Novyja daśledavańni hienietykaŭ zmušajuć viarnucca da rasisckich teoryj ab «dobrych» i «drennych» hienach
Tezisy ab hienietyčna zakładzienaj niaroŭnaści pamiž roznymi čałaviečymi papulacyjami ŭpieršyniu źjavilisia ŭ XIX stahodździ. Paśla ich nie raz asprečvali, ale ciapier da ich źviartajucca znoŭ, što vyklikaje haračyja sprečki ŭ navukovym asiarodździ.
Ab upłyvie navukovych daśledavańniaŭ sumnieŭnaj jakaści na hramadstva raspaviadaje Le Monde.
Niebiaśpiečnaść vykarystańnia vynikaŭ padobnych daśledavańniaŭ u antyhumannych metach vyklikała siarod vučonych vialikuju dyskusiju. Adny zaklikajuć da taho, kab «nie raspaŭsiudžvać nieabdumana i biezadkazna ideałahičnyja bojeprypasy dla padtrymki skažonych pierakanańniaŭ». Ich apanienty bačać u takich zajavach sprobu «padviarhać cenzury» daśledavańni.
Pytańnie sa spadčynnaściu namnoha składaniejšaje, čym moža padacca dyletantu.
A voś daśledavańni, jakija šukajuć hienietyčnyja pryčyny ŭ šmatfaktarnych zachvorvańniach ci składanych sacyjalnych rysach (paśpiachovaść, intelekt, seksualnyja pieravahi, palityčnyja pieravahi) zasnavanyja na zusim inšych pryncypach.
Takija daśledavańni nazyvajucca «poŭnahienomnymi asacyjatyŭnymi daśledavańniami» (GWAS, ad «Genome-Wide Association Studies»). Jany dazvalajuć šlacham paraŭnańnia z papulacyjaj raźličyć «polihiennuju adznaku» dla kožnaha čałavieka. Naprykład, jaho schilnaść da narkamanii, chvaroby Parkinsana ci vysokaj paśpiachovaści.
Aŭtar pryvodzić prykład. Kali ŭjavić niejkaje hramadstva, u jakim dzieci z błakitnymi vačyma nie mieli b prava chadzić u škołu, to hienietyčnyja faktary, jakija charakternyja dla błakitnavokich, byli b statystyčna źviazanyja ź niepiśmiennaściu, schilnaściu da badziažnictva, złačynnaści i h.d.
Funkcyjanavańnie i ekspresiju hienaŭ dapamahajuć rehulavać sacyjalnaje i kulturnaje asiarodździe, charčovyja zvyčki, stres, uździejańnie chimičnych ci pryrodnych faktaraŭ, adukacyja i h. d. Adnosna hetaha daŭno isnuje kansensus siarod hienietykaŭ.
Siekvienavańnie hienomu i jaho nastupstvy
Aŭtar artykuła prapanuje viarnucca da pačatku XXI stahodździa. U toj čas było ździejśnienaje siekvienavańnie hienomu (vyznačeńnie ŭsioj paśladoŭnaści DNK u jadry kletki i ŭ mitachondryjach). Na siońnia heta samaje poŭnaje hienietyčnaje daśledavańnie, jakoje vyjaŭlaje maksimalnuju kolkaść mahčymych hiennych źmien, jakija mohuć być pryčynaj hienietyčnych zachvorvańniaŭ.
Aŭtar artykuła cytuje epidemijołaha sa Stenfardskaha ŭniviersiteta Džona Ianidzisa (John Ioannidis), jaki adznačaje iniercyju, što ŭtvaryłasia ŭ daśledavańniach hienietyki.
U vyniku zjavilisia raboty, jakija prapanujuć tyja samyja mietady dla vyjaŭleńnia pryčyn raku i dla vyjaŭleńnia pryčyn niepiśmiennaści. Takija pracy «zabrudžvajuć navukovuju litaraturu», jak adznačaje śpiecyjalist pa evalucyi hienomu z Chjustanskaha ŭniviersiteta prafiesar Den Hraur (Dan Graur).
«Pastupova daśledčyki ŭ halinie psichałohii ci kahnityvistyki ci ź inšych śfier, nie majučy hłybokich viedaŭ u halinie bijałohii, chapalisia za hienietyčnyja danyja i vykarystoŭvali ich dla adkazaŭ na pytańni svaich dyscyplin. Pastupajučy takim čynam, jany staviać na adzin uzrovień adnosna abjektyŭny i vymiaralny bijałahičny fienatyp, naprykład, rost, i davoli raspłyvistyja ci vyražanyja praz kulturu paniaćci, takija, jak nizki ŭzrovień samakantrolu ci paśpiachovaść u škole».
Brytanskija daśledčyki ŭ 2013 hodzie apublikavali vyniki svajho paraŭnaŭčaha analizu školnych vynikaŭ «adnajajcavych» i «roznajajcavych» bliźniat.
Jość daśledavańni, jakija zachodziać jašče dalej. U 2019 hodzie šviedskija vučonyja apublikavali artykuł, u jakim pryvodzili «dokaz istotnaha ŭpłyvu hienaŭ na toje, ci zavodziać ludzi sabak».
Aŭtar artykuła śćviardžaje, što takoje vykarystańnie hienietyčnych danych dobraja ilustracyja taho fakta, što kirunki navukovych daśledavańniaŭ — adbitak hramadstva, jakoje ich stvaraje i finansuje. Jon cytuje daśledčycu ŭ halinie hienietyki čałavieka i sacyjałohii navuki Katryn Burhien (Catherine Bourgain):
U vyniku, adznačajecca ŭ artykule, byli raspracavanyja technałohii, jakija dazvalajuć raźličyć dla kožnaha kankretnaha pacyjenta pakazčyki ryzyki ŭźniknieńnia peŭnych zachvorvańniaŭ. U ZŠA centry pa lačeńni biaspłodnaści pačynajučy z 2010-ch hadoŭ prapanoŭvajuć svaim zamožnym klijentam vybrać embryjon dla impłantacyi na padstavie vynikaŭ polihiennych testaŭ.
Novyja etyčnyja praviły hienietyki
Škodu, jakuju moža narabić publikacyja sumnieŭnaha daśledavańnia, pryznajuć i navukovyja časopisy. U vieraśni 2021 hoda hałoŭny redaktar časopisa «Science» pryznaŭ, što na pačatku XXI stahodździa časopis «adyhraŭ haniebnuju i zaŭvažnuju rolu ŭ navukovym pryznańni jeŭhieniki ŭ Złučanych Štatach».
«My drukavali pracy, jakija sadziejničali ŭźniknieńniu zababonaŭ, izalacyi i dyskryminacyi. Niekatoryja z našych artykułaŭ byli abraźlivymi i škodnymi, heta spadčyna, jakuju my siońnia imkniemsia vyvučyć i vykryć».
«zasnavanyja na zdahadcy ab ułaścivaj bijałahičnaj, sacyjalnaj abo kulturnaj pieravazie abo niapaŭnavartasnaści adnoj čałaviečaj hrupy nad inšaj u zaležnaści ad rasy, etničnaha pachodžańnia, nacyjanalnaha abo sacyjalnaha pachodžańnia, połu, hiendernaj identyčnaści i inš».
Žadańnie paraŭnoŭvać zdolnaści abo bijałahičnyja charaktarystyki katehoryj, jakija, tym nie mienš, źjaŭlajucca sacyjalna skanstrujavanymi, zastajecca mocnym u niekatorych dyscyplinach. U pradmovie da kalektyŭnaj pracy (What is Your Dangerous Idea?, Simon & Schuster, 2006) Styvien Pinkier pieraličyŭ šerah pytańniaŭ, jakija jon ličyŭ zakonnymi, ale zanadta palityčna niekarektnymi, kab ich naležnym čynam daśledavać. Siarod ich: «Ci ŭ siarednim habrei-aškienazi razumniejšyja za niejaŭrejaŭ, tamu što ich prodki prajšli pryrodny adbor u zaležnaści ad zdolnaściej, nieabchodnych dla pazyčańnia hrošaj?» «Ci źnižajecca siaredni intelektualny ŭzrovień nasielnictva krain Zachadu tamu, što ŭ idyjotaŭ naradžalnaść vyšejšaja, čym u razumniejšych?» Abo jašče: «Ci pavinny ludzi mieć prava (…) palapšać hienietyčnyja charaktarystyki svaich dziaciej?»
Navukoŭcy vyjavili bolš za 30 tysiač novych virusaŭ. Jany chavajucca ŭ mikrobach
Kamientary
I ŭ toj ža čas navukaj nielha apraŭdvać złačynnuju palityku. Moža jaŭhienika navat i navukova abhruntavanaja, ale ad hetaha nie pierastaje być złačynstvam suprać čałaviečnaści.