Паліна Качаткова - пісьменніца, жыве ў Мінску.
— Ці жывуць тут людзі?
Маладая жанчына адчыніла шырокія, высокія і цяжкія дзверы і ўбачыла Старую жанчыну. З пад’езда пацягнула холадам, якраз у гэты момант нехта заходзіў з вуліцы, а кватэра была на першым паверсе, першай ад уваходу.
— ЯК ДОБРА, нарэшце ў гэтай кватэры жывуць людзі, — працягвала Старая жанчына. — Вы жывяце тут? — удакладніла яна.
— Так, я тут жыву.
— Як добра, што вы тут жывяце, але… — яна зрабіла паўзу, як бы падбіраючы словы, — але калі Вам раптам… раптам будзе, зробіцца… страшна, вы прыходзьце да мяне.Я, Цыля Львоўна, і я жыву паверхам вышэй — у такой жа кватэры, як гэта, як ваша кватэра.
У пад’ездзе зусім халодна, халодна стаяць нават каля адчыненых у кватэру дзвярэй, і Маладая жанчына прапанавала Цылі Львоўне зайсці, але тая адмовілася і пайшла на другі паверх — да сябе.
Маладая жанчына зачыніла дзверы кватэры на першым паверсе. Яна вярнулася да перапыненага занятку — упрыгожвання ялінкі. Быў 1996 год, яна ўпершыню адзначала Каляды ў гэтай кватэры, таму ёй давялося схадзіць у найбліжэйшую ад дому краму, а гэта быў ГУМ, каб набыць ёлачныя цацкі. Шары і дожджык, бліскучы дожджык — вось, што яна хацела набыць.
Хацела набыць рознакаляровы шары, каб усе былі рознага колеру, і зялёны ці залацісты дожджык. Але шары ў ГУМе прадаваліся толькі ў наборах — аднаколерныя.Падлічыўшы грошы, яна вырашыла купіць набор срэбных шароў: каб атрымаць разнаколерныя, яна мусіла набыць тры розныя наборы, а гэта было нерэальна. І «дожджык» для елкі прадаваўся толькі срэбны. Ад разнаколернага свята давялося адмовіцца — набыла срэбныя шары і срэбны дожджык, хаця хацела штосьці зялёна-фіялетава-сіне-залацістае. Свята будзе срэбным.
Ялінка ўжо стаяла ў пакоі ў трохлітровым слоіку з вадой, пастаўленым у вядро, вядро было прымацавана да паркету скотчам. Ялінка будзе ўпрыгожаная срэбнымі шарамі і срэбным дожджыкам, быццам бы яна так захацела, спланавала, і ніхто не зразумее, што хацела яна зусім іншага.
І ялінка… ялінка прыехала ў кватэру ў багажніку машыны яе каханка, ці, як кажуць, «сябра». Хаця ці можна назваць гэта сяброўствам? Не сяброўства — зусім іншае. У багажніку былі дзве ялінкі, толькі адна паехала далей — да сям’і яе «сябра».А адна была занесеная ў кватэру. А магло быць наадварот, тая ялінка засталася б ёй, а гэтая паехала б туды…
Думкі былі троху блытаныя, як заўжды, яна не магла зразумець, чаму ўсё адбываецца так, як адбываецца, і што, галоўнае — хто ўплывае на тое, каб адбылося так, а не інакш. Ведала, што чалавек, які прывёз ялінку, прыйдзе да яе на свята.
Скажа дома, што паедзе на рыбалку і з’явіцца ў абліччы зімовага рыбака — са скрыняй, з прыладамі і ў кажуху.А пасля ад яе сапраўды паедзе на рыбалку, бо зімовая рыбалка для яго -- сапраўднае свята.
Людзі па-рознаму адчуваюць сябе ў перадкалядны таямнічы і зіхоткі час.
Хочацца быць гераіняй паштоўкі з бліскучым снегам, маленькай ялінкай і дамком са свечачкай па надваконні. Але ж хто возьме цябе на тую паштоўку?
«Сама сябе, у абдымкі — і на самую любімую паштоўку. Толькі так яно і магчыма, баюся», — так параіла ёй сяброўка. — Трэба ўпрыгожыць ялінку, паставіць свечачкі — і ўлезці ў паштоўку. Пажадана яшчэ паклікаць сяброў, відаць, у ідэале».
Накінула куртку і пайшла выносіць смецце, дом быў стары, пасляваенны, без смеццеправоду.
У марозным паветры моцна адчуваўся пах кухні ад рэстарану, што месціўся ў тым жа доме. Тое, што зусім нядаўна было калюжынамі, замерзла і ператварылася ў ледзяную бугрыстую паверхню, быццам бы замерзла хвалістае мора. Ісці па такой ледзяной паверхні трэба асцярожна, каб не паваліцца на лёд.
— Стаяць!
Спынілася. Перад ёй стаяў высокі Мужчына:
— Леанід, — прадставіўся ён.
Каля Леаніда стаяў чорны пудзель.
Яна нахілілася, каб пагладзіць сабаку і зразумела, што сабака зусім стары — уся барада ў яго была сівая і ён цяжка дыхаў.
— Ці не твае гэта сяброўкі пілі ўчора на пляцоўцы паміж першым і другім паверхам?
— НЕ.
Яна спалохалася такога пачатку размовы.
— Ладна, я жартую. На самай справе я хацеў даведацца,
чаму ты жывеш тут, у самым эпіцэнтры Мінска.
— У ЭПІЦЭНТРЫ?
Згадала заняткі па пачатковай ваеннай падрыхтоўцы. І малюнак з ядзерным грыбам.
— А ты нічога не адчуваеш у гэтай кватэры?
— Што я мушу адчуваць?
— Такое… накшталт туману? Туману, які ахутвае цябе… Як ты спіш? Жахі сняцца?
Яна шмат працавала апошнім часам і практычна не думала ні пра што, апрача працы і грошай, якія можна зарабіць працай. Часам думала пра свой лёс і пустую долю, але пра гэта — усё менш і менш. Стомленая, ледзь даходзіла да сваёй новай цёмна-чырвонай канапы (нізкай, амаль упоравень з падлогай) валілася і засынала. Ці былі жахлівыя сны і трызненні? Хто яго ведае, былі не былі. Рэчаіснасць была як трызненне. Але яе сяброўка, якая заначавала ў яе аднойчы пасля карпаратыву, падхапілася пад раніцу з лямантам: «Як ты тут жывеш!» і сталі ліхаманкава збірацца дадому, дзе яе чакалі муж і дзеці. Заявіла, што ўсю ноч яе нехта душыў. Але гэта больш падобна да гісторыі пра посталкагольнае пачуццё віны і прадчуванне сямейнага скандалу.
— Пакажы мне сваю кватэру, — запатрабаваў Леанід.
І яна, як загіпнатызаваная, павяла яго за сабой, за імі пайшоў і стары чорны пудзель.
Не паспелі яны пераступіць парог, як ён рэзка схапіў яе і пацягнуў да сябе.
— ВЫ ШТО?
Выкручвалася ад яго як магла.
— Ты яшчэ не ведаеш, хто я на самай справе, — казаў ён ёй.
— Якая мне розніца!
— Леанід! Леанід! — пачуўся з панадворку жаночы голас.
На кухні завыў, падаў голас чорны пудзель.
— Ідзіце, вас ужо жонка шукае.
— Я яшчэ адпомшчу табе, — паабяцаў ён і выйшаў за дзверы разам з пудзелем.
Напусціла глыбокую чыгунную ванну, залезла ў гарачую ваду і глядзела як на руках і ўсім целе праяўляюцца сінякі. Пасля дайшла да канапы і правалілася ў сон. Быў вечар, яшчэ не позна, а яна заснула.
Абуджэнне было нечаканым, прачнулася ад таго, што адчула нечую прысутнасць. Дакладней не прысутнасць, а так — пах мужчынскай парфумы.Рэзкі пах адэкалону, чужога, незнаёмага, але… так пахла ад ветэранаў, якім яны ў школе на 9 мая дарылі кветкі. І яшчэ пах тытуню. Пах быў быццам побач знаходзіўся чалавек. Яна падскочыла. Нікога не было. Зусім нікога. Адна ў кватэры.
Закруціўшся у халат, з ключамі ў руках — у стылы пад’езд і да суседкі.
Яе быццам чакалі ў гэтым невялікім пакоі з пусты акварыумам, з адшліфаванымі морам каменьчыкамі і сухой марской зоркай — дыскападобнае цела, да якога прымацаваныя пяць промняў-рук.
— Ад мужа застаўся акварыум…Ён вельмі любіў акварыумы. Гэта апошні, астатнія аддала ў дзіцячы дом. Ведаеце, да вайны я працавала ў дзіцячым доме, не тут, не ў Мінску, у Гомелі, мы паспелі эвакуявацца разам з дзецьмі. Калі збіралі дзіцячы эшалон, начальства казала, што прадукты браць не трэба, што ўсё дададуць «на месцы»… Яны яшчэ шмат чаго казалі і абяцалі, але сэнс усіх прамоваў быў у тым, што прадукты не трэба браць з сабой, што дзяржава паклапоціцца…
Я была маладая, але здолела дамагчыся таго, што ў наш вагон далі прадукты. Мы доўга ехалі, ні на якім «месцы» нам нічога не далі, і з нашага вагона карміўся ўвесь эшалон.Я працавала з наймалодшымі дзецьмі. Мы іх вучылі па сістэме Фрыдрыха Фрэбеля.
— Па гэтай сістэме выхоўвала сваіх дзяцей Марыя Апанасаўна Багдановіч, маці паэта.
— Сістэма была моднай і да вайны, яе практыкавалі і ў нашым дзіцячым доме, а пасля… усе сістэмы зніклі і засталася адна савецкая педагогіка.
— Я прыйшла, бо вы сказалі прыйсці, калі будзе страшна. Я сапраўды адчула нешта такое… Мне стала страшна. Чаму вы спыталі «ці жывуць тут людзі?», калі прыйшлі да мяне.
Гэта кватэра нумар адзін, хіба ў ёй не жылі людзі?
— Што вы адчулі?
— Пахі… Пах мужчынскай парфумы, якога не павінна было быць. Рэзкі пах мужчынскага адэкалону і тытуню.
— Так, так, як раней казалі, мужчына мусіць быць чыста паголены і крыху п’яны.
— Наконт «п’яны» я не ўпэўненая. Але пах быў, быццам бы чалавек побач, а нікога не было.
Сухая марская зорка ў акварыуме на імгненне нагадала калядную зорку, але толькі на імгненне. І яна згадала, што некаторыя віды марскіх зорак выварочваюць свой свой страўнік вонкі, каб ахутваць і пераварваць ахвяру-малюска.
— Гэта кватэра… можна сказаць, што гэта кватэра №0, нумар адзін, на ёй з’явіўся, якраз перад тым, як вы з’явіліся ў гэтай кватэры.
— Кватэра №0?
— Так, былі такія кватэры… дзе людзі, якія супрацоўнічалі з КДБ, сустракаліся са сваімі куратарамі.
— У кватэрах? Навошта?
— Для таго, каб ніхто не заўважыў.
Чалавек сярод белага дня не заходзіць у будынак КДБ, а — павярнуў у арку, забег у пад’ез і шмыг — у першыя ж дзверы. Ці мала хто да каго ідзе, можа ў госці, можа па справах.
— Так, па справах.
— І гэта кватэра была менавіта такая, пакуль не з’явіліся вы,
і ведаеце што, я зраблю вам падарунак.
— Ой, што вы, што вы, не турбуйцеся.
— А гэта і не зусім мае падарункі, гэта Дарункі ад Фрыдрыха Фрэбеля. Для развіцця дзіцяці ў самым раннім веку Фрэбель прапанаваў шэсць «дарункаў». Першым з’яўляюцца мячыкі.
— А для чаго яны, мячыкі?
— Каб выхавацель мог паказваць дзіцёнку мячыкі рознага колеру, развіваючы такім чынам яго здольнасць адрозніваць колеры. Разгойдваючы шарык у розныя бакі і прыгаворваючы «наперад-назад», «угару-ўніз», «направа-налева» — так выхавацель знаёміць дзіця з прасторавымі ўяўленнямі. Паказваючы шарык на далоні і хаваючы яго, прыгаворваючы пры гэтым «Ёсць мячык — няма мячыка», знаёміць дзіця са сцвярджэннем і адмаўленнем.
Суседка працягнула ёй невялікія, мяккія, ваўняныя мячыкі, пафарбаваныя ў розныя колеры — чырвоны, памаранчавы, жоўты, зялёны, сіні, фіялетавы (гэта значыць колеры вясёлкі) і белы. Кожны мячык-шар — на матузку.
Яшчэ з лесвіцы яна ўбачыла, што каля яе кватэры стаіць чалавек у зімовым строі рыбакаса скрыняй з прыладамі і пакункам з прадуктамі. Быццам бы нічога не змянілася, усё, як запланавалі.
22 снежня 2012 года
