Minčuk damohsia pašparta na pravilnaj łacincy i bieź imia pa baćku
«Ja patłumačyŭ, što heta spradviečnaja tradycyja» — kab atrymać pašpart, dzie imia napisanaje na biełaruskaj łacincy i nia zhadvajecca imia pa baćku, 76-hadovy miančuk Antoś Vusovič patraciŭ čatyry hady. Pra ŭsie instancyi, jakija jon prajšoŭ, i pra toje, jak sam raspracavaŭ blanki dla pašpartnaha stała, jon raspavioŭ Svabodzie.
Ja nie źmianiaju proźvišča, a vypraŭlaju
Kab atrymać svoj pieršy biełaruski pašpart, 76-hadovy Antoś Vusovič, pa prafesii fizyk-inžyner i były vykładčyk, čatyry hady pierapisvaŭsia z samymi roznymi instancyjami. Zvyčajna vydača pašpartu zajmaje miesiac. Ale Vusovič chacieŭ atrymać dakument, dzie jaho imia było b napisana zhodna ź biełaruskaj tradycyjaj, a nia tak, jak heta časam robiać u pašpartnych stałach.
Pa-pieršaje, jon chacieŭ być zapisany jak «Antoś», a nie «Anton». Pa-druhoje, jamu nie padabałasia, što biełaruskaje proźvišča «Vusovič» na rasiejskaj pisali jak «Usovič». Pa-treciaje, jon chacieŭ, kab jahonaje imia było zapisana ŭ «spradviečnaj biełaruskaj formie». Heta značyć, bieź imia pa baćku, što źjaŭlajecca rasiejskaj tradycyjaj. Nu, i narešcie, tranślitaracyju łacinskimi litarami jon patrabavaŭ zrabić nie pavodle anhielskaj normy, a pavodle biełaruskaj — Vusovič, zamiest Vusovich.
«Mnie paŭsiul kazali pra źmienu imia i proźvišča, a ja adkazvaŭ, što nie źmianiaju, a vypraŭlaju», — raskazaŭ Vusovič Svabodzie.
Adździeł pa hramadzianstvie i mihracyi, jaki zajmajecca vydačaj pašpartoŭ, pieranakiravaŭ prośbita ŭ ZAHS. Ale ŭ ZAHSie nie było blanka dla zajavy ab udaskanaleńni imia i proźvišča. Tamu Vusovič admysłova dla ich raspracavaŭ taki dakument.
Jahony zvarot potym pierasłali va ŭpraŭleńnie justycyi Mienharvykankamu. Da zvarotu Vusovič dałučyŭ daviedku, jakuju atrymaŭ u Instytucie movaznaŭstva imia Jakuba Kołasa Nacyjanalnaj akademii navuk.
«Imia Antoś źjaŭlajecca biełaruskaj formaj mužčynskaha imia Anton, — piša ŭ daviedcy Alaksandar Łukašaniec, dyrektar instytutu. — Pa žadańni hramadzianina imia Antoś moža być vykarystana ŭ jakaści dakumentalnaha. Pry zapisie hetaha imia pa-rasiejsku jano tranślitarujecca (pieradajecca palitarna) jak Antoś».
Ja ledź pračytaŭ adzin abzac na biełaruskaj movie
17 lipienia 2006 hodu Antoś Vusovič narešcie atrymaŭ pašpart. Čatyry hady zmahańniaŭ dziela pary radkoŭ u pašparcie. Ci varta heta było takich vysiłkaŭ? Vusovič absalutna nie škaduje patračanaha času. Mahčyma, jon adziny ŭ Biełarusi, chto maje taki pašpart. Aprača biełaruskaj tradycyi zapisu imia, jon jašče i damohsia, kab u pašparcie zaśviedčyli jahonuju nacyjanalnaść, jak heta było ŭ savieckim dakumencie.
«Ja naradziŭsia biełarusam, — kaža jon. — Čałavieku naležyć zastavacca tym, chto jon jość. Jamu naležyć mieć nacyjanalnuju hodnaść».
Antoś Vusovič pachodzić z zachodniebiełaruskaj siamji. Dziacinstva jon pravioŭ na chutary Zujnica pamiž Dokšycami i Hłybokim. Paśla škoły pa kamsamolskaj pucioŭcy pajechaŭ na pracu ŭ Kazachstan, potym słužyŭ na Bałtyjskim flocie.
U kancy 1970-ch u Instytut jadziernaj fiziki pryjechaŭ dyrektar atamnaj labaratoryi z Čykaha. Amerykaniec akazaŭsia biełarusam, jaki źjechaŭ ź Miensku padčas Druhoj suśvietnaj vajny. Nia viedajučy rasiejskaj movy, jon pravioŭ lekcyju dla supracoŭnikaŭ zavodu pa-biełarusku.
«Tady vystupiŭ spadar Aleh Jaraševič, zahadčyk labaratoryi nulavych reaktaraŭ. Jon skazaŭ, što za ŭsie hady, kolki jon tut pracuje, u hetaj zali ŭpieršyniu prahučała biełaruskaja mova».
Mnohija čynoŭniki pryjazna staviacca da biełaruskaj historyi i kultury
Prykładna ŭ hety ž čas jamu vypadkova trapiłasia biełaruskaja kniha — apaviadańni Antona Kaśpiaroviča. Jak tady było pryniata, jaje dali «ŭ nahruzku» da papularnaj litaratury, jakaja była ŭ deficycie.
«Pakul ja pračytaŭ pieršy abzac, ja tak namučyŭsia! — uzhadvaje Vusovič. — Ja całkam advyk ad biełaruskaj movy. A potym pastupova ja staŭ cikavicca ŭsim biełaruskim».
U 1980-ja hady, u časy pierabudovy, ŭ Instytut jadziernaj enerhietyki pryjazdžali demakratyčnyja lidery, siarod jakich byli i Zianon Paźniak ź Juryjem Chadykam.
«Heta była chvala narodnych frantoŭ. Tady i ŭ mianie kančatkova sfarmavaŭsia intares da biełaruskaj kultury i movy».
Z 1992 hodu i da samaha zakryćcia Antoś Vusovič pracavaŭ u biełaruskim humanitarnym licei imia Jakuba Kołasa. Na pensii spadar Vusovič užo 13 hod, ale zastajecca aktyŭnym. Sioleta, naprykład, razam z žonkaj pajšoŭ na kursy anhielskaj movy ŭ Mienskim universytecie treciaha ŭzrostu.
«Kab naš śvietapohlad vychodziŭ pa-za miežy teleskryni ci radyjoprymača, treba viedać zamiežnyja movy, — kaža 76-hadovy pensijaner. — Dla pracy z kamputaram treba vałodać minimalnaj anhielskaj. Bo kolki b tabie ni było hadoŭ, treba žyć sučasnym žyćciom».
Mienavita z adukacyi maje pačacca nacyjanalnaje adradžeńnie, upeŭnieny były vykładčyk. U 1993 hodzie jon udzielničaŭ u raspracoŭcy kancepcyi nacyjanalnaj adukacyi, dzie padkreślivaŭ, što važna vychoŭvać nia tolki razumnych dziaciej, ale i najpierš budučych hramadzianaŭ svajoj krainy.
I hetaksama, jak nacyjanalna śviadomych dziaciej, Vusovič upeŭnieny, možna vychoŭvać i čynoŭnikaŭ. Jahony dośvied pracy ź dziaržsłužboŭcami pakazvaje, što i ad ich možna damahčysia biełaruskaści.
«Nie adzinki, a mnohija ź ich staviacca pryjazna da biełaruskaj historyi i kultury, — kaža Vusovič. — Tamu možna čakać ad ich pazytyŭnaj reakcyi na patrabavańnie biełaruskaści. Rabić heta treba nie ahresiŭna, a karektna i ćviorda».
Ciapier čytajuć
Što zdaryłasia ź Mikitam Miełkazioravym, jaki raptoŭna pamior nočču?37
Kamientary