Paśla aryštu čałavieka vyrazali z sumiesnych fota, raskazvaje Pavieł Karaloŭ, viadučy navukovy supracoŭnik muzieja Janki Kupały.
U muziei Janki Kupały jość niezvyčajnaje fota, zroblenaje ŭ listapadzie 1926-ha padčas Akademičnaj kanfierencyi pa reformie biełaruskaha pravapisu i azbuki. Na zdymku Janka Kupała ź siabram, narodnym paetam i budučym ministram adukacyi Łatvii Janam Rajnisam, jaki pryjechaŭ u Minsk na kanfierencyju. Pobač z aksakałami — maładyja biełaruskija piśmieńniki. Adzin ź ich, Kandrat Krapiva, uspaminaŭ:
«Nam, maładym uzvyšaŭcam, vielmi chaciełasia sustrecca z šanoŭnym hościem i sfatahrafavacca razam z dvuma vialikimi paetami. Dalikatnuju misiju — dahavarycca ab hetym ź Jankam Kupałam — uziaŭ na siabie, nakolki ja pomniu, Uładzimir Duboŭka. Ivan Daminikavič damoviŭsia z Rajnisam, i my sustrelisia, razam sfatahrafavalisia».
Chto na zdymku? Spres zorki. U pieršym radzie siadziać (źleva — naprava): Źmitrok Biadula, Jan Rajnis, Janka Kupała, Kandrat Krapiva. U druhim radzie stajać: Jazep Pušča, Adam Babareka, Uładzimir Duboŭka, Piatro Hlebka, Kuźma Čorny. Maładyja piśmieńniki jašče žyvuć svaimi marami i płanami:
«Adbyłasia sardečnaja hutarka, u časie jakoj Ivan Daminikavič pradstaviŭ nas hościu, skazaŭšy pra kožnaha niekalki ciopłych słoŭ, a my padaryli Rajnisu jašče pieršyja, tonieńkija knižycy svaich tvoraŭ».
Praź niekalki hadoŭ pałova hierojaŭ fota budzie aryštavana, na dopyty pačnuć vyklikać i Janku Kupału. Drukavać zdymak u pieršapačatkovym vyhladzie savieckaja cenzura ŭžo nie dazvolić. Ale i admovicca ad jaho nielha: fota tak jarka ilustruje łatyšska-biełaruskaje siabroŭstva! Tak u fotazdymka źjaviłasia druhaja redakcyja.
Druhoje fota blizkaje da aryhinała, tolki niama na im Adama Babareki. Hetaha erudziravanaha i tonkaha litaraturaznaŭcu aryštavali ŭ lipieni 1930-ha, damoŭ jon užo nie viarnuŭsia. Babareka, darečy, adzin ź niamnohich, chto nie pryznaŭ svaju vinu, niahledziačy na žorstkuju mašynu hvałtu. Pamior Babareka ŭ 1938-m u balnicy Paŭnočnaha čyhunačnaha łahiera NKUS, što znachodziŭsia ŭ Komi ASSR u pasiołku Kniaž-Pahost. Reabilitavali jaho ŭ 1957 hodzie. I choć albom «Janka Kupała. Žyćcio i tvorčaść», dzie źmieščana źmienienaje fota, vyjšaŭ praz dva hady paśla reabilitacyi Babareki, jaho vyjava tam adsutničaje. Vidavočna, pra reabilitacyju składalniki nie viedali. Ci, viedajučy, nie parupilisia viarnuć jak było. A kab na zdymku nie ŭtvaryłasia padazronaj plamy, na miesca Babareki pierastavili Jazepa Pušču.
Ale na hetym sprava nie skončyłasia. Isnuje treciaja viersija zdymka z archiva paeta Siarhieja Paniźnika. Tut aryhinalnuju fatahrafiju hruntoŭna pierakroili. Bo represavanyja ŭžo try čałavieki ź dzieviaci: Adam Babareka, Jazep Pušča, Uładzimir Duboŭka. Kab schavać biełyja plamy, retušoram pryjšłosia šmat papracavać. Vyrazali i pieramiaščali postaci Piatra Hlebki, Kandrata Krapivy, Kuźmy Čornaha. Na svaich miescach zastalisia tolki Źmitrok Biadula, Jan Rajnis i Janka Kupała. Hetaje źmienienaje fota, imavierna, rychtavałasia da druku ŭ strašnyja 1930-ja.
Jakija ž losy tych, kaho prybrali? Jazep Płaščynski pracavaŭ vykładčykam biełaruskaj litaratury na ahulnaadukacyjnych kursach u Minsku. Pry hetym vučni navat nie viedali, što heta i jość viadomy piśmieńnik Jazep Pušča. «Jon havaryŭ tak miłahučna, miakka, pryhoža, što kožny z nas moh adčuć usio charastvo biełaruskaj movy», — uzhadvali vučni. Aryštavany Jazep Pušča byŭ, jak i mnohija inšyja, u lipieni 1930 hoda pa spravie «Sajuza vyzvaleńnia Biełarusi». Jak «člen kontrrevalucyjnaj arhanizacyi» i za «antysavieckuju ahitacyju» byŭ pryhavorany da 5 hadoŭ turmy. Na voli zastalisia dvoje jahonych dziaciej i žonka. Termin adbyvaŭ u Čebaksarach, Šadrynsku. U 1956-m reabilitavany, praz dva hady viarnuŭsia ŭ Biełaruś. Pamior u 1964-m, pachavany na radzimie ŭ Karališčavičach pad Minskam.
Jazep Płaščynski — aŭtar śmiełaha vierša pra śmierć Stalina:
Niazvykły dzień: tyran skanaŭ…
Vartuj ža, śmierć, usiu noč i rań,
Kab bolš nie ŭstała jaho zdań.
Padobny los napatkaŭ i Uładzimira Duboŭku. Aryštavanamu, jak i astatnija, u 1930 hodzie, jamu pryjšłosia źviedać 27 hadoŭ vysyłki, abcalutnaj tvopčaj izalacyi. Pacla peabilitacyi ŭ kancy 1950-ch paet pacialiŭcia ŭ Mackve, pry hetym čacta ppyjazdžaŭ na radzimy. Tvory jaho znoŭ pačali vychodzić: u 1959-m, praz dva hady paśla aficyjnaj reabilitacyi, vyjšaŭ pieršy tom «Vybranych tvoraŭ». Ale kančatkova adčuŭ siabie reabilitavanym Duboŭka tolki tady, kali ŭ 1962 hodzie atrymaŭ litaraturnuju premiju imia Janki Kupały.
Aryhinał pieršaha fotazdymka ź Janam Rajnisam zachavaŭsia jakraz u Duboŭki. Paśla vyzvaleńnia jon pieradaŭ fota ŭdavie Janki Kupały Uładzisłavie Francaŭnie. Paśla śmierci cioci Uładzi zdymak patrapiŭ u fondy muzieja.
Ciapier čytajuć
ZŠA pieradali Łukašenku najnoŭšyja amierykanskija leki dla pachudzieńnia18
Kamientary