галаву стукнула, што ён павесіўся? У яго не было афіцыйнага заключэння дактароў на той момант (на момант змяшчэння ў турму. — TUT.BY). Яму трэба было ў псіхушку, а не ў турму».
У ходзе расследавання была праведзеная пасмяротная псіхолага-псіхіятрычная экспертыза загінулага зняволенага, якая выявіла, што той пакутаваў на паранаідальную шызафрэнію. Гэта значыць, дыягназ Арцёму паставілі толькі пасля яго смерці.
Экспертыза таксама павінна была адказаць на пытанне, ці ёсць прычынна-следчая сувязь паміж дзеяннямі наглядчыка з учынкам зняволенага: ці магло збіццё паспрыяць суіцыду. Але яна паказала, што гэтыя дзве падзеі ніяк не звязаныя, а шызафрэнія развівалася ў зняволенага яшчэ задоўга да турмы.
Пры гэтым спецыялісты крымінальнага права адзначаюць: каб даказаць «давядзенне да самагубства», мала вызначыць, што чалавека білі. Трэба даказаць, што чалавека спецыяльна білі для таго, каб той павесіўся.
Тым не менш справу па гэтым артыкуле ўсё ж распачалі.
Вольга не верыць, што муж мог спецыяльна кагосьці даводзіць, і гатовая звяртацца нават да прэзідэнта.
«Ён працуе ў турме 15 гадоў. Калі б ён быў злодзей або псіхолаг, якая даводзіць да самагубства, то я думаю, што за 15 гадоў гэта ўсплыло б. Ён нядрэнны работнік, праз 5 гадоў ён бы ўжо мог атрымліваць эмвэдэшную пенсію. На нас крэдыт зараз вісіць. Заўсёды ён прыносіў дадому гэтыя 6 мільёнаў, хварэў за гэтую працу, на спаборніцтвах першыя месцы займаў. А цяпер — як быццам страшны чалавек. Праца ў іх такая, — абураецца Вольга і зачытвае службовую характарыстыку мужа: — За гэты час (за час службы. — TUT.BY) зарэкамендаваў сябе са станоўчага боку. Пастаянна вывучае і ўдасканальвае свае веды ў галіне функцыянальных абавязкаў і дакументаў, якія рэгламентуюць дзейнасць крымінальна-выканаўчай сістэмы. У штодзённай дзейнасці строга выконвае законнасць, у зносінах са спецкантынгентам праяўляе патрабавальнасць, прынцыповасць. На заўвагі камандзіраў і начальнікаў рэагуе правільна. <…> Загады выконвае дакладна і ў тэрмін, мае высокі ўзровень працаздольнасці. Хутка асвойваецца ў складанай абстаноўцы, у небяспечных і складаных сітуацыях з вязнямі, у канфліктах захоўвае самавалоданне і вытрымку». Вольга таксама лічыць, што верыць сведчанням зэкаў нельга, бо яны ўсё першапачаткова дрэнна ставяцца да супрацоўнікаў турмы, і адпомсціць наглядчыку — у іх інтарэсах.
Адвакат абвінавачанага Ганна Дакуцька пакуль адмаўляецца ад падрабязных каментароў. Кажа, што справа гэта занадта складаная, таямніцу следства раскрываць яна не можа.
«Пакуль ідзе следства, давайце не будзем чапаць гэтую справу», — сказала абаронца наглядчыка, толькі коратка выказаўшыся па сутнасці праблемы: «Становішча ў любой рэжымнай установе ўяўляе сабой псіхатраўматычную сітуацыю — як для тых, хто ў сілу службовых абавязкаў там знаходзіцца, так і для тых, хто трапіў туды з-за непавагі да закона. У любым выпадку супрацоўнікі такіх устаноў маюць гарантаванае законам права на прымяненне сілы да асоб, якія парушаюць правілы ўнутранага распарадку і сваімі дзеяннямі ствараюць рэальную пагрозу жыццю і здароўю супрацоўніка», — сказала TUT. BY адвакат.
Турма № 8 — адна з самых жорсткіх
І статыстыка следства, і статыстыка судоў сведчыць аб тым, што справы па артыкуле 145 КК «Давядзенне да самагубства» ў Беларусі разглядаюцца судамі вельмі рэдка.
«За 30 гадоў практыкі гэта першая такая справа», — падзялілася з TUT.BY адвакат абвінавачанага спн. Дакуцька.
«За 10 гадоў ні разу такой справы не распачыналі, па меншай меры, у нас у раёне», — распавёў TUT.BY адзін са сталічных следчых.
У прэс-службе Вярхоўнага суда TUT.BY паведамілі, што за апошнія пяць гадоў справа па гэтым артыкуле распачыналася толькі двойчы. «Вельмі мала, як бачыце», — растлумачылі там.
Што стала вырашальным для следства пры завядзенні справы менавіта па гэтым артыкуле, у чым следчыя пабачылі намер наглядчыка — пакуль невядома. Затое вядома іншае: па водгуках тых, хто пабываў у турме № 8 Жодзіна, установа гэта — адна з самых жорсткіх: галоўным чынам, па рэжыме ўтрымання і па адносінах да змешчаных там. Нягледзячы на тое, што з 1500 «сядзельцаў» вялікая частка — падследныя, лічыцца, што іх рэжым амаль не адрозніваецца ад рэжыму тых, хто адбывае пажыццёвае пакаранне. Магчыма, больш падрабязная інфармацыя з'явіцца ўжо праз некалькі тыдняў, калі справа будзе перададзена ў суд.
