Jak rasijskija sałdaty pachavali Kastusia Kalinoŭskaha: ruki źviazanyja za śpinaj, cieła zasypanaje vapnaj FOTY
Litoŭskija archieolahi i historyki raskazali Svabodzie, jak identyfikavali pareštki Kastusia Kalinoŭskaha i jašče dvuch dziasiatkaŭ paŭstancaŭ 1863—1864 hadoŭ.
Znachodki na hary Hiedzimina. Hałoŭnaje
- Apoŭzień u 2016 hodzie adkryŭ tajamnicy 150-hadovaj daŭniny.
- Rasiejcy zraŭniali mahiły ź ziamloj, kab nie dapuścić pałomnictva.
- Lideram paŭstańnia amal hod vynosili śmiarotnyja prysudy.
- Zakopvali pakalečanych, sa źviazanymi zzadu rukami.
- Pasypali cieły vapnaj, što ŭskładniaje ich identyfikacyju.
- Aficyjnyja ŭłady Biełarusi ihnarujuć histaryčnyja znachodki.
- Pierapachavańnie pareštkaŭ paŭstancaŭ zaplanavali na vosień 2019 hodu na mohiłkach Rosy.
- Nadmahilnyja nadpisy planujucca pa-litoŭsku i pa-polsku, tolki na mahile Kalinoŭskaha pa-biełarusku.
Pareštki Kastusia Kalinoŭskaha znajšli pieršymi
U lutym 2016 hodu tam zdaryŭsia pieršy apoŭzień, jaki paŭtaryŭsia ŭ kastryčniku. Paŭstała pahroza słavutaj viežy Hiedzimina — pomniku historyi i kultury ChIV stahodździa. Treba było terminova «źviazać» hruntovyja raskoliny, kab budaŭniki mahli pačać likvidacyju nastupstvaŭ.
«Heta byŭ mužčyna 25—26 hadoŭ, — raskazaŭ Hicis Hryžas. — Jon lažaŭ na baku, ruki za śpinoj źviazanyja, cieła ablitaje vapnaj. Pry im znajšli niekatoryja pradmiety: frahmenty abutku, huziki, medaljon z vyjavaj Maci Božaj Vastrabramskaj, a taksama raskładny medaljon, unutry jakoha z adnaho boku kryžyk z Chrystom, z druhoha — mocna vyciertyja, ale paznavalnyja abrysy śviatoha Kazimiera».
Pachavańni zraŭniali ź ziamloj znarok — kab nie pieratvaryć ich u miesca pałomnictva.
Adnych paviesić, inšych rasstralać
Śpis lideraŭ i ŭdzielnikaŭ paŭstańnia, zabitych na zahad rasiejskaj akupacyjnaj administracyi. U dužkach — uzrost na momant śmierci:
- Stanisłaŭ Išora (24), syn Stanisłava i Maryi, śviatar u Žałudku Lidzkaha pavietu
- Rajmund Ziamacki (53), syn Andreja, probašč u Vaviercy Lidzkaha pavietu
- Balasłaŭ Kołyška (25), syn Vincenta i Apalonii, n. Karmaniški Lidzkaha pavietu
- Juljan Laśnieŭski (31), syn Paŭła, akanom u Vialikim Mažejkavie Lidzkaha pavietu, n. Varšava
- Zyhmunt Sierakoŭski (36), syn Ihnata i Fartunaty, m. n. Vałyń
- Alaksandar Raŭkoŭski (27), syn Teafana, Miluncy Ašmianskaha pavietu
- Juzaf Raŭkoŭski (36), syn Teafana, Miluncy Ašmianskaha pavietu
- Karal Sipovič (19), m. n. Vilnia
- Juzaf Jabłonski (20), syn Karala, m. n. Łomža
- Jan Biańkoŭski (26), syn Tamaša, felčar, m. n. Varšava
- Hienryk Makaviecki (27), syn Hienryka, charužy korpusu laśničych, m. n. Mahiloŭskaja hubernia
- Uładzisłaŭ Nikalaj (26), syn Fryderyka i Zofji, ź lutaranskaj šlachty Vilenskaj hub.
- Albert Laskovič (23), syn Feliksa (Franciška?) i Zofji, n. Hołdava Lidzkaha pavietu
- Kazimier Syčuk (Sacevič) (36), syn Adama, Vilnia
- Miečysłaŭ Darmanoŭski (27), Varšava
- Ihnat Zdanovič (23), syn Alaksandra i Emilii, Vilnia
- Citus Daleŭski (23), syn Alaksandra, m. n. Kunkułka Lidzkaha pavietu
- Jakub Čechan (Čechanovič, Ciechanovič) (40), Vilnia
- Kanstancin Vincent Kalinoŭski (26), syn Symona, m. n. Mastaŭlany Vaŭkavyskaha pavietu
- Edvard Čaplinski, vučań aptekara, z Paniavieskaha pavietu
- Jan Marčeŭski (24), felčar abo vučań felčara, m. n. miastečka Rava, Karaleŭstva Polskaje
Zabitych skidvali adzin na adnaho
Pavodle antrapalahičnych dadzienych, uzrostu i sposabu ekzekucyi pieršymi identyfikavanymi byli Biańkoŭski, Marčeŭski i Čaplinski. Niekatorych, praciahvaje Hicis Hryžas, udałosia apaznać dziakujučy asabistym rečam.
«U jamie lažaŭ mužčyna sa źviazanymi zzadu rukami, na palcy — załaty piarścionak z hraveravanym nadpisam pa-polsku «Zygmónt Apolonija 11 Sierpnia / 30 Lipca 1862 r.». Jon jak pašpart — padkazaŭ, što pareštki naležać Zyhmuntu Sierakoŭskamu: Apalonija z Daleŭskich — jahonaja žonka. Paraŭnańnie čerapa sa zdymkam adkinuła sumnievy. Akramia taho, viadoma, što jon byŭ paranieny ŭ śpinu — paškodžańnie kaściej taksama pra heta śviedčyć».
U niekatoryja jamy karniki skidvali zabitych nieachajna, adzin na adnaho abo tvaram uniz. U adnoj byli tolki frahmenty cieła — ruka i častka nahi. U najhoršym stanie zachavalisia pareštki, jakija, zhodna z antrapalahičnymi i histaryčnymi dadzienymi, naležali Ŭładzisłavu Nikalaju. Viadoma, što jon byŭ rasstralany, užo byŭšy ŭ vielmi ciažkim stanie — mieŭ šeść kulavych ranieńniaŭ.
Tak navukoŭcy viartali ź niabytu adno proźvišča za druhim: Laśnieŭski, Sipovič, Jabłonski, Makaviecki, Zdanovič, Daleŭski, Čechan…
Hieroj polski, litoŭski i biełaruski
Nieŭzabavie paśla taho, jak na Hiedziminavaj hary znajšli pareštki paŭstancaŭ, była stvoranaja dziaržaŭnaja kamisija ŭ spravie pierapachavańnia pad kiraŭnictvam premjer-ministra Saŭlusa Skviarnialisa.
Čytajcie taksama: «Intares prajaŭlajem». Instytut historyi prakamientavaŭ situacyju vakoł pareštkaŭ paŭstancaŭ Kalinoŭskaha
«Mahu skazać: čalcy kamisii, jak i eksperty, adzinyja nia tolki što da miesca pachavańnia na vilenskich mohiłkach Rosy, ale i ŭ tym, što heta častka historyi jak minimum troch narodaŭ — biełarusaŭ, palakaŭ i litoŭcaŭ, — adznačaje historyk. — Paviercie, nichto koŭdru na siabie nia ciahnie. Inšaja reč, što za ŭvieś čas pracy kamisii ź biełaruskaha aficyjnaha boku nia vyjaŭlena ni kropli intaresu. Pryjechali adnojčy specyjalisty ź Biełarusi, ale heta była niefarmalnaja sustreča. Tym nia mienš, kali hladzieć na praktyčny bok pracesu, Litva pa-raniejšamu adkrytaja na prapanovy Miensku».
Pry hetym, pryznajecca surazmoŭca, u Vilni dahetul nichto nie razumieje, z kim kankretna razmaŭlać u Miensku, kab źjaviłasia choć niejkaja peŭnaść. U pryvatnaści, ci hatovy chto-niebudź ad imia Biełarusi ŭdzielničać u cyrymonii pierapachavańnia, pryznačanaj na vosień 2019 hodu.
Viartańnie idealohii zachodnierusizmu
«Režym, jaki pryjšoŭ da ŭłady nieŭzabavie paśla abviaščeńnia niezaležnaści, uziaŭ na ŭzbrajeńnie palityku, što paŭtarała kanony savieckaj histaryjahrafii, — kaža jon. — Heta značyć evalucyja nia ŭ bok nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ, a z uchiłam u idealohiju zachodnierusizmu. Jana ŭźnikła ŭ XIX stahodździ jakraz padčas paŭstańnia i zvodziłasia da taho, što biełarusy — nijakaja nia nacyja, a sapsavanyja palakami rasiejcy. Faktyčna admaŭlałasia isnavańnie narodu, kultury, movy. Nu jakaja moža być dziaržaŭnaść? Zachodni kraj Rasiei. Jak ni paradaksalna, amal praz 30 hadoŭ isnavańnia niezaležnaj krainy taja idealohija znoŭ zapatrabavanaja».
«Sutnaść dyskusii zvodzicca da taho, što Kalinoŭski nijaki nie biełarus, što paŭstańnie polskaje i pryniesła Biełarusi tolki škodu, što nia treba navat turbavacca ŭšanavańniem pamiaci, — tłumačyć Aleś Smalančuk. — Takuju pazycyju znoŭ i znoŭ ahučvaje «hałoŭny historyk» Ihar Marzaluk, a značyć, heta aficyjny punkt hledžańnia na prablemu. Dahavaryŭsia, što Kalinoŭskaha naahuł treba vykinuć sa školnych padručnikaŭ. Navat za savieckim časam heta byŭ narodny hieroj, a ŭ 1990-ja staŭ nacyjanalnym. Zdavałasia, jahonaje miesca ŭ biełaruskaj pamiaci nieparušnaje. Ale ž nie…»
Aleś Smalančuk asabista sutyknuŭsia z «antykalinoŭskimi nastrojami» — pryčym tam, dzie ahresii navat nie čakaŭ. Pryhadvaje, što razmaŭlaŭ z prafesaram duchoŭnaj seminaryi ŭ Žyrovičach, jaki vykładaje asnovy historyi. Jak tolki paŭstała tema Kalinoŭskaha, śviatar litaralna vyjšaŭ ź siabie: maŭlaŭ, taho dziejača treba vykapać i jašče raz paviesić.
Dzie pierapachavajuć paŭstancaŭ
Pytańnie, na jakich movach budzie nadpis na mahiłach, paŭstała ŭ sakaviku 2019 hodu, kali stała viadoma pra varyjant afarmleńnia tolki pa-litoŭsku i pa-polsku. U pačatku sakavika kamisija sabrałasia nanoŭ, prysutničali pradstaŭniki Litvy i Polščy. Praz abyjakavaść biełaruskich uładaŭ dla nadmahillaŭ znoŭ vyrašyli pakinuć dźvie movy. Vyklučeńnie zrabili tolki dla Kastusia Kalinoŭskaha — na jahonaj mahile pahadzilisia dadać infarmacyju i pa-biełarusku. Ale nia vyklučana, što aktyŭnaść biełaruskich arhanizacyjaŭ rašeńnie jašče moža źmianić.
-
«Najbolš adčuvalnyja źmieny — u prezientacyi paŭstańnia Kalinoŭskaha». Jak źmianilisia biełaruskija padručniki pa historyi
-
90 hadoŭ z dnia naradžeńnia Stanisłava Šuškieviča — archiŭny film «Našaj Nivy» pra pieršaha kiraŭnika niezaležnaj Biełarusi
-
Vychadziec ź biełaruskaj šlachty 28 hadoŭ kiravaŭ savieckaj zamiežnaj palitykaj. Čym zapomniŭsia Hramyka, jaki atrymaŭ mianušku Mistar Nie
Kamientary