Dźmitryj Matviejčyk: Paŭstancam Kalinoŭskaha nie chapała dobrych aficeraŭ

22 maja 1863. Apoŭdni. Try piachotnyja roty Starainhiermanłandskaha pałka rasiejskaha vojska pry padtrymcy čatyroch harmataŭ pačynajuć šturm umacavanaha łahiera paŭstancaŭ Kalinoŭskaha

Słaba navučanyja cyvilnyja z małymi stratami adbili ŭsie ataki rehularnaha vojska.

Pra bitvu pad Miłavidami karespandent NN pahutaryŭ z historykam Dźmitryjem Matviejčykam.

«Naša Niva»: Spadaru Dźmitryj, raspaviadzicie trochi, jak uvohule vajavali ŭ tyja časy? U filmach pra jeŭrapiejskija vojny XIX stahodździa my bačym, jak praciŭniki šychtujucca adzin suprać adnaho i pačynajuć krokam nabližacca…

Dźmitryj Matviejčyk: Niesumnienna, u filmach bai vyhladajuć pryhoža i atrakcyjna, ale da realij partyzanckaj vajny, jakaja viałasia paŭstancami ŭ 1863 hodzie, heta maje dastatkova dalokaje dačynieńnie.

Paŭstancy sastupali rasijskim vojskam u kolkaści ludziej i jakaści ahniapalnaj zbroi, tamu pryniać boj u adkrytym poli roŭna pastrojenym šychtom dla ich było faktyčna samahubstam. Jany staralisia jak maha bolš vykarystoŭvać vyhody lasistaj i pierasiečanaj miascovaści, chavajučysia za drevy, raślinnaść, u jary, rabić zasady, chutka adstupać i raździalacca…

«NN»: Nakolki vialikija siły byli zadziejničanyja ŭ zdušeńni paŭstańnia ŭ Biełarusi i Litvie?

DM: Da pačatku paŭstańnia na terytoryi Vilenskaj vajskovaj akruhi raźmiaščalisia 3 piachotnyja i 1 kavaleryjskaja dyvizii. Paśla pačatku bajavych dziejańniaŭ siudy byli pieraviedzienyja hvardziejskija i kazackija pałki, artyleryjskija batarei, piachota.

Pry kancy červienia 1863 u akruzie znachodziłasia kala 123 tysiač rasijskich vajskoŭcaŭ. Da ich taksama treba dałučyć bataljony ŭnutranaj varty, invalidnyja i etapnyja kamandy i palicyju.

«NN»: Ci viadoma, dzie nabiralisia rekruty rasiejskija złučeńni, jakija dušyli paŭstańnie?

DM: Z usiaje impieryi. U pryvatnaści,

siudy byli pieraviedzienyja piać śpiecyjalna dla hetaha nabranych pałkoŭ danskich kazakaŭ.

Na moj pohlad nie varta padzialać žaŭnieraŭ rasijskich vojskaŭ pa prykmiecie narodnaści ci vieravyznańnia — usie jany padnačalvalisia adzinym praviłam słužby.

Nie varta taksama zabyvacca, što i siarod tych, chto dušyŭ paŭstańnie, byli šmatlikija vychadcy ź biełaruskaj šlachty, što znachodzilisia na rasiejskaj vajskovaj ci hramadzianskaj słužbie.

«NN»: Ci šmat vajskovych prafiesijanałaŭ było siarod paŭstancaŭ 1863-ha?

DM: Paŭstancy adčuvali pilnuju patrebu ŭ kvalifikavanych vajskovych kadrach. Stvaralnikami atradaŭ časta vystupali byłyja aficery rasijskaha vojska, što pachodzili ź ziemlaŭ byłoj Rečy Paspalitaj — Zyhmunt Sierakoŭski, Ramuald Traŭhut, Ludvik Źviaždoŭski, Valery Urubleŭski, Balasłaŭ Kulčycki, Ihnat Budziłovič, Uładzisłaŭ Mašeŭski… Adnak asnoŭnaja častka paŭstancaŭ źjaŭlałasia ludźmi cyvilnymi, jakija nie mieli vajskovaha dośviedu.

Paśla viasny 1863, kali zahinuła vialikaja častka paŭstancaŭ-aficeraŭ, zamianić ich prosta nie było kim. Heta i jość adnoj z pryčyn, čamu paŭstanckija atrady, časam niemałyja pa kolkaści, časta raściarušvalisia rasijskimi vojskami bieź vialikich namahańniaŭ.

Što tyčycca bitvy pad Miłavidami, dyk byłyja aficery rasijskaha vojska byli tam pradstaŭleny — Vitald Miładoŭski, Hustaŭ Stravinski, biezumoŭna, kamandzir hetaha złučeńnia pałkoŭnik Alaksandr Lankievič. Adnak u cełym tam byli pieravažna cyvilnyja asoby, u tym liku i častka kiraŭnikoŭ atradaŭ — Francišak Jundził i Fieliks-Adam Ułodak.

«NN»: Viadoma, što ŭ noč napiaredadni bitvy łahier paŭstancaŭ naviedaŭ Kalinoŭski. Ci zachavalisia ŭspaminy pra tuju inśpiekcyju?

DM: U krynicach zachavalisia tolki frahmientarnyja źviestki. Viadoma, što

Kalinoŭski prybyŭ pad Miłavidy sa svaim paplečnikam pa Hrodzienskaj arhanizacyi Erazmam Zabłockim napiaredadni bitvy — uviečary 21 maja (2 červienia). Jon pravieryŭ vydatki atradaŭ Lankieviča, Jundziła i inšych, vydaŭ knihi dla viadzieńnia rachunkaŭ u dalejšym, a taksama pravioŭ ahlad atradaŭ.

«NN»: Jak razhortvalisia padziei paśla bitvy? Pieramahli paŭstancy, ale chavali palehłych rasiejskija sałdaty…

BITVA PAD MIŁAVIDAMI — KALI: 22 maja (3 červienia) 1863. DZIE: kala vioski Miłavidy (sučasny Baranavicki rajon), kala šašy Brest-Babrujsk. Z KIM: — Słonimski, Vaŭkavyski, Hrodzienski, Navahrudski, Pružanski paŭstanckija atrady (700–800 čałaviek) suprać troch rot Starainhiermanłandskaha piachotnaha pałka Rasiejskaj armii (kala 700 čałaviek). STRATY: Rasiejcy — 9 zabitych i 41 paranieny. Paŭstancy — 9 zabitych i nie mienš za 5 ciažkaparanienych. PAMIAĆ: U 1913 na mahile rasiejskich sałdataŭ byŭ ustalavany čyhunny kryž. U 1933 polskija ŭłady ŭstalavali pamiatny znak na mahile paŭstancaŭ. U 1990 pobač źjaviŭsia pamiatny kamień ź miemaryjalnaj plitoj pa-biełarusku. U 1993 Miłavidskaja škoła była nazvanaja ŭ honar Alaksandra Lankieviča. Kala pamiatnych znakaŭ štohod źbirajucca patryjoty, kab ušanavać pamiać palehłych.

DM:

Na moj pohlad, bitva skončyłasia ahulnaj ničyjoj — ni paŭstancy, ni rasiejcy nie zmahli nanieści adzin adnamu značnych strat ci zachapić pazicyju praciŭnika.

Paŭstancy paśla taho, jak adbili nastup rasiejcaŭ, nie zrabili sprobaŭ raźbić ich demaralizavanyja roty. Naadvarot, pavodle inicyjatyvy Lankieviča (Landera), jany padzialilisia na atrady i razyšlisia ŭ roznyja baki. Nazaŭtra, kali da Bułharyna padyšli padmacavańni, jon ceły dzień zmarnavaŭ na toje, kab znajści chacia jakija-niebudź reštki paŭstanckich atradaŭ, ale biezvynikova. I na miesca bitvy jon viarnuŭsia tolki praź dzień paśla jaje zakančeńnia (24 maja), kali i sabraŭ cieły paŭstancaŭ i svaich žaŭnieraŭ i pachavaŭ u dźviuch roznych mahiłach.

U cełym,

stratehičnaja inicyjatyva, dasiahnutaja paŭstancami ŭ rehijonie skancentravańniem značnych sił, była paśla bitvy imi zhublenaja. Dla Bułharyna asabista bitva mieła niepryjemnyja nastupstvy. Muraŭjoŭ źvinavaciŭ jaho ŭ nierašučaści i niaŭmiełaści i addaŭ pad śledstva.

«NN»: Jak bitva pad Miłavidami paŭpłyvała na dalejšy chod paŭstańnia? I ci paŭpłyvała?

DM: Jana pakazała niavyhadnaść kancentracyi ŭ adnym miescy vialikaj kolkaści paŭstancaŭ, bo ŭźnikali jak składanaści z zabieśpiačeńniem atradaŭ charčavańniem, tak i ciažkaści z manieŭravańniem u lesie značnaj kolkaści ludziej biez vajskovaha dośviedu. Stvarałasia i patencyjnaja niebiaśpieka źniščeńnia ŭ adnym miescy asnoŭnaj kolkaści paŭstancaŭ adrazu ź niekalkich pavietaŭ. Rasiejcy ž vynieśli ŭrokam ź bitvy toje, što dla źniščeńnia značnych paŭstanckich złučeńniaŭ nieabchodna dabivacca kolkasnaj pieravahi i rašuča dziejničać.

CHADA BITVY — Rasiejskija vojski ciaham dnia šturmavali ŭmacavany paŭstancki łahier. Paŭstancy zdoleli adbić usie ich ataki. Uviečary rasiejcy adstupili na pačatkovyja pazicyi. Paŭstancy nie stali čakać, pakul da voraha padyjduć śviežyja siły, pad pokryvam ciemry ich atrady pakinuli łahier.

«NN»: Jaki byŭ los paŭstanckich pravadyroŭ, jakija zmahalisia pad Miłavidami?

DM: Paśla bitvy navahrudski atrad na čale ź Vitaldam Miładoŭskim viarnuŭsia ŭ svoj paviet, dzie paciarpieŭ niekalki parazaŭ, ale pratrymaŭsia da vosieni, kali byŭ raspuščany. Sam Miładoŭski trapiŭ u pałon i byŭ vysłany ŭ Sibir. Astatnija ž — Lankievič, Ułodak, Stravinski i Jundził — bilisia da kanca hoda ŭ roznych paŭstanckich złučeńniach Hrodzienskaj hubierni, paśla čaho emihravali.

Na žal, amal ničoha nieviadoma pra toje, dzie jany znachodzilisia ŭ emihracyi i čym zajmalisia. Uvohule, prablema emihracyi ź Biełarusi ŭdzielnikaŭ paŭstańnia 1863--1864 hh. paśla parazy praktyčna nie raspracavana ŭ biełaruskaj histaryjahrafii. Tut historykam zastajecca šyrokaje pole dla daśledavańniaŭ.

Uładzimir Arłoŭ: U dačynieńni da kalinoŭcaŭ my možam skazać: Gloria victis!

«Na abšarach byłoha Vialikaha Kniastva Litoŭskaha ad lutaha da žniŭnia 1863 adbyłosia kala sotni bitvaŭ i sutyčak insurhientaŭ z carskimi karnikami. Bitva pad Miłavidami — najbujniejšaja ź ich, — kaža piśmieńnik i historyk Uładzimir Arłoŭ. — Treba adznačyć: z adnaho boku ŭ joj stajali vojski Rasijskaj impieryi, jakija vykonvali rolu karnikaŭ. Z druhoha — našy prodki, biełarusy-litviny, jakija ŭzialisia za zbroju, kab procistajać „novamu jeŭrazijskamu paradku“, jaki nieśli kałanizatary. U dačynieńni da kalinoŭcaŭ my možam skazać: Gloria victis! — Słava pieramožanym! Bo paŭstancy baranili jeŭrapiejski vybar našaj krainy».

Ad paŭstańnia 1863-ha łancužok padziej da 25 sakavika 1918-ha, kali była abvieščanaja niezaležnaść BNR, i ŭ 1991-y, kali Biełaruś vyjšła z składu SSSR. Paŭstańnie było la vytokaŭ idei madernaj biełaruskaj nacyi — choć sama ideja jašče nie farmulavałasia, hetyja drožžy ŭžo chadzili.

* * *

Pavialičyć

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0