З 27 чэрвеня па 26 ліпеня ўключна Віцебскі гарвыканкам праводзіць грамадскае абмеркаванне праекта будаўніцтва Сафійскага сабора, які пазіцыянуецца як копія полацкага часоў Старажытнай Русі. Храм плануюць размясціць на левым беразе Дзвіны ля ўпадзення ў яе Пілатава ручая.
У 2019 годзе гарадскія ўлады скарэктавалі прыбярэжную паласу і водаахоўную зону, што дазволіла размясціць царкву ў гэтым месцы.
Раней тут размяшчалася кардонная фабрыка, пазначаная на плане горада 1904 года. Уласна кажучы, гэта быў апошні год яе існавання. Папярова-абгортачная і кардонная фабрыка, заснаваная ў 1898 годзе рыжскім купцом Маціясам Кімелем, размяшчалася па 2-й Ніжне-Набярэжнай вуліцы, ніжэй па цячэнні ад сучаснага моста Блахіна.
На фабрыцы меліся паравыя машыны магутнасцю 80 конскіх сіл і два паравыя катлы. Выпускалася толевая, абгортачная, кардонная папера. У 1900 годзе на папярова-кардоннай фабрыцы працавалі 124 чалавекі, было выпушчана 10 тысяч пудоў паперы і кардону. У 1904 годзе прадпрыемства зачынілася з прычыны адсутнасці магчымасці ўнясення капіталу ў статутны фонд.
Але будынкі фабрыкі, складзеныя з чырвонай цэглы, працягвалі існаваць. Часткова разбураныя, яны трапляюцца ў кадр фотакамер нямецкіх салдат, якія ў час акупацыі пазіравалі побач з яўрэйскімі магіламі на Лучоскіх могілках, размешчаных на поўдзень ад фабрыкі.
Мяркуючы па матэрыялах, прыкладзеных да ацэнкі ўздзеяння на навакольнае асяроддзе, спецыяльна для размяшчэння праваслаўнага храма ў гэтым месцы рашэннем Віцебскага гарвыканкама ў снежні 2019 года была зацверджана карэкціроўка прыбярэжнай паласы і водаахоўнай зоны Дзвіны. Да гэтага будаўніцтва было немагчымым, бо супярэчыла заканадаўству.
Што тычыцца гісторыка-культурнага аспекту, то на сёння гэтая тэрыторыя не ўваходзіць ні ў якія ахоўныя зоны гістарычнага цэнтра, але з прыкладзенага ліста Мінкультуры вынікае, што дзеля недапушчэння знішчэння магчымых археалагічных аб'ектаў земляныя работы неабходна выконваць на падставе заключэння НАН Беларусі.
Існаванне на гэтым месцы гістарычнай вытворчасці мусіць даць падставы для археалагічнага нагляду з фіксацыяй выяўленых рэштак пабудоў. Але, як ужо не раз аказвалася, гэты нагляд збольшага чыстая фармальнасць і не забяспечвае карэкціроўкі праекта для захавання старых падмуркаў. Апошні такі выпадак мы назіралі на будоўлі ў Гродне, калі скляпенні былой камяніцы на Савецкай плошчы проста разбурылі экскаватарам, хоць можна было іх экспанаваць у падвальных памяшканнях.
Сафійскі сабор у Віцебску, мяркуючы па рэндарах, будзе мець развіты стылабат, упісаны ў рэльеф рачных схілаў. Гэтая асаблівасць ужо стала звычайнай для многіх праваслаўных новабудоўляў, бо яна дае магчымасць сэканоміць плошчу і не забудоўваць храм з усіх бакоў дапаможнымі будынкамі.
Але ў гэтым храме здзіўляе іншае — нетрадыцыйная для праваслаўя арыентацыя апсіды на поўдзень, а не на ўсход. Не зусім зразумела, чым кіраваліся ў такім яе размяшчэнні. Магчыма, зручнасцю доступу да храма, а можа, прывязваліся да таго, як адносна Дзвіны была арыентавана арыгінальная Сафія ў Полацку. У Полацку храм стаяў бокам да ракі, а яго апсіда была арыентаваная на ўсход (дарэчы, апсіда старажытнарускага храма захавалася і была ўмела ўпісаная ў новы барочны храм), у Віцебску ж кірунак Дзвіны іншы, таму, каб мясцовая Сафія таксама стаяла бокам да ракі, трэба адмовіцца ад традыцыйнай для праваслаўя арыентацыі храма.
Нягледзячы на крытыку праекта з усіх бакоў, варта адзначыць і пазітыўны момант — праваслаўная царква нарэшце звяртаецца да ўласна беларускай спадчыны, а не да шатровых цэркваў расійскай Поўначы ды мураўёвак. Калі б Сафійскі сабор у Віцебску быў навукова дакладна адноўлены па прыкладзе полацкага арыгінала, то ён бы даваў добрую магчымасць зразумець, як выглядала культавае дойлідства на Беларусі ў часы Старажытнай Русі, бо цэлых і неперабудаваных помнікаў гэтай эпохі ў нас не засталося.
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬЛукашэнку не адпускае. Пасля прэс-службы і сам ён выказаўся пра адмову Дуды фатаграфавацца з ім на саміце ў Баку13
Каментары