Jak małady homielski rabočy Viktar Karniajenka sustreŭsia z Bykavym i Sacharavym i atrymaŭ pucioŭku ŭ palityku

Mnie tady byŭ 31 hod. Ja byŭ prostym chłopcam z Mahiloŭščyny, paśpieŭ skončyć Mahiloŭski politechničny technikum i adsłužyć dva hady ŭ rakietnych vojskach stratehičnaha pryznačeńnia. A paśla pracavaŭ bryhadziram naładčykaŭ stankoŭ na Homielskim radyjozavodzie, jaki ŭ toj čas pracavaŭ na patreby abarony.

U druhoj pałovie 1980-ch hadoŭ razam z łozunhami abranaha ŭ sakaviku 1985-ha hienieralnym sakratarom CK KPSS Michaiła Harbačova pra paskareńnie, hałosnaść i pierabudovu ŭ žyćcio zavodskich kalektyvaŭ usiaho Savieckaha Sajuza pryjšła karparatyŭnaja demakratyja. Pryniaty ŭ 1987 hodzie zakon «Ab dziaržaŭnym pradpryjemstvie» ŭzmacniŭ samakiravańnie: raniej faktyčna biaspraŭnyja rabočyja pačali ŭpłyvać na ekanamičnyja rašeńni i pryznačeńnie kiraŭnikoŭ.

«Rabočaje samakiravańnie» juhasłaŭskaha ŭzoru pry Brežnievie ličyłasia niebiaśpiečnym «revizijanizmam». A Harbačoŭ pasprabavaŭ uvieści jaho elemienty dla cisku źnizu na namienkłaturu, jakaja supraciŭlałasia jaho sprobam refarmavać sistemu, što pahražała abvalicca ŭ kožny momant. Viarchi, Harbačoŭ toje bačyli, nizy, namienkłatura ŭ rehijonach poŭnaj karciny nie mieli.

Pavialičyć

Čerhi pa haziety

Akramia popytu na spažyvieckija tavary, jakich usim nie chapała, isnavała tady i niejmaviernaja praha da praŭdzivaj infarmacyi. Pakolki internetu jašče nie było, asnoŭnyja naviny ludzi daviedvalisia praz telebačańnie, radyjo i haziety. Nakładaŭ papularnych vydańniaŭ, redakcyi jakich aktyŭna ŭklučylisia ŭ praces pierabudovy — «Krynica», «Arhumienty i fakty», «Litaratura i mastactva», «Moskovskije novosti», «Ohoniok», «Znamia junosti», — nie chapała. Kab na ich padpisacca, ciahnuli žerabia, kala hazietnych šapikaŭ stajali čerhi, a zdabytymi hazietami i časopisami abmieńvalisia pamiž saboj. Takaja situacyja ŭźnikała z-za savieckaj zarehulavanaści ŭsiaho, što možna: navat nakłady vydańniaŭ vyznačalisia nie realnym popytam na ich, a partyjnymi pastanovami.

Pavialičyć

Toje ž i z hučnaj spravaj Kurapataŭ. Stvareńnie aficyjnaj uradavaj kamisii nahadvała sprobu pierachapić inicyjatyvu i advieści rasśledavańnie ŭbok ad praŭdy. Ale hramadskaść i presa ŭžo pilna kantralavali situacyju — i prakuratura BSSR vymušana była pryznać fakty represij našych hramadzian u 1930-ja hady mienavita z boku stalinskaha NKVD. U 1990 hodzie tahačasny prakuror BSSR Hieorhij Tarnaŭski navat staŭ adnym z aŭtaraŭ knihi «Kuropaty: śledstvije prodołžajetsia».

Hulnia pa-novamu

Ale ŭžo adčuvałasia, što praviły źmianilisia i možna hulać pa-novamu i samastojna. Tamu ŭ kancy vosieni 1988 hoda na Homielskim radyjozavodzie źjaviłasia inicyjatyŭnaja hrupa pa maim vyłučeńni ŭ narodnyja deputaty SSSR. Zasnavanaja samimi rabočymi, biez uzhadnieńnia z načalstvam.

Dziakujučy partkamaŭcu i prafkamaŭcu

U hety čas ja paznajomiŭsia sa svaim budučym kaleham i siabram Juryjem Varoniežcavym. Juryja, kandydata techničnych navuk, vyłučyŭ u deputaty akademičny Instytut miechaniki mietałapalimiernych sistem, jaki mieściŭsia ŭ Homieli. Na filtracyjnym akruhovym schodzie my z paplečnikami vystupili adzinaj kamandaj — i pieramahli aficyjnych kandydataŭ. A nazaŭtra pačałasia niepasredna vybarčaja kampanija, jakaja była pieršaj dla ŭsich biez vyklučeńnia. I viali my jaje biez fondaŭ, padručnikaŭ i palittechnołahaŭ.

Pavialičyć

Aficyjnymi vyłučencami pa 84- j nacyjanalna-terytaryjalnaj vybarčaj akruzie byli namieśnik hałoŭnaha doktara abłasnoj balnicy Stanisłaŭ Zdota i dyrektar zavoda stanočnych vuzłoŭ Leanid Dzialec. Paśla našaha niapłanavaha vyłučeńnia akruhovaja kamisija pastanaviła sabrać schod i pakinuć u biuleteni tolki dvuch (spadziavalisia, svaich) kandydataŭ.

Zapyt na pieramieny tady byŭ vialiki, ale pry pieršym hałasavańni ni jon, ni ja nie nabrali patrebnyja 50% hałasoŭ, tamu mieli adbycca pieravybary. Na pieravybarach my ŭličyli svaju pamyłku i raździalilisia, kab nie pierachodzić darohu adzin adnamu: ja zastaŭsia ŭ 84-j nacyjanalna-terytaryjalnaj akruzie, a Juryj pierajšoŭ u 555-ju terytaryjalnuju. Ale i stratehija baraćby partnamienkłatury z nami pamianiałasia: kab adciahvać hałasy, ułady navyłučali ŭ akruhach dla składańnia kankurencyi jak maha bolš sapiernikaŭ — u mianie ich było dzieviać, u Juryja šeść.

Pavialičyć

Heta była samaja napružanaja i najbolš cikavaja dy zapaminalnaja častka kampanii. Ciaham troch miesiacaŭ adbyłosia bolš za 450 sustreč: u pierapoŭnienych załach, na mitynhach, pryvatnyja dyjałohi. Ad kandydataŭ zvyčajna patrabavali vykazać svajo staŭleńnie da hučnych karupcyjnych spraŭ, prakamientavać antypartyjny demarš Barysa Jelcyna, staŭleńnie da viadomych dysidentaŭ i čynoŭnikaŭ, da adradžeńnia biełaruskaj kultury. I ludzi chacieli nie adhavorak, a salidarnaści ź imi: adkazy na mnohija zadavanyja pytańni jany ŭžo ćviorda sfarmavali dla siabie samastojna.

I 25 rubloŭ sutačnych

Padčas rehistracyi kožny deputat atrymaŭ papku z dakumientami, numarok ź miescam u zale pasiadžeńnia i pa 25 rubloŭ sutačnych. Ciapier deputaty samastojna apłačvali pražyvańnie ŭ hateli i charčavańnie.

Pavialičyć

Vialikaje ŭražańnie na mianie zrabili zały, pałaty i pałacy Kramla. Heta nie była ekskursija — u Hranavitaj pałacie, Vialikim Kramloŭskim pałacy, Hieorhijeŭskaj zale my pracavali.

Źbiraje pieršy sakratar

Za dva dni da źjezda ŭ adnym z pamiaškańniaŭ haścinicy «Maskva» biełaruskich deputataŭ sabraŭ pieršy sakratar CK KPB Jafrem Sakałoŭ. Partyjnyja bosy źbiralisia ŭznačalić umoŭnuju biełaruskuju frakcyju. Heta byŭ manałoh-instruktaž ab tym, jak pavinny dziejničać deputaty, pavodle mierkavańniaŭ CK. Ale, na ščaście, instrukcyi i daručeńni mnie ŭžo vydali vybarščyki, a da partyi ja nie mieŭ dačynieńnia.

Adnadumcy-demakraty z roznych respublik abjadnalisia ŭ Mižrehijanalnuju deputackuju hrupu. Jaje jadrom byli maskvičy, siarod jakich — viadomyja pa publikacyjach u presie intelektuały: lehiendarny akademik Andrej Sacharaŭ, prafiesar-historyk Juryj Afanaśjeŭ, ekanamist Haŭryił Papoŭ, budučy mer Maskvy. Dziakujučy im ja pierahledzieŭ niekatoryja svaje raniejšyja pohlady. Naprykład, ja ličyŭ, što varta skaračać kaśmičnyja prahramy, bo hałodnaj krainie nie da kosmasu. Ale Papoŭ na heta adkazaŭ, što lepš likvidavać usiu adstałuju aŭtavytvorčaść, čym zakryvać adzinuju halinu, dzie my nie tolki kankurentazdolnyja, ale i na vyšyni.

Andrej Sacharaŭ (1921—1989) — fizik-tearetyk, akademik AN SSSR, adzin sa stvaralnikaŭ savieckaj vadarodnaj bomby. Trojčy Hieroj Sacyjalistyčnaj Pracy. Z kanca 1950-ch rezka razyšoŭsia z savieckaj uładaj u pohladach, staŭ adnym z tvaraŭ dysidenckaha ruchu ŭ SSSR i baraćbitoŭ za mir i demakratyju. Łaŭreat Nobieleŭskaj premii miru za 1975 hod. Fota: STUDME.ORG

 Juryj Afanaśjeŭ (1934—2015) — rektar Maskoŭskaha historyka-archiŭnaha instytuta, adzin ź lidaraŭ Mižrehijanalnaj deputackaj hrupy. U kancy 1980-ch zdabyŭ vialiki aŭtarytet siarod intelihiencyi praz publikacyju cykła artykułaŭ z krytykaj stanovišča ŭ histaryčnaj navucy. Fota: Uładzimir Zaŭjałaŭ / TASS.RU

Ale na trybunu niečakana vyjšaŭ Vilen

Adnak adrazu paśla dziažurnaj pramovy staršyni Centralnaj vybarčaj kamisii na trybunu niečakana vyjšaŭ deputat z Łatvii lekar-renthienołah Vilen Tałpiežnikaŭ. Jon prapanavaŭ ušanavać pamiać mirnych pratestoŭcaŭ u Tbilisi, što zahinuli napiaredadni źjezda, i ŭnios deputacki zapyt ab rasśledavańni hetych padziej. Prapanovu sustreli apładysmientami — i stała zrazumieła, što forum nie stanie budzionnym mierapryjemstvam.

Baraćba za inicyjatyvu pačałasia sa sprečak pra paradak dnia. Apazicyja razumieła, što, pakul jana ŭ mienšaści, nie varta stavić na hałasavańnie skład Viarchoŭnaha Savieta. My prapanoŭvali pačać z dyskusii ab palityčnaj situacyi ŭ krainie, vyznačeńnia śpisu nieabchodnych dla raźvićcia pierabudovy zakonaprajektaŭ i tolki potym, pad akreślenyja zadačy, pravieści vybary. Adnak kamunistyčnaja bolšaść pastanaviła spačatku ŭsio ž abrać staršyniu i sam Viarchoŭny Saviet. Prapanovy prademakratyčnaj «Mižrehijanalnaj deputackaj hrupy» nabirali krychu bolš za 400 hałasoŭ z 2250 delehataŭ źjezda. Hetaja mahičnaja ličba i nadalej adlustroŭvała kolkaść maich adnadumcaŭ-deputataŭ pry hałasavańni.

Razam z tym histaryčnuju rolu źjezda pieraacanić ciažka. Dla budučych palitykaŭ i ŭsiaho hramadstva na abšarach byłoha SSSR forum staŭ adkrytym urokam demakratyi. U maŭzalei na Krasnaj płoščy ŭsio jašče lažaŭ Lenin, na Domie ŭrada visieŭ saviecki hierb, ale źjezd stvaryŭ deputackija kamisii pa rasśledavańni hvałtu nad demanstrantami ŭ Tbilisi i pa palityčnaj acency pakta Mołatava — Rybientropa 1939 hoda. Upieršyniu publična prahučała krytyka leninskaj sistemy nie tamu, što jaje, maŭlaŭ, sapsavali Stalin z Brežnievym, a z pryčyny zahannaści ad samaha pačatku.

Razumny šukaje siabroŭ

Paśla viartańnia sa źjezda ja vyrašyŭ, što važki mandat treba vykarystoŭvać i na raźvićcio demakratyi ŭ svaim rodnym horadzie.

Pavialičyć

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0