«Pakaštavać možna?» — «Treba». Što pačym sioleta na siezonnych sielhaskirmašach
U Minsku startavali siezonnyja sielskahaspadarčyja kirmašy — tradycyjnaja prykmieta vosieni ŭ bujnych haradach. Rehijanalnyja vosieńskija kirmašy pa tradycyi pačnucca 23 vieraśnia i praciahnucca da kanca listapada, tak što ŭ pradaŭcoŭ jość čas pradać, a ŭ pakupnikoŭ — kupić usio, što jany źbiralisia, piša «Źviazda».
U pieršyja vychadnyja, kažuć pradaŭcy, napłyŭ pakupnikoŭ nie zanadta vialiki, pačatak bojkaha handlu jany čakajuć u hetyja subotu i niadzielu.
«Ja šukaju kab i ceny byli mienšyja, i vybar bolšy, — kaža piensijanierka ŭ čarzie pa harodninu.— Razumna treba kuplać».
Košyk za 20 rubloŭ
Što praŭda, to praŭda — ceny na kirmašach sioleta sapraŭdy značna nižejšyja, čym na pastajannych rynkach: na 20 rubloŭ možna zapoŭnić śviežymi vitaminami i prysmakami dastatkova abjomnuju torbu.
Asartymient sielhaskirmašoŭ sioleta taksama bahaty: ad harodniny i sadaviny da miodu, sała, miasnych raznasołaŭ, salonych ahuročkaŭ, jahad i hryboŭ, śviežych i ŭžo zakatanych u słoiki. Hod uradžajny, kažuć pradaŭcy, a značyć, vosień ščodraja, jak i śpiavajecca ŭ pieśni.
Jašče adzin plus — šyrokaja hieahrafija. Bolš za ŭsio sielhaspradukcyi pryjechała ŭ Minsk z Brestčyny, ale jość i Viciebščyna, Hrodzienščyna, Homiel, Mahiloŭ, staličnaja vobłaść. Akramia taho, «kirmašovy» farmat nadaje banalnamu kuplańniu niejkuju śviatočnuju notku, cikavaść i azart: znajści što-niebudź tańniejšaje abo cikaviejšaje.
Darečy, u doŭhim šerahu bulbački, jabłykaŭ i pamidoraŭ časam možna adšukać i zusim niezvyčajnyja pradukty. Ale pra heta paźniej.
Usiaho ŭ stalicy ŭ hetyja subotu i niadzielu pačali pracavać 105 placovak, dzie da 26 listapada kožnyja vychadnyja budzie realizoŭvacca siezonnaja pradukcyja. Prytym niekatoryja placoŭki buduć pracavać až da 4 śniežnia.
Akramia samych znakamitych minskich siezonnych placovak (naprykład, kala «Čyžoŭka-Areny»), u Zavodskim rajonie handal, u pryvatnaści, razhorniecca na stajancy HC Simax (vuł. Nieścierava, 49), u Leninskim — na pr. Rakasoŭskaha, 114, u Maskoŭskim — na pr. Lubimava, 17. U Kastryčnickim rajonie handlovyja rady arhanizavanyja pobač z kompleksam ZAT «Invabud» na vuł. Asanalijeva, 44. U Pieršamajskim rajonie samy vialiki kirmaš budzie prachodzić na Rusijanava, 1, u Savieckim — u parku Družby narodaŭ, u Centralnym — kala kinateatra «Kijeŭ», a ŭ Frunzienskim — na placoŭcy kala Ladovaha pałaca (Prytyckaha, 27).
Mienavita da Ladovaha pałaca supracoŭniki «Źviazdy» i nakiravalisia, kab pahladzieć, što pačym, a taksama akunucca ŭ atmaśfieru bahataha vosieńskaha kirmašu.
Pryceńvajemsia da harodniny
Jak siezonnyja kirmašy — adna ź biespamyłkovych prykmiet vosieni, tak, pavodle tradycyi, hałoŭnaja zadača naviedvańnia takich kirmašoŭ — zapaścisia bulbaj na doŭhuju chałodnuju zimu.
Uzimku bulba, pa-pieršaje, daražejšaja, pa-druhoje, u najbližejšych da domu kramach moža być horšaj jakaści. Dy i ŭvohule z avośkami biehać kožny raz, kali zachočacca zvaryć sup abo zrabić piure — taki sabie varyjant. Praściej zamović paru miaškoŭ bulby ŭvosień (asabliva kali jość dzie jaje zachoŭvać) — i, što b ni zdaryłasia, prynamsi, pytańnie z harniram budzie vyrašanaje nadoŭha.
Uradžaj bulby sioleta vydatny, heta adbivajecca i na asartymiencie, i na cenach.
«Ad dźviuch sietak dastaŭka biaspłatnaja, — zaachvočvaje pakupnikoŭ małady čałaviek. — Dastavim da padjezda abo niepasredna ŭ kvateru, jak pažadaje pakupnik».
Surazmoŭca pryvioz u Minsk bulbu z Łuninieckaha rajona. Naohuł na inšych kirmašach «druhi chleb» pradajuć pa 80 kapiejek za kiło, ale kala Ladovaha pałaca — pa 70.
«U minułym hodzie pačatkovaja cana za kiłahram bulby była rubiel usiudy ŭ Minsku. U Čyžoŭcy dachodziła da rubla dvaccać! Ja fiermier, svaju bulbu pryvožu kožnuju vosień. U hetym hodzie ŭradžaj dobry, i mnie niama sensu pa rubli bulbu stavić — ja jaje nie pradam prosta. A pa 70 kapiejek usiu ŭžo razabrali. «Karalevy Hanny», «Hały» i «Viektara» pa apošniaj sietcy zastałosia, astatniaje ŭsio zareziervavana, treba ludziam dastavić», — dadaje jon.
Sietka ŭmiaščaje niedzie 30—32 kiłahramy. Takim čynam, dźvie sietki (minimum, jaki dastaviać biaspłatna) vyrašajuć pytańnie minimalnaj charčovaj biaśpieki siamji z troch čałaviek až da budučaj viasny. Kaštavać hetaje zadavalnieńnie (usio tyja ž dźvie sietki, kala 65 kh) budzie mienš za 45 rubloŭ.
Taksama ŭ prodažy ŭ fiermiera z Łuninca — kapusta pa 80 kapiejek za kiło, harbuz — rubiel dvaccać za kiłahram: pryhožy, aranžavy, bujny. Što ź jaho pryhatavać, mužčyna hatovy padkazać: i jak harbuzovuju kašu z prosam zvaryć, i jak supčyk pa kanonach pravilnaha charčavańnia pryhatavać.
Bulby na sielhaskirmašach sioleta ŭvohule vielmi šmat. Jość sałatnaja i razvarystaja, na sup i na piure. Pradaŭcy achvotna raskažuć pra kožny sort i padzielacca «bijahrafijaj» svajoj bulby: jak rasła, jak pieražyła červieńskuju zasuchu, što ź jaje hatavać i jak lepš zachoŭvać. Tarhavacca ŭ pryncypie možna, ale pakupniki nie tarhujucca: ceny i tak całkam prymalnyja.
Nastupny pa papularnaści pakupnicki zapyt na sielhaskirmašach hetaj vosieńniu — pamidory i sałodki pierac. Prapanova tut taksama vializnaja.
I kali ź piercam usio jasna (2,20—2,50, tańniej nie znojdziecie), to ceny na pamidory vahajucca ŭ šyrokim dyjapazonie. Ad 4,50 rubla za vializnyja, sakavityja i miasistyja buryja ci žoŭtyja da rubla, 80 i navat 50 kapiejek za źlohku pamiatyja: ich biaruć na leča i inšyja zakatki.
I kali ŭžo havorka zajšła pra zakatki, to siarednija ceny na toje, biez čaho nie abychodzicca nivodnaja ź ich, takija: morkva — 1,20, cybula — rubiel-paŭtara.
Vostry pierac taksama ŭ šyrokim asartymiencie. Čyrvona-aranžavy čyli (abiacali, što vielmi piakučy) vyras u Asipovičach, jašče bujniejšy — pryvieźli z samaha poŭdnia Bresckaj vobłaści. Siaredniaja cana na vostry pierac — 5 rubloŭ za kiłahram. Kali vy dadajacie jaho ŭ mnohija stravy, to zaŭvažycie, što takaja cana na hety pradukt u paraŭnańni ź lubym hipiermarkietam — heta vielmi biudžetna.
Jašče adno pryjemnaje adkryćcio ŭ sensie ekanomii siamiejnaha biudžetu — ceny na zielaninu. Listavuju sałatu tut možna kupić pa rubli za 100 h, važki pučok kropu — taksama rubiel. Bazilik i rukała — 3 i 4 rubli adpaviedna za 100 h (tut užo ceny supastaŭnyja z rynkami).
Cana časnaku dastatkova vysokaja ŭ paraŭnańni ź inšymi cenami siezonnaha rynku, ale sumlennaja — 10 rubloŭ za kiło (dla paraŭnańnia: u «Jeŭraopcie» — amal 14).
Praciahvajučy temu prypraŭ i smakavych akcentaŭ, na kirmašy možna nabyć spradviečnyja biełaruskija prypravy: kalandru, kmien, suchuju travu, korań chrenu. Na ŭsio ceny da čatyroch rubloŭ nie daciahvajuć. Pakul u asartymiencie kirmašoŭ adnosna mała burakoŭ, a taksama kabačkoŭ (2 rubli za kiło). Na pieršyja jašče nie siezon, na druhija siezon užo zaviaršajecca.
Dla radaści i dla zdaroŭja
Šmat hetaj vosieńniu ŭ prodažy i miodu. Kaštuje jon, viadoma, adčuvalna, ale ŭ paraŭnańni ź inšymi miescami prodažu — tańniej. Cana pačynajecca ad 13—15 rubloŭ za litr.
«Siońnia narmalna nahandlavali, — kaža pčalar z Hłybokaha. — U mianie miod dobry, mianie pčoły lubiać. I pakupniki, chto moj miod adzin raz nabyŭ, zaŭsiody viartajucca».
Miod prapanujecca sioleta samy rozny: i tradycyjnyja vidy (lipavy, lasny, łuhavy, hrečkavy), i niazvykłyja (naprykład, sa śvidziny dapamahaje pry zachvorvańniach sardečna-sasudzistaj sistemy, abo facelijevy — najlepšy srodak dla lačeńnia i prafiłaktyki chvarob vačej). «A taksama padtrymlivaje rabotu piečani», — dadaje ŭładalnik pčalnika ŭ Viciebskaj vobłaści.
Viktar Viktaravič pryvioz ź Iŭjeŭskaha rajona, akramia inšaha, jašče i krem-miod z roznymi dabaŭkami — bruśnicami, čarnicami, čornymi parečkami, miataj, limonam, piarhoj… Prosić 18 rubloŭ za paŭlitra.
Na zaŭvahu, što, maŭlaŭ, doraha, tłumačyć:
«Heta ž nie prosta ŭziaŭ i namiašaŭ. Dla vytvorčaści takoha miodu nieabchodna śpiecyjalnaje abstalavańnie. U mianie kremavałka, jana davoli darahaja, z prahramnym kiravańniem. Zahružaješ śviežy vadki miod, zadaješ prahramu. Na druhija sutki dadaješ 10% miodu z drobnymi kryštalami, na piatyja — naprykład, suchija jahady».
Słovam, praces doŭhi. Zatoje taki miod uvieś čas budzie kremavaj tekstury, nie zasochnie i nie zakryštalizujecca. A smak!.. Plus vializnaja karyść dla imunitetu.
Z sałodkich i karysnych prysmakaŭ na kirmašy — u pieršuju čarhu jahady. Žuraviny, naprykład, pa vosiem rubloŭ za kiło (na bačnaje miesca pradaŭcy vykładajuć siertyfikat ab biaśpiecy), malina — siem. Možna znajści navat kłubnicy z Bresckaj vobłaści — 7,5 rubla za kiłahram.
Z kostačkavych-siemkavych vielmi šmat sioleta śliŭ (u siarednim 4-4,5 za kiło) i jabłykaŭ. Kaštujuć jabłyki 2-2,5 rubla za kiłahram, samaja raspaŭsiudžanaja cana — 2,20. Kuplajuć ich vielmi aktyŭna: na soki, vareńnie i prosta pajeści.
Smak viasiołki
Tut ža pablizu handlujuć miasnymi prysmakami. U asartymiencie — sała salonaje i nie salonaje, zapiečanyja ŭ piečcy rulety i, viadoma, palcam pchanaja kaŭbaska, vendžanaja, vialenaja i syraja.
— Pakaštavać možna? — cikavicca pakupnik.
— Treba! — zapeŭnivaje žančyna-pradaviec i tut ža admachvaje nažom skrylik kaŭbasy. — Ježcie na zdaroŭječka.
— My sa Stolinskaha rajona, užo šeść hadoŭ kožnuju vosień u vas u Minsku handlujem, — raspaviadaje jana. — U nas svaje parasiaty. Voś hladzicie: vendžanaja halonka — 10 rubloŭ za kiłahram, rebry — taksama 10, kaŭbaska — 16 syraja, 20-22 vendžanaja.
Dadamo, što paŭlitrovy słoik chatniaj tušonki na kirmašy kaštuje ad 5 rubloŭ (choć, mahčyma, lepš vykłaści 10 — tut usio zaležyć ad składu).
U pryjarytecie ŭ pakupnikoŭ — u pieršuju čarhu salonaje sała. Kaštuje jano ŭ haspadyni sa Stolina 23 rubli za kiło. Zadaŭšysia metaj i prajšoŭšysia pa staličnych kirmašach, možna znajści «takoje ž» i pa 18. Zrešty, asabliva toŭstaje, vysokaje sała («jak masła, pakaštujcie!») pradajuć pa 25 rubloŭ.
Da sała łahična vybrać što-niebudź rezkaje i salonaje. Salonaha, kvašanaha i marynavanaha na siezonnych kirmašach hetaj vosieńniu taksama ŭdostal. Ad bočkavych salonych ahurkoŭ da marynavanych hryboŭ. Kaštavać, znoŭ ža, nie tolki dazvalajecca, ale i vitajecca.
— Ja ahurki salonyja pa ŭsim kirmašy kaštavała, u vas samyja smačnyja, — kaža pakupnica. — Vašy mnie spadabalisia, voś ja da vas i viarnułasia.
— A pozna! Skončylisia! — razvodzić rukami dziadziečka za pryłaŭkam. — Pačakajcie, pajdu da žonki schadžu. Kali ŭ jaje jašče nie raskupili, pryniasu vam.
Śviežaja ryba taksama jość na siezonnych rynkach. Žyvoha karpa pradajuć pa 8 rubloŭ za kiło.
Ź niečakanych znachodak pachodu na kirmaš kala Ladovaha pałaca — «viasiołka». Heta, akazvajecca, hryb: jon ža smarčok padahryčny, jon ža «jajka viedźmaŭ», jon ža «ziemlanoje masła». Nie viedajecie, što heta takoje?
— Heta lačebny hryb, — tłumačyć pradaviec. — Jaho jajka ŭnutry jak žele, tamu i nazyvajuć ziemlanym masłam. U narodnaj miedycynie vykarystoŭvajuć nastojku hetaha hryba, vodnuju ci śpirtavuju. Nastojka viasiołki dapamahaje pry zachvorvańniach stravavalnaj sistemy, lečyć padahru, reŭmatyzm, zdymaje nyračnyja boli.
A jašče paskaraje zahojvańnie ran. Uviečary ranku pamazali kavałačkam viasiołki — ranicaj jana praktyčna zahaiłasia.
Surazmoŭca zapeŭnivaje, što, akramia ŭsiaho inšaha, cudadziejnaja nastojka padaŭlaje ankakletki. A jašče, raspaviadaje jon, u staražytnaści hety hryb ličyŭsia najlepšym srodkam, kab vyklikać pačućcio kachańnia da vas, skažam tak, u vyznačanaha abjekta.
Što dla hetaha z hrybam treba zrabić praktyčna i jaki abrad pravieści, pradaviec nie viedaje — skazaŭ, maŭlaŭ, chłusić nie stanu, nie ŭ kursie. Zatoje raspavioŭ, jak zrabić hajučuju nastojku: na litrovy słoik dastatkova ŭsiaho try viasiołki. Hryby mužčyna pradaje paštučna, štučku za 2 rubli.
«Nie ekzotyka, a pravierany varyjant». Pra što treba pamiatać, vybirajučy dreŭcy i kusty dla svajho sadu
Leta ŭ słoiku. Kolki sioleta treba vydatkavać, kab pastavić zakatki?
«Pravilna pryhatavanaja bulba moža stać navat fitnes-praduktam». Tak śćviardžajuć u adzinym u Biełarusi bulbianym muziei
«Kolki kaštuje? Nu, kolki daście». Jakija prysmaki možna kupić «pa darozie»?
Sała — sapraŭdny supierfud. U čym karyść hetaha praduktu i kolki jon ciapier kaštuje
Kamientary