«Navat Prypiać mocna źmianiła svajo rečyšča». Biełarus z dapamohaj ChatGPT stvaryŭ unikalny sajt, dzie staradaŭnija karty Biełarusi možna paraŭnać z sučasnymi
U internecie źjaviŭsia ŭnikalny sajt ź dziasiatkami staradaŭnich mapaŭ Biełarusi, nakładzienych na kartu sučasnuju. Zručna aryjentavacca i paraŭnoŭvać, što ciapier znachodzicca na miescy, dzie 100-200-300 hadoŭ tamu była jakaja-niebudź vioska. Sa stvaralnikam hetaj karty pahavaryła vydańnie Blizko.by.
Sajt znachodzicca pa adrasie Belpast.com. Zajšoŭšy na staronku, karystalnik bačyć kartu Jeŭropy ad Open Street Map (takaja ž vykarystoŭvajecca, naprykład, u prahramie Maps.me), pa-nad jakoj u patrebnaj praporcyi i schileńni nakładzienaja karta hetaha ž rehijona 1613 hoda. Jarkim čyrvonym konturam adznačanyja miežy sučasnaj Biełarusi.
Hetuju mapu možna pavialičvać i pieraciahvać. Sučasnyja miežy pry hetym usio hetak ža buduć adlustroŭvacca na svaich naležnych miescach.
U levaj vierchniaj častcy karty jość try mieniu. U pieršym karystalnik moža vybrać, jaki typ kartaŭ jon choča prahledzieć: Regions, Places ci Imagery. Adpaviedna, pa kliku buduć pakazanyja karty vialikich terytoryj, padrabiaznyja karty haradoŭ i ich vakolic albo aerafotazdymka.
Druhi śpis — ułasna pieralik vialikich terytoryj i haradoŭ. Treci — hod.
Na sajcie sabranaja sotnia kartaŭ i zdymkaŭ z 1613-y pa 1953-y — 340 hadoŭ rysavalnaj historyi.
Tut ža jość paŭzunok prazrystaści kartaŭ. Jon vielmi darečny, kali chočacca nahladna pahladzieć «było — stała»: jakija vioski źnikli, jakija źjavilisia, jakija byli pierajmienavanyja, dzie źmianiłasia rečyšča raki ci dziaržaŭnaja miaža. Voś, naprykład, nižej paŭzunok prazrystaści ŭstalavany prykładna na 25%, i vidać, jak skroź staryja mapy Minska i Biešankovičaŭ prastupaje sučasnaja padkładka: zručna aryjentavacca.
Pra servis Blizko.by raskazaŭ jaho stvaralnik — biełarus Andrej Kłopaŭ.
— Jak daŭno vy źbirajecie karty i kali źjaviłasia ideja zrabić taki sajt? Dzie šukali karty, ci davodziłasia niejkija kuplać?
— Mnie zaŭsiody było cikava razhladać staryja karty i paraŭnoŭvać ź ciapierašnim stanam prastory. Asabliva padabajecca servis na sajcie «Hłobus Biełarusi». Trochi surjoźniej kartahrafijaj zachapiŭsia, kali adkryŭ dla siabie karty OpenStreetMap (OSM), jakija stvarajuć entuzijasty pa ŭsim śviecie.
U niejki momant ja z pracy łahistam pierajšoŭ u startap, dzie maja praca była źviazanaja jakraz z OSM i kartahrafijaj u cełym. Ja pieryjadyčna zajmaŭsia dyzajnam kartaŭ (mapbox, openmaptiles), hienieracyjaj viektarnych tajłaŭ (frahmientaŭ) i ŭsim, što z hetym źviazanaje.
A potym atrymałasia tak, što ja zastaŭsia biez pracy. Z adnaho boku, źjaviŭsia volny čas, z druhoha — chaciełasia zrabić niejki prajekt, jaki byŭ by i samomu cikavy, i relevantny dla kampanij, kudy ja chacieŭ by trapić pracavać.
Na kampjutary ŭžo naźbirałasia niamała starych mapaŭ, schiem haradoŭ, i chaciełasia ich kudyści vykłaści. Paralelna z hetym mnie było cikava aprabavać mahčymaści ChatGPT, daviedacca, ci zmahu ja stvaryć sajt, majučy absalutna nulavyja viedy ŭ veb-raspracoŭcy. Jak pakazała praktyka, heta składana, ale možna.
A jašče mianie zaŭsiody razdražniała, kali palityki vykarystoŭvajuć historyju dla apraŭdańnia niejkich svaich skažeńniaŭ usprymańnia realnaści.
Niekalki dzion tamu, kali frahmienty maich kartaŭ dla sajta ŭžo zahružalisia na sierviery Amazon, ja doŭha śmiajaŭsia, ubačyŭšy, jak palityki nie mohuć znajści Ukrainu na karcie XVII stahodździa. Tak by mović, darahaja łyžka da abiedu.
Dy i naohuł na karcie 1630 hoda namalavanyja takija miescy, pra jakija bolšaść žycharoŭ ciapierašniaj Biełarusi mohuć być nie ŭ kursie. Naprykład, tam budzie krepaść Sokał na poŭnač ad Połacka, a Minska moža i nie być zusim.
Usie karty ja braŭ z adkrytych krynic. Pa zakonach bolšaści dziaržaŭ, tvory paśla niejkaha pieryjadu pierachodziać u razrad public domain (hramadski nabytak), i na ich užo nie raspaŭsiudžvajucca aŭtarskija pravy. Spadziajusia, nidzie aŭtarskija pravy nie ciahnucca 300 hadoŭ.
— Navošta naohuł patrebny taki sajt, chto im budzie karystacca? U čym vy bačycie pieravahi pierad kartami «Hłobusa Biełarusi», Warfly, EtoMesto i inšych padobnych servisaŭ z archiŭnymi kartami?
— Mabyć, sensu ŭ sajcie niašmat, akramia jak dla realizacyi svajoj lubovi da historyi, kartahrafii i Biełarusi. Mahčyma, servis spatrebicca žurnalistam dla abviaržeńnia jakich-niebudź skažeńniaŭ historyi, a taksama prosta amataram razhladać staryja karty. Moža, chtości zachoča razdrukavać sabie staruju kartu i paviesić na ścianu.
Adroźnieńnie ad «Hłobusa Biełarusi» ŭ tym, što ja adlustravaŭ bolš staryja karty, jakija, pa sutnaści, nielha narmalna «pryviazać» da miascovaści, plus dadaŭ niekatoryja schiemy haradoŭ i aerazdymki, jakich u «Hłobusie» niama.
Ja b skazaŭ, što «Hłobus» — našmat bolš prafiesijny prajekt, ź jakim možna rabić paŭnavartasnyja daśledavańni miascovaści, a ŭ mianie prajekt, chutčej, ahulnaadukacyjny.
U paraŭnańni z Warfly, EtoMesto — u mianie prajekt pra Biełaruś, a nie pra Rasiju, i choć tam taksama jość karty Biełarusi, usio ž asnoŭny ŭpor na čužuju krainu.
Jašče ja znajšoŭ niekalki cikavych kartaŭ Varšavy časoŭ vajny, niamiecki «Turystyčny daviednik pa Varšavie», dzie maršruty namalavanyja tak, kab turyst nie ŭpiorsia ŭ hieta. Nie viedaju pakul, kudy vykłaści, ale mnie zdajecca, heta cikava.
— Kolki času zaniała realizacyja prajekta, z čym daviałosia sutyknucca? Nakolki prosta ci składana akazałasia «pryviazać» karty da kaardynataŭ i vytrymać pravilny maštab?
— Usia zaduma zaniała dva miesiacy, pracavaŭ ja pa viečarach. Što tyčycca starych kartaŭ, to asnoŭnaja składanaść — znajści bałans pamiž čytelnaściu i dakładnaściu hieapryviazki. Jość, naprykład, karty, dzie Smalensk namalavany na zachad ad Viciebska (choć u isnaści jon na ŭschodzie), i kali heta pryviazvać tak, jak jość, to ŭsio pieratvorycca ŭ kašu. Tamu dla kartaŭ XVII-XVIII stahodździaŭ i dla bolš sučasnych vykarystoŭvalisia roznyja instrumienty pieraŭtvareńniaŭ.
Technična «pryviazka» — nie asabliva składany praces, prynamsi ŭ prahramie QGIS: šukaješ punkt na staroj karcie, šukaješ hetaje ž miesca na sučasnaj karcie, zatym vybiraješ ałharytm pieraŭtvareńniaŭ — i servis sam robić pracu, jak by raściahvaje abo ściskaje tyja ci inšyja adlehłaści pamiž punktami. Abo znachodzić siarednija adchileńni pamiž raźmiaščeńniem punktaŭ i prymianiaje hetaje adchileńnie adrazu da ŭsioj karty.
Vyjaviłasia, što składana «pryviazać» aerazdymki Paleśsia. Pa-pieršaje, na miascovaści mała apornych punktaŭ: mnohija vioski daŭno źnikli, zastalisia sucelnyja lasy i bałoty. Pa-druhoje, mielijaracyja mocna źmianiła navat ich. I, pa-treciaje, nielha było abapiercisia navat na Prypiać: jana taksama mocna źmianiła rečyšča. Na kožny zdymak sychodziła pa hadzinie, tamu «pryviazaŭ» ich daloka nie ŭsie, treba budzie jašče darabić.
Jak ni dziŭna, ciažka było «pryviazać» davajennyja karty rodnaj mnie miascovaści: adsotkaŭ 70 viosak u Vierchniadźvinskim rajonie, adkul ja rodam, źnikli ŭ vyniku kalektyvizacyi i vajny.
— Kolki ciapier kartaŭ zahružana na sajt? Ci budzie sajt papaŭniacca, jak časta i jakimi kartami? Ci stanie bolš kartaŭ usioj Biełarusi, ci Minska, ci inšych haradoŭ?
— Ciapier ja zahruziŭ 106 kartaŭ, schiemaŭ i zdymkaŭ, jašče prykładna stolki ž treba budzie apracavać. Jak i čym budzie papaŭniacca, tut sistemy niama: što znajdu cikavaha na prastorach internetu — toje i dadam, u zaležnaści ad najaŭnaści volnaha času. Pakul u pryjarytecie vykłaści toje, što ŭžo sabraŭ. Kali vy bačyli cikavyja karty — dasyłajcie.
Pamior dzied Koli Łukašenki — były viazień HUŁAHa, asudžany za dapamohu «banderaŭcam»2
Kamientary