«Niemahčyma pastavić vartaŭnika la kožnaha pomnika». Archieołah raskazaŭ pra niečakanyja znachodki i prablemu čornych kapačoŭ
Niadaŭniaje adkryćcio treciaj viežy Kreŭskaha zamka prymusiła parazvažać: kolki tajamnic jašče chavaje naša ziamla? Raskryć ich dapamoža tolki dbajna pradumanaja mietadałohija archieałahičnych daśledavańniaŭ, śćviardžaje supracoŭnik Instytuta historyi NAN Biełarusi Aleh Dziarnovič u druhoj častcy intervju haziecie «Kultura».
Pieršuju častku intervju hladzicie tut:
— Ci časta zdarajucca niespadziavanyja znachodki?
— Heta ščaście archieołaha. Adnak… pa ščyraści, niespadziavanki jany da kanca. Kali my sistemna, etap za etapam daśledujem toj ci inšy abjekt, to, zrazumieła, da raskopak rychtujemsia, analizujučy piśmovyja krynicy. I tamu prykładna razumiejem, što možam adšukać. Dy ŭsio adno badaj zaŭždy vyjaŭlajecca niejkaja novaja infarmacyja, datyčnaja historyi pomnika. Časam jana vielmi karysnaja dla karekciroŭki restaŭracyjnych rabot na im.
— Adnak čamu archieałahičnyja «siurpryzy» zdarajucca ŭžo padčas hetych rabot? Im raskopki pavinny papiaredničać…
— U vypadku z Krevam, u pryncypie, usio tak i było. Tyja daśledavańni (ja kaliści dałučyŭsia da ich jašče studentam), jakija pačalisia ŭ 1985 hodzie i bolš-mienš rehularna ładzilisia nastupnyja dziesiacihodździ, z časam sapraŭdy spatrebilisia restaŭrataram. Dy i siońnia hetaja paśladoŭnaść nie parušajecca. Udakładniu, što sioletnija raskopki pravodzilisia nie ŭ toj častcy zamka, dzie ciapier prachodziać raboty, a mienavita tam, dzie ich zapłanavali ŭ budučyni. Tak što my pracavali mietadałahična pravilna.
— Mo varta było jašče da pačatku prajektavańnia raskapać usiu terytoryju zamka?
— Tak, z adnaho boku, papiarednie archieałahična daśledavać i sapraŭdy dobra było b usio, a ź inšaha — heta nierealna. Pryčym nie tolki finansava (srodki na archieałohiju zvyčajna vydzialajucca mienavita napiaredadni restaŭracyjnych rabot), ale i technična dy mietadałahična. Taki padychod navat niebiaśpiečny dla tych kaštoŭnych elemientaŭ, što tojacca pad ziamloj: u vyniku raskopak jany stanoviacca biezabaronnymi.
Naprykład, letaś my adkryli prystupki ŭ tuneli ŭnutry Małoj viežy. Znachodka vielmi važnaja: jana daje restaŭrataram razumieńnie, jakimi naohuł mahli być prystupki ŭ Kreŭskim zamku. Da taho ž heta novy cikavy ekspanat. Spadziajusia, vy jaho chutka ŭbačycie ŭ šklanym futarale ź sistemaj vientylacyi.
Ale heta ŭ pierśpiektyvie, a jak nam treba było dziejničać pierad najbližejšaj zimoj? Viadoma, časova zakansiervavać tyja prystupki, zakryŭšy ich draŭlanymi ščytami. Niešta padobnaje, darečy, zrobim i z vyjaŭlenym padmurkam hipatetyčnaj viežy: my ŭžo paprasili dasłać samazvał, jaki zasyple raskop piaskom.
Voś tamu ŭ sučasnaj archieałohii jość tendencyja da samaabmiežavańnia: treba niešta pakinuć naščadkam — daśledčykam novaj hienieracyi, jakija, chočacca vieryć, buduć vałodać lepšaj mietadałohijaj i mieć inšaje techničnaje ŭzbrajeńnie. A ŭ naš čas raskopki varta pravodzić najpierš tam, dzie jość pilnaja patreba — skažam, dzie płanujucca peŭnyja raboty.
— Ale ž archieałahičnyja znachodki prymušajuć karekciravać prajektnuju dakumientacyju — što, viadoma, uskładniaje praces…
— Dumaju, heta prosta niepaźbiežna. U zaležnaści ad abstavin čaściakom karektujecca navat zvyčajnaja budaŭničaja dakumientacyja, dyk što ŭžo kazać pra abjekty spadčyny? Na ich u lubym vypadku buduć uspłyvać niespadziavanki — taki ŭžo ich charaktar, jaki spałučaje adbitki roznych epoch. Vyjavić i asensavać zahadzia ŭsio niemahčyma. Kali vy pačynajecie kansiervacyju, novyja detali architekturnaj i štodzionnaj historyi niepaźbiežna buduć adkryvacca.
Tamu lepš havaryć nie pra tatalnyja raskopki, a pra naładžvańnie apieratyŭnych, prahmatyčnych i asensavanych stasunkaŭ pamiž daśledčykami, prajektantami i budaŭnikami. Važna, kab restaŭracyja była hnutkaja i ŭličvała novyja znachodki. Mnie tut skardzicca nie vypadaje: našy arhumienty prymajuć i architektary, i zakazčyki. Tamu vyniki raskopak apieratyŭna adlustroŭvajucca ŭ prajektnaj dakumientacyi i samich rabotach.
Heta tyčycca, skažam, Małoj bramy: my daviali, što jana znachodziłasia praviej i vyšej, niž mierkavali architektary. Uvachody ŭ zamak zvyčajna złučali ź ziamloj draŭlanyja masty, jakija možna było chutka parušyć, stvaryŭšy dadatkovuju pieraškodu dla voraha. I voś arka bramy hetymi dniami vykładvajecca restaŭratarami na histaryčnym miescy.
— Tak, Kreva — vypadak asablivy. Adnak zdarajucca situacyi, kali budaŭniki vypadkova natykajucca na niejkija cikavyja artefakty — i nie viedajuć, što ź imi rabić…
— Toje, što praduhledžvaje zakanadaŭstva. U histaryčnych centrach haradoŭ vyznačany zony achovy kulturnaha płasta, i kali niechta biarecca za raboty na hetaj terytoryi, jon abaviazany źviazacca z našym Instytutam historyi i zaklučyć damovu na archieałahičny nahlad. Heta pieršasnaja miera. A kali padčas nahladu śpiecyjalisty vyjaviać niešta cikavaje, budaŭnictva moža być spyniena dla poŭnaha daśledavańnia.
Na maju dumku, biełaruskaje zakanadaŭstva dobra zabiaśpiečvaje sistemu nahladaŭ na takich abjektach. Prablema raz-poraz uspłyvaje chiba na praktycy. Naprykład, niedzie zony achovy jašče tolki ŭ stadyi raspracoŭki abo prachodziać adpaviednuju ekśpiertyzu. Abo budaŭniki nie viedajuć, kudy źviartacca, — chacia miascovyja orhany kiravańnia pavinny mieć jak dakumienty pa zanalnaści, tak i śpiecyjalistaŭ, adkaznych za achovu spadčyny. Abo — budziem ščyrymi — niechta nie choča tłumić sabie hałavu i adchilacca ad hrafika.
— Urešcie varta zakranuć i jašče adnu daŭniuju prablemu — čornych kapalnikaŭ. Ci časta vy ź joj sutykajeciesia?
— Što vy, heta sapraŭdnaja epidemija! Zrazumieła, na terytoryju zamka jany nie sunucca, a voś na archieałahičnych pomnikach, ščodra rassypanych u vakolicach takoha bujnoha ŭ Siaredniavieččy centra, jak Kreva, my nie raz traplali na ślady kapalnikaŭ. Skažam, letaś vyjavili žanočaje pachavańnie z defarmavanym čerapam: chutčej za ŭsio, niechta ździraŭ ź jaho typovy dla taho času vienčyk. Całkam vierahodna, što hetaje ŭpryhožańnie chutka ŭspłyło na čornym rynku artefaktaŭ.
— Čamu ž archieołahi prychodziać na takija abjekty ŭžo pa śladach čornych kapalnikaŭ?
— Niemahčyma pastavić vartaŭnika la kožnaha archieałahičnaha pomnika. Da taho ž nie ŭsie abjekty achoŭvajucca. Čamu? Nie ŭsie jany dasiul vyjaŭleny. Adna sprava — haradzišča albo kurhan, jaki dobra vyłučajecca ŭ łandšafcie, a zusim inšaja — hruntoŭnyja mohilniki poźniaha Siaredniaviečča. Heta vielmi kaštoŭnyja dla daśledčykaŭ pomniki, jakija vyrazna adlustroŭvajuć pracesy chryścijanizacyi, etničnyja źmieny. Dy niaŭzbrojenym vokam tyja pachavańni najčaściej nie pabačyš. Kab ich znajści, patrebnyja čas, matyvacyja i techničnaje zabieśpiačeńnie — toj ža mietałašukalnik. I tut my banalna prajhrajom u kolkaści: prafiesijnych archieołahaŭ šmatkroć mienš za kapalnikaŭ, jakija viaduć na tyja mohilniki sapraŭdnaje palavańnie.
— Ci jość u vas niejkaje vyrašeńnie prablemy?
— Niadaŭna my hutaryli sa staršynioj sielsavieta dy zaachvočvali jaho, kab, prajazdžajučy pa trasie, zirnuŭ mimachodam na archieałahičny pomnik: ci ŭsio ź im u paradku, ci niama vakoł padazronych ludziej? Dumaju, biez šyrokaha ŭdziełu miascovaj supolnaści my tuju prablemu nikoli nie vyrašym.
Kamientary