Januškievič u «Žyćci-malinie»: Vaŭki nie viedajuć, što takoje daravańnie
Vydaviec i historyk pa śpiecyjalnaści Andrej Januškievič u čarhovym vypusku jutub-kanała «Žyćcio-malina» raskazaŭ pra svoj pohlad na nacyjanalnuju ideju, nacyjanalnyja elity, Azaronka, Skarynu i Hary Potera.
Čamu adkryŭ «Knihaŭku» ŭ 2022 hodzie
Pa słovach Andreja Januškieviča, jon nie bačyŭ nijakaj niebiaśpieki, kali ŭ mai 2022 hodzie ŭ Minsku adkryŭ kniharniu z vyklučna biełaruskaj litaraturaj.
«Ja jašče razumieju, kab ja vydaŭ, umoŭna kažučy, novuju knihu Bachareviča. Na toj momant, u krasaviku miesiacy, ja nie dumaŭ i nie padazravaŭ, što heta moža mieć takija nastupstvy. Ty adkryvaješ placoŭku, kab pradavać tyja ž samyja knihi, jakija ŭ toj samy momant pradajucca ŭ tvajoj internet-kramie.
U toj čas nas vyhnali z ofisa. Nam treba było šukać novuju łakacyju. I my, pahladzieŭšy na abstaviny, jakija byli spryjalnyja (šmat handlovych płoščaŭ vyzvaliłasia, arendnyja staŭki panizilisia), vyrašyli zrabić «chod kaniom» i adkryć kniharniu», — tłumačyć Januškievič.
Jon taksama adznačaje, što jaho pamyłka była ŭ tym, što jon nie viedaŭ, što stajała za vyhnańniem vydaviectva z ofisa. Vydaŭcu vielmi chaciełasia zrabić siensacyju.
«Što heta pačatak sistemnaj ataki suprać biełaruskich vydaviectvaŭ, my na toj momant nie viedali. Nam vielmi chaciełasia zrabić siensacyju. My navat svaim blizkim nie kazali, što zajmajemsia padrychtoŭkaj da adkryćcia kniharni. Kali za dva dni da adkryćcia my vystavili navinu ŭ instahramie, to heta mieła efiekt bomby», — zhadvaje Januškievič.
Vydaviec adznačaje, što spačatku škadavaŭ, što tak vyjšła z kniharniaj, što supracoŭnica adbyła administracyjny termin.
«Ale kali hladzieć na tyja padziei, što abylisia ciaham hetaha hoda, to ty razumieješ, što tabie nie dali b pracavać. I tym ci inšym čynam my spaznali b represii, cisk. Jak heta spaznali inšyja vydaviectvy, jakija zastalisia ŭ Biełarusi. I ŭsio skončyłasia b hetak ža sama: pazbaŭleńniem licenzii, faktyčnym zakryćciom vydaviectva. Mahčyma, jašče niejkimi aryštami», — razvažaje vydaviec.
Januškievič zhadvaje, što za toj adziny dzień, kali pracavała kniharnia, byŭ atrymany prybytak, roŭny koštu miesiačnaj arendy pamiaškańnia. Paśla zakryćcia kniharni praciahnuŭsia handal optam. Adhružalisia vialikija partyi. Efiekt byŭ paraŭnalny ź situacyjaj 2021 hoda, kali da vydaŭca pryjšoŭ DFR, a rachunki byli zabłakavanyja.
«Nichto nam nie rabiŭ lepšaj rekłamy, čym DFR. Pra nas daviedałasia ŭsia kraina», — adznačaje vydaviec.
Pra naviedvańnie kniharni Azaronkam i Hładkaj
«Jany pryjšli jak zvyčajnyja naviedvalniki, razhladali knihi, paprasili parekamiendavać što-niebudź pa historyi. Ja ličyŭ, što jany pryjšli pahladzieć, pašumieć, spravakavać na niejkija patrebnyja im adkazy, kab znajści kramołu i, mahčyma, adlustravać u niejkich svaich repartažach. Nie bolš za toje.
Ja im u kancy jašče skazaŭ, što patraciŭ 50 chvilin času, a jany ničoha nie nabyli. Jany adkazali, što nie prosta tak prychodzili. Ja tolki pacisnuŭ plačyma, bo zdahadacca ab tym, što budzie ŭviečary, ja nie moh»,
— zhadvaje Januškievič. I dadaje, što nie čakaŭ takoha chutkaha reahavańnia:
«Kali litaralna praz šeść hadzin pryjedzie kamanda HUBAZiKa, pakaža dakumient, padpisany namieśnikam hienieralnaha prakurora ab tym, što ŭ kniharni raspaŭsiudžvajecca ekstremisckaja pradukcyja».
Svajo aktualnaje staŭleńnie da prapahandystaŭ, jakija da jaho prychodzili, Andrej Januškievič vykazaŭ koratka: «Na durniaŭ nie kryŭdujuć».
Pra metu svajho zatrymańnia
«Ja ŭvieś čas pytaŭsia: «Što vy ad mianie chočacie? Što vam treba, kab adsiul vyjści?» A ŭ adkaz jany paciskali plačyma. Ciapier ja mahu akreślić ich metu. Pa-pieršaje, nahnać strachu. Kab ty dzieści siadzieŭ pad plintusam i nie vysoŭvaŭsia. Možna skazać, jany svajoj mety dasiahnuli. Sapraŭdy, vydavieckaja dziejnaść u Biełarusi spynienaja. Ź inšaha boku, ja siadzieŭ u vychavaŭča-piedahahičnych metach. Ja pavinien byŭ za hety miesiac urazumieć, što ja niešta niapravilna rablu, treba niešta mianiać. Ja i pamianiaŭ. Ja adtul źjechaŭ», — havoryć Januškievič.
Palityčnyja pohlady
U 1994 hodzie Andrej Januškievič, pa jaho słovach, hałasavaŭ za Zianona Paźniaka. Jon udzielničaŭ u akcyjach, jakija pravodzilisia ŭ Hrodnie, suprać vynikaŭ refierendumu 1996 hoda.
Jon ličyć, što ciapier biełarusy adnaznačna bližej da pieramohi, čym u 2020 hodzie:
«Biełarusy nie zdalisia, nie supakoilisia. Tak, u nas abrezanyja kryły, mała mahčymaściaŭ. Ale biełarusy nie pieramianilisia. Navat kali biełarusy maŭčać, to ŭsie cudoŭna razumiejuć, što treba mianiać nie prosta ŭładu, a treba ŭvohule mianiać žyćciovyja viektary. My idziom nie tudy, dzie nas čakaje śvietłaja budučynia».
Adnosna prapanovy Macukieviča ab viadzieńni pieramoŭ z Łukašenkam ab palitźniavolenych vydaviec zaŭvažaje: «Ja padtrymlivaju heta ŭ toj stupieni, kali heta sapraŭdy budzie mieć efiekt. Kali chacia b adzin źniavoleny budzie vyzvaleny. Ale taksama jość pytańnie, jakim koštam. I ci nie skončycca heta ŭsio tym, što Łukašenka čarhovy raz «kinie». I zamiest adnaho vyzvalenaha źniavolenaha źjavicca piać».
Andrej Januškievič ličyć, što biełarusy adnaznačna nie hatovyja «pieraharnuć staronku» i znoŭ palubić Łukašenku. Jon choča, kab nad ludźmi, jakija tvaryli biezzakońnie, adbyŭsia sud pa maksimalnaj strohaści, i kab jany adkazali za svaje ŭčynki. U vypadku, kali jany ščyra pakajucca, to možna dumać ab daravańni.
«Ale ja ŭ heta nie vieru. Vaŭki nie viedajuć, što takoje daravańnie», — adznačaje Januškievič.
Pra vydavieckuju dziejnaść
Pa słovach Januškieviča, jon adnosicca da svajoj pracy jak da biznesu. Pry hetym nie ličyć siabie bahatym čałaviekam. Vydaviec nie maje ni mašyny, ni nieruchomaj majomaści.
«Heta biznes na kultury. Ale tolki dziakujučy hetamu možna sumiaščać biznes-intaresy i stvarać kulturnyja rečy. Ja moh by vyciahvać hrošy ź biznesu, kab niejak «šykavać», ale dumaju pra vyrab novych knih. Heta pryniasie i novyja hrošy, i pasłužyć niejkim kulturnym metam», — zaŭvažaje vydaviec.
Januškievič adznačaje, što jaho vydavieckaj dziejnaści istotna dapamahła inicyjatyva Biełaruskaj rady kultury «mahistrat «Knihaŭka». U vyniku achviaravańniaŭ kala 300 čałaviek u vydaŭca źjavilisia hrošy, jakija dazvolili, pa jaho słovach, upeŭniena iści pa atrymańnie pravoŭ na vydańnie Styviena Kinha.
Vydaviec adznačaje, što damovicca z ahientami Kinha było nie tak ciažka, jak u vypadku z vydańniem «Hary Potera», bo «darožka była ŭžo nabitaja. Ty viedaješ, što rabić. Ciabie viedajuć kryšku ŭ śviecie. Ty možaš atrymać rekamiendacyi».
Januškievič zhadvaje, što ahienty Džaan Roŭlinh na prapanovu ab vydańni dźviuch tysiač ekzemplaraŭ knihi na biełaruskaj movie adkazali, što pa svajoj analitycy bačać, što kniha ŭ krainie dastupnaja na ruskaj movie i prablemy niama. Daviałosia tłumačyć.
«Spačatku my ŭklučyli pafasny momant. Tłumačyli, što kniha «Hary Poter» abaviazkova pavinna być na biełaruskaj movie, što heta pasłužyć našamu duchoŭnamu adradžeńniu. Bolš darosłych i dziaciej dałučycca da vyvučeńnia biełaruskaj movy. Ale nas chutka «abłamali». Nam prapanavali adkazać, ci znojducca pakupniki na knihi. Ci atrymajecca na hetym zrabić biznes. «Nam treba, kab u knihi byŭ čytač».
Tady my źmianili padychod. Patłumačyli, čym biełaruskaja mova adroźnivajecca ad ruskaj. Što achvotnych čytać na biełaruskaj movie ŭsio bolš i bolš. My chočam skarystacca hetaj ekanamičnaj situacyjaj. Nie tolki kulturnaj. I heta pasłužyć dalejšamu raspaŭsiudu knih pra Hary Potera. I tady dali zhodu», — zhadvaje vydaviec i adznačaje, što heta byŭ samy prybytkovy prajekt:
«Užo pieršaja kniha pakazała, što my vyciahnuli pravilnuju kartu. Kali ŭ mianie pytajucca, dziakujučy čamu my raźvivajemsia, pašyrajem svoj katałoh knih, to ja adkazvaju, što ŭsio heta robicca dziakujučy «Hary Poteru». Adzin paśpiachovy biestsieler ciahnie za saboju jašče dziesiać knih».
U toj ža čas u vypadku z Kinham było dźvie akaličnaści. Nieabchodna było patłumačyć, čamu biełaruskaje vydaviectva pracuje za miažoju. Druhaja była źviazanaja z pazicyjaj Kinha adnosna Rasii (jon zabraŭ pravy ŭ rasijan).
«Tak jak Biełaruś — sajuźnica Rasii, była niebiaśpieka, što nie atrymajecca damovicca. Ale kamunikacyja była vydatnaja, chutkaja. My patłumačyli, chto my, svaje mety, čamu dla nas heta važna, zrabili prystojnuju prapanovu. Z nami krychu patarhavalisia i zaklučyli damovu»,
— raspaviadaje Januškievič i dadaje, što pravy byli nabytyja nie tolki na papiarovuju knihu, ale i na elektronnuju dy aŭdyjaknihi.
Značeńnie «Hary Potera» dla biełaruskaj movy
Andrej Januškievič adznačaje: «Hary Poter» šmat kamu z darosłych pa-novamu adkryŭ biełaruskuju movu, prymusiŭ pa-novamu pahladzieć na biełaruskuju knihu. Ja vielmi časta čuŭ ad ludziej stereatypnaje: «A čto, takoje byvajet?» Ludzi pryvykli, što biełaruskaja kniha — heta školnaja prahrama: Kołas, Kupała, Bahdanovič. U lepšym vypadku jašče Karatkievič. I ŭsio. Što niejkija pierakłady brendavych sučasnych aŭtaraŭ nie dla biełaruskaj movy.
Heta taja prastora, jakaja zachoplenaja rasijskimi vydaviectvami, ruskamoŭnaj knihaj. «Hary Poter» razburaŭ hetyja stereatypy jak nichto. Tamu što pra knihi Roŭlinh choć raz čuŭ kožny. Navat toj, chto nie čytaje i nie cikavicca.
Pamiataju, mnie adna dziaŭčyna skazała, što paśla škoły jana 15 hadoŭ nie źviartałasia da biełaruskaj movy. Nie było patreby i žadańnia štości biełaruskaje čytać. Ale jana (ci jaje dzieci) fanatka Hary Potera i jana vyrašyła kupić knihu na biełaruskaj movie, tamu što ŭsie kuplajuć. I kali jana jaje pračytała, jana pryjšła pa druhuju knihu. I nie tolki pa «Hary Potera». Jana raspaviadała: «Heta tak kłasna hučyć, što ŭ mianie honar źjaviŭsia za toje, što ja biełaruska».
Jakija b knihi vydaŭ
Knihi pra Cichanoŭskuju, Babaryku ci Kaleśnikavu, na dumku vydaŭca, byli b cikavyja biełaruskamu čytaču. Taksama jak i historyja pra Tut.by. Pryčym nakłady byli b davoli vialikija.
«Historyja Tut.by była b cikavaja z hledzišča historyi biznesu i raskrutki maśmiedyja. A Babaryka, Kaleśnikava — heta tyja palityki, hieroi», — adznačaje Januškievič.
Dla vydaŭca nie isnuje ludziej, bijahrafiju jakich jon admoviŭsia b vydać. «Adzinaje patrabavańnie. Ja lublu krytyčnyja bijahrafii. Nie chacieŭ by vydavać aŭtabijahrafiju jak pomnik, apraŭdańnie svajoj dziejnaści».
Pohlad, jak historyka, na Vialikaje Kniastva Litoŭskaje
Andrej Januškievič raić nie razhladać Vialikaje Kniastva Litoŭskaje ŭ nacyjanalnych afarboŭkach: «Tady byli inšyja časy. Sasłoŭnaje hramadstva. I VKŁ było dziaržavaj vialikaha kniazia i tych słajoŭ nasielnictva, na jakich jon abapiraŭsia (duchavienstva, mahnaty, šlachta). My jak za apošni bujok vyratavańnia čaplajemsia za hieahrafičny pryncyp. Dla nas hieahrafija, terytoryja — heta apora. Voś niechta naradziŭsia na našaj ziamli. Jon — naš. Voś na našaj terytoryi adbyłasia taja ci inšaja padzieja. Jana taksama naša. Ale nie ŭsio tak prosta.
Da pačatku XX stahodździa abličča biełaruskich haradoŭ ciažka nazvać biełaruskim u nacyjanalnym sensie. Jany byli jaŭrejska-rasijska-polskimi. Z XIX stahodździa nikudy nie dzieniešsia ad pracesaŭ urbanizacyi. Heta taksama naša historyja. Ale ci abaviazkova ŭ nacyjanalnaj afarboŭcy?
Padychod, kali my havorym, što VKŁ naša, całkam zrazumieły pry papularyzacyi historyi, vykarystańni jaje jak palityčnaj ideałohii. Luboj dziaržavie patrebna historyja jak ideałahičnaja apora. Ale kali my havorym pra sapraŭdnuju navuku, to my, navukoŭcy, pavinny ŭsie hetyja ideałahičnyja ŭstanoŭki, usiu hetuju ramantyku pa mahčymaści prybrać. Nieabchodna padychodzić da histaryčnych padziej z maksimalna realistyčnym cynizmam».
Pohlad na Skarynu jak na vydaŭca
Andrej Januškievič adznačaje, što ideja ab vydańni knih była kamiercyjnaj. Jon nie asprečvaje, što jana mieła pad saboju i kulturnuju, aśvietnickuju misiju. Ale z ulikam taho, kolki hrošaj treba było ŭkłaści, heta było darahoje zadavalnieńnie.
«Tyja, chto prafinansavaŭ hetaje mierapryjemstva, spadziavalisia na prybytak. Ja nie vialiki śpiecyjalist u skarynaznaŭstvie, ale nakolki viedaju, hetaja ideja z treskam pravaliłasia. Brata Skaryny sudzili za daŭhi. Drukar taksama mieŭ prablemy.
Mianie zaŭsiody biantežyŭ fakt, što potym, na praciahu XVI — XVIII stahodździaŭ, knihi Skaryny nie stali niejkaj biblijahrafičnaj kaštoŭnaściu. Na ich nie palavali biblijafiły. Vielmi mała zhadak pra knihi Skaryny.
U kancy XIX stahodździa ŭžo navukoŭcami, kali poŭnaściu pamianiaŭsia śviet, adbyłosia pieraadkryćcio Skaryny. I heta adbyłosia davoli vypadkova. My nie časta pra heta havorym. Dla nas Francišak Skaryna — heta pazityŭnaja ideja. Heta naš ściah. Ale kali my biaromsia za navuku, chočam hladzieć praŭdzie ŭ vočy, treba nie zabyvać i pra takija rečy», — ličyć vydaviec.
Historyja BNR padobnaja da siońniašniaj situacyi
Andrej Januškievič ličyć, što my «nie zrabili vysnoŭ z historyi BNR. Kali jana vielmi aktyŭna šukała padtrymki źniešniaj, a ŭnutranaj prosta nie mieła». Na jaho dumku, historyja BNR vielmi nahadvaje siońniašniuju situacyju:
«My pa-raniejšamu žyviom za košt źniešniaj padtrymki. Našy palityčnyja struktury, niedziaržaŭnyja hramadskija arhanizacyi. My ŭsie isnujom za košt donarskaj padtrymki. Ale kali my nie stvorym bazu dla ŭnutranaha finansavańnia, kali nie budziem pradukavać ułasnyja resursy, u nas znoŭ, jak i ŭ BNR, nie budzie ŭłasnych sił, kab dziejničać.
Tut ja maju nadzieju pieradusim na pradprymalnikaŭ, na biznesmienaŭ, na tych, chto zarablaje vialikija hrošy i nie budzie zabyvać inviestavać u biełaruskuju kulturu, biełaruskuju spravu, biełaruskuju elitu. Nam vielmi patrebna, kab dola źniešniaha finansavańnia źniziłasia, bo heta vielmi rassłablaje. Beeseseraŭskaja madel žyćcia ŭ nas vypracavała chalavu. Što ekanomiki, što paŭsiadzionnaha žyćcia. Ja zaklikaju da samadastatkovaści. Jana — padstava dla niezaležnaści. Ale heta nie tyčycca kulturnych i sacyjalnych prajektaŭ, jakija biez padtrymki nie mohuć isnavać».
Nacyjanalnaja ideja i nacyjanalnaja elita
Januškievič patłumačyŭ, što jon mieŭ na ŭvazie, kali zajaŭlaŭ, što jon nie fanat nacyjanalnaj idei, a fanat nacyjanalnaj praktyki. Na jaho dumku, vielmi kiepski dyjahnaz, kali ŭ nas niby isnuje svaja niezaležnaja dziaržava, a my ŭsio razvažajem, pakutliva šukajem, što takoje nacyjanalnaja ideja.
«Usie hetyja dyskusii biaspłodnyja i tolki pieraškadžajuć spravie. Dla mianie biełaruskaja nacyjanalnaja ideja zaklučajecca ŭ dvuch słovach — «Žyvie Biełaruś». I pracuj na Biełaruś, kali adnosna siabie i da kožnaha kazać. Kali ja čuju pytańni pra nacyjanalnuju ideju, to zadaju sabie maŭklivaje pytańnie, ci nie majuć ludzi prablemy ź identyčnaściu. U mianie takoj prablemy niama. Ja daŭno vyrašyŭ, što ja biełarus i pracuju na hetuju krainu. Voś maja nacyjanalnaja ideja».
Dla Andreja Januškieviča nacyjanalnaja elita — heta pieradusim tvorcy, jakija pradukujuć novyja kreatyŭnyja idei. A taksama tyja, chto ich realizoŭvaje. Asabliva, kali mieć na ŭvazie tuju elitu, jakaja maje dla hetaha resursy. Jon zaŭvažaje, što pastajanna bačyć dyskusii, bieh na miescy, biaspłodnyja ruchi.
«My znachodzimsia niedzie ŭ kancy 1990-ch. I, na žal, topčamsia na miescy. My pryvykli pracavać z dapamohaj dziaržbiudžetu. Toj, chto ŭładkavaŭsia z dapamohaj dziaržbiudžetu, pačuvaje siabie dobra. Ja maju na ŭvazie dziaržbiudžet nie tolki biełaruski, ale i amierykanski, polski. My pazbaŭlenyja zaraz svajoj dziaržavy i chočacca, kab samo hramadstva, taja elita, što apynułasia tut, dumała, jak nam padniacca.
Ciapier elita zajmajecca pieralivańniem z pustoha ŭ parožniaje. Za toj čas, jak ja znachodžusia tut, nie zaŭvažana nijakich zruchaŭ ni ŭ palityčnaj, ni ŭ sacyjalnaj śfiery. I, pa vialikim rachunku, u kulturnaj. U mianie asabista nadzieja na vychad na samadastatkovaje isnavańnie».
Čytajcie jašče:
Januškievič raskazaŭ, jaki raman Kinha jany vydaduć pa-biełarusku i kali
«Heta zrobić nas tolki macniejšymi». Biełaruskija vydaŭcy pradavali knihi na kirmašy ŭ Biełastoku
Kamientary
i heta historyk?
habrejaŭ siudy pačała pierasialać RI paśla kryvavaha patopu, kali našych ramieśnikaŭ, kaho vykasili, a kaho źvieźli mackvu budavać
* pejse. nie čytała i nie słuchała. prabačcie, ale dziadziečka nie zdajecca razumnym
prabačcie, ale hary poter - heta dla tych, chto datul nijakich knižak nie čytaŭ