«Naša pakaleńnie ŭ lubym vypadku zastaniecca traŭmavanym». Psichołah pra žyćcio padčas represij i vajny
Užo bolš za dva hady biełaruskaje hramadstva žyvie ŭ režymie pastajannaha stresu: pandemija karanavirusa, bieśpierapynnyja palityčnyja represii i vajna va Ukrainie. «Naša Niva» abmierkavała ź psichołaham, jak žyć u takich składanych umovach, čamu my pačynajem pryvykać da lubych žachaŭ, jakija adbyvajucca vakoł, jakija ŭ hetaha mohuć być nastupstvy i što treba rabić, kab minimizavać škodu psichičnamu i fizičnamu zdaroŭju.
Takaja štodzionnaść nie stanovicca dla nas normaj
Psichołah Natalla Skibskaja adznačaje, što ŭ siarednim praces pryvykańnia da žyćcia ŭ novych umovach zajmaje ad 6 da 12 miesiacaŭ. Sychodziačy z hetaha, biełarusy ŭžo stali nie tolki pryvykać da stałych represij, ale i spakajniej usprymać vajnu. Naviny pra šmatlikija achviary, razbureńni, zabojstvy mirnaha nasielnictva, ździeki nad pałonnymi bolš nie vyklikajuć takoha žachu, jak heta było na pačatkovym etapie. Hetak ža i z navinami pra pastajannyja sudy i zatrymańni.
«Ale takaja štodzionnaść nie stanovicca dla nas normaj. Toje, što takoje sustrakajecca časta, heta ŭžo patałohija i sindrom taho, što hramadstva chvoraje», — ličyć Natalla.
Čałaviek pačynaje pastupova adaptavacca da novych realij
U svaju čarhu, bolš spakojnuju reakcyju na toje, što adbyvajecca, śpiecyjalist tłumačyć tym, što čałaviek prosta nie moža žyć u pastajannym stresie i pačynaje pastupova adaptavacca da novych realij. Navat padčas žachlivych represij i vajny žyćcio praciahvajecca, tamu ludzi imknucca žyć zvyčajna, adznačać śviaty, žanicca, naradžać dziaciej. Na dumku Skibskaj, takija pavodziny čałavieka źjaŭlajucca całkam naturalnymi i vytłumačalnymi. Akramia taho, śpiecyjalist adznačaje važnaść kłopatu pra siabie ŭ lubyja časy. Tamu raić usim nie zabyvać pra siabie i nie sychodzić z hałavoj u prablemy, a, niahledziačy ni na što, zajmacca sportam, seksam i inšymi aktyŭnaściami, kab skidać napružańnie i vyvodzić harmony stresu.
«U nas spracoŭvajuć achoŭnyja miechanizmy, jany ž miechanizmy adaptacyi. Zadača kožnaha indyvida — vyžyć, mienavita tamu ludzi da ŭsiaho adaptujucca i pryvykajuć. U takich pavodzinach arhanizma jość jak plusy, tak i minusy. Bo, z adnaho boku, heta dapamahaje nam pryzvyčajvacca da stalinskich HUŁAHaŭ, a ź inšaha — my zdolnyja za try hady pierabudavacca z aŭtarytarnaj u demakratyčnuju respubliku», — tłumačyć psichołah.
Adbyvajecca dehumanizacyja hramadstva
Akramia taho, paralelna z pracesam adaptacyi ŭ hramadstvie adbyvajecca praces dehumanizacyi, kali na fonie pastajannaha hvałtu i hibieli ludziej čałaviečaje žyćcio hublaje svaju pieršapačatkovuju vartaść.
«Dehumanizacyi ŭ dadzienym kantekście nie što inšaje, jak adzin sa sposabaŭ nie źjechać z hłuzdu. Aproč hetaha, naša žadańnie zachavać siabie ŭ ekstremalnych umovach pryvodzić da mihracyi, jak unutranaj, kali čałaviek izaluje siabie ad taho, što adbyvajecca, tak i realnaj, kali z-za nievynosnaści žyćcia ŭ takich umovach iduć na źmienu miesca žycharstva».
Žadańnie izalavacca ad prablem Natalla Skibskaja tłumačyć tym, što kali čałaviek kožny raz budzie pieražyvać trahiedyju, jak svaju asabistuju, to jon budzie znachodzicca ŭ stanie pastajannaj tryvohi, što abaviazkova pryviadzie da prablem sa zdaroŭjem.
«Pastajannaje znachodžańnie ŭ takim stanie niemahčyma, pakolki ŭ advarotnym vypadku čałaviek zahubić svajo psichičnaje i fizičnaje zdaroŭje. U takim stanie chutka adbyvajecca vyharańnie, šmat takich prykładaŭ ja baču siarod vałancioraŭ, jakija praź niejki čas sami vymušanyja źviartacca da psichołaha, kab razabracca sa svaimi prablemami i prosta zachavać siabie».
Tym nie mienš, Natalla Skibskaja adznačaje, što prablemy i psichałahičnyja traŭmy paśla ŭsich hetych padziej jość i buduć nie tolki ŭ tych, chto niepasredna prajšoŭ praz represii ci vajnu, a ŭ bolšaj častki hramadstva.
My ŭsie atrymlivajem traŭmu śviedki
Na dumku psichołaha, nastupstvam taho, što biełarusy pieražyvali i praciahvajuć pieražyvać usie hetyja niehatyŭnyja momanty, budzie kumulatyŭny posttraŭmatyčny stresavy razład.
«Kanviejer traŭmatykaŭ u nas pracuje ŭžo amal try hady. My ŭsie atrymlivajem vielizarnuju kolkaść traŭmujučych padziej i infarmacyi. U pieršuju čarhu my atrymlivajem traŭmu śviedki — kali niešta drennaje adbyvajecca nie kankretna z nami, ale traŭmuje nas. U takich traŭmaŭ jość vielmi niebiaśpiečny momant.
Hramadstva pryvučaje nas abiasceńvać ułasnyja pačućci, tamu kali čałaviek znachodzicca ŭ hłybokim stresie i jamu patrebna dapamoha, to jon čaściakom heta zamoŭčvaje i nie pracuje nad prablemaj. My schilnyja dumać, što inšamu horš, čym nam samim, što jaho prablema važniejšaja. Mnostva takich prykładaŭ ja bačyła na Akreścina, kali ludzi, jakim vidavočna była patrebnaja dapamoha, admaŭlalisia ad jaje, spasyłajučysia na toje, što kahości źbili macniej, čym jaho, a značyć, dapamoha patrebnaja nie jamu, a kamuści inšamu».
Takoje staŭleńnie da svaich traŭmaŭ psichołah ličyć niapravilnym, pakolki ab prablemach treba havaryć, ich treba vyrašać, a nie zamoŭčvać i rabić vyhlad, što ničoha nie adbyvajecca.
Hramadstvu nieabchodnaja prahrama pa reabilitacyi
«Naša pakaleńnie ŭ lubym vypadku zastaniecca traŭmavanym. My ŭžo nie zabudziem, što była pandemija, revalucyja, vajna. Ale dla taho, kab minimizavać usie niehatyŭnyja nastupstvy, nam treba budzie pracavać nad hetym. Hramadstvu nieabchodnaja kankretnaja prahrama pa reabilitacyi. Takija prahramy spatrebiacca i ŭkraincam, i biełarusam, i ruskim».
Havoračy ab prahramach, jakija pavinny realizoŭvacca na dziaržaŭnym uzroŭni, Skibskaja pryvodzić prykład Hiermanii i SSSR paśla zakančeńnia Druhoj suśvietnaj vajny.
«U Hiermanii była praviedziena prahrama pa denacyfikacyi, jakuju padrychtavaŭ Karł Junh. Taki vopyt užo jość. Niamieckaje hramadstva prajšło kurs denacyfikacyi, a ŭ savieckaha hramadstva, jakoje prajšło praz usie žachi vajny, nie było prahramy reabilitacyi. U vyniku my atrymali pakaleńnie, jakoje vychoŭvała dziaciej u strachu, pakolki psichałahičnyja nastupstvy vajny nie byli prapracavany. I hetyja traŭmy, naniesienyja toj vajnoj, my adčuvajem i ciapier, pakolki našy baćki, vychavanyja ludźmi taho pakaleńnia, uvabrali ŭ siabie hetyja niehatyŭnyja nastupstvy i, sami taho nie razumiejučy, pieradali ich nam.
Kali ž my chočam być narmalnym hramadstvam, to nam treba pracavać u inšym nakirunku. Ciapier u nas pracuje prahrama tolki na toje, kab zadušyć. U nas pa poŭnaj razhornuta anihilacyjnaja ahresija. A nam patrebna prahrama humanizacyi i dieahresizacyi hramadstva. Nieabchodna danosić novyja kaštoŭnaści, što kožny indyvid — heta kaštoŭnaść, što samo pa sabie čałaviečaje žyćcio — heta biassprečnaja kaštoŭnaść», — źviartaje ŭvahu psichołah.
Razvažajučy pra važnaść prahramy pa reabilitacyi hramadstva, psichołah źviartaje ŭvahu, što čałaviek nie moža isnavać asobna ad socyuma. Kali čałaviek nie budzie atrymlivać dastatkovaj padtrymki z boku socyuma, to jon budzie frustryravacca i viartacca ŭ stadyju, dzie apuskajucca ruki.
Papularny tyktokier z Rasii tusić u darahich restaranach Minska: «Byccam bamžu padali. Žarycie, na zdaroŭje»17
Kamientary