Palitołah patłumačyła, što značyć pramova prezidenta Kazachstana pierad Pucinym pa-kazachsku
«Kali Kreml nie ŭsprymaje Kazachstan niezaležnaj dziaržavaju, dyk heta prablema Kramla. Ciapier buduć navušniki nadziavać», — kaža kandydat histaryčnych navuk, hanarovy stypiendyjat Instytuta hłabalnaha ŭstojlivaha raźvićcia Uorvikskaha ŭniviersiteta Roza Turarbiekava. I paraŭnoŭvaje heta z pazicyjaj Łukašenki.
Prezident Kazachstana Kasym-Žamart Takajeŭ, padvodziačy vyniki vizitu ŭ Astanu rasijskaj delehacyi, uznačalenaj Pucinym, vitalnuju pramovu ahučyŭ pa-kazachsku. Rasijanie vidavočna nie byli da taho padrychtavanyja. Razhubiŭšysia, jany vymušanyja byli skarystacca navušnikami, kab daviedacca, pra što kazaŭ Takajeŭ.
Toje, što prezident Kazachstana zahavaryŭ pierad Pucinym pa-kazachsku, Rozu Turarbiekavu nie dzivić.
Pavodle jaje, Takajeŭ, jak daśviedčany dypłamat, pastupiŭ zhodna z dypłamatyčnym pratakołam. Kiraŭnik dziaržavy maje havaryć na dziaržaŭnaj movie, bo heta ahulnapryniataja praktyka.
«A na jakoj movie jon pavinien byŭ pramaŭlać? — pytajecca jana. — Nielha ž patrabavać ad Makrona, kab jon havaryŭ pa-rasijsku, ci ad fiederalnaha kanclera Hiermanii, kab pramaŭlaŭ na movie zamiežnaj delehacyi, jakuju prymaje».
Roza Turarbiekava nahadvaje, što Takajeŭ, akramia svajoj nacyjanalnaj movy, havoryć pa-anhlijsku, pa-kitajsku i pa-rasijsku.
Ekśpiertka pryznajecca, što była b ździŭlenaja, kab Takajeŭ havaryŭ z Pucinym uvieś čas pa-kazachsku, ale jon vystupiŭ tolki z pratakolna vitalnaj pramovaj na kazachskaj movie, pryčym družalubnaj u adnosinach da Rasii.
Toje, što taki zvarot lidara Kazachstana zaśpieŭ źnianacku rasijskuju delehacyju, lišni raz padkreślivaje niehatoŭnaść rasijan razhladać lidaraŭ postsavieckich krain jak roŭnych sabie, razvažaje Turarbiekava.
«Vysakamiernaść rasijskich palitykaŭ źviazanaja ź nieadekvatnym uspryniaćciem pieradusim samich siabie. Jany reahujuć nienarmalna na narmalnuju situacyju i chočuć, kab Rasiju ŭsio jašče pryznavali mietrapolijaj», — miarkuje palitołah.
Roza Turarbiekava zaŭvažaje: kali pačałasia vajna va Ukrainie, to rasijskija prapahandysty i palityki marhinalnaha płanu, najbolš vajaŭniča nastrojenyja, stali nadavać moŭnamu pytańniu ŭsio bolš uvahi. Jany namahajucca davieści, što byłyja savieckija respubliki — štučnyja ŭtvareńni i nie źjaŭlajucca samastojnymi.
«Kali Kreml nie ŭsprymaje Kazachstan niezaležnaj dziaržavaju, dyk heta prablema Kramla. Ciapier buduć navušniki nadziavać», — adznačaje jana.
Na dumku palitołaha, toje, što Łukašenka nie havoryć na aficyjnych sustrečach z Pucinym pa-biełarusku, pakazvaje nienarmalnaść situacyi ŭ Biełarusi ź biełaruskaj movaj i što suprać jaje pravodzicca adkryta dyskryminacyjnaja palityka.
Heta taksama śviedčyć, što Łukašenka nie pradstaŭlaje biełaruskuju kulturu i movu, jakaja zjaŭlajecca dziaržaŭnaj, na aficyjnym uzroŭni.
«Tut prablema ŭ Łukašenku i jaho palitycy, — tłumačyć jana. — Adsiul paŭstaje šmat pytańniaŭ, u tym liku i ŭ zachodnich ekśpiertaŭ dy palitykaŭ, ci sapraŭdy Biełaruś niezaležnaja dziaržava».
Na dumku Turarbiekavaj, Łukašenka — lidar, jaki myślić pa-saviecku, a ŭ Savieckim Sajuzie ŭsie kamunistyčnyja lidary havaryli pa-rasijsku.
Ale nielha stavić znak roŭnaści miž Łukašenkam i biełaruskim hramadstvam.
U adroźnieńnie ad Łukašenki, kiraŭnik Kazachstana pravodzić uzvažanuju moŭnuju palityku.
Jon inicyjavaŭ stvareńnie ŭ SND arhanizacyi pa vyvučeńni rasijskaj movy, ale adnačasova ŭmacoŭvaje pazicyi kazachskaj movy ŭnutry svajoj krainy.
Pavodle Rozy Turarbiekavaj, u Kazachstanie staviacca da ruskaj movy dastatkova pavažliva. Jana maje status aficyjnaj dziaržaŭnaj. Kazachskaja ž — status nacyjanalnaj dziaržaŭnaj. Spravavodstva viadziecca na dźviuch movach. Tranślacyja dziaržaŭnaha telebačańnia dźviuchmoŭnaja.
Ale dola rasijskaj movy źmianšajecca i hety praces nie štučny, a naturalny, bo novaje pakaleńnie kazachaŭ raście va ŭmovach niezaležnaj krainy, adznačaje palitołah.
Miascovaja sistema adukacyi pierabudoŭvajecca hetak, kab u joj bolš stanaviłasia nacyjanalnaha. Pryniataje rašeńnie, što ŭ škołach najpierš budzie bolš nadavacca ŭvahi kazachskaj movie. Heta, adnak, nie vyklučaje navučańnia na ruskaj i anhlijskaj movach.
Śpiecyjalist pa centralnaazijackim rehijonie Arkadź Dubnoŭ u pramovie Takajeva razhledzieŭ «žest, jaki ciažka pieraacanić».
Pavodle jaho, Takajeŭ hetym daŭ zrazumieć, što jaho kraina «maje namier pravodzić samastojnuju moŭnuju palityku, zhodna ź jakoj rasijskaj movie — pašana i pavaha, ale hałoŭnym zastajecca raźvićcio nacyjanalnaj movy kazachaŭ».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆU stalicy Kazachstana adkryli skvier imia Lizaviety II. Prysutničaŭ ministr zamiežnych spraŭ Brytanii
Zakon ab Jełbasy straciŭ siłu
Z Rasijaj Biełaruś budzie tolki kałonijaj, a pieramoha Ukrainy daść šaniec. Što havaryli pra jeŭrapiejskuju budučyniu na kanfierencyi «Novaja Biełaruś 2023»
«A chto skazaŭ, što Takajeŭ čymści abaviazany Pucinu?» Što staić za rytorykaj prezidenta Kazachstana
«My vielmi hetaha chočam, my nastojvajem» — pres-sakratarka Łukašenki raskazała, ci pojdzie toj na nastupnyja vybary3
Kamientary