Piša Aleś Čajčyc.
Piša Aleś Čajčyc.
. Scio me nescire*
. Sakrat
Pacichu apadaje pył batalij vakoł śniežanskaj Kanfierencyi AAN pa źmienie klimatu. Ścichajuć žarści, i nam źjaŭlajecca mahčymaść choć trochi praanalizavać, što ž zastajecca ŭ vyniku. Tym bolej, što tema źmieny klimatu była i zastajecca adnoj z najbolš aktualnych u śviecie i budzie jašče doŭha ŭpłyvać na hłabalny paradak dnia.
Sučasnaja bujnamaštabovaja navat nie kampanija, a cełaja hłabalnaja «moda» na baraćbu sa źmienami klimatu, ahučanaja navukoŭcami, ahałošanaja palitykami i padtrymanaja tysiačami aktyvistaŭ na miescach, palahaje ŭ nastupnych śćvierdžańniach:jakoje a) adchilajecca ad naturalnaj normy tempieraturnych vahańniaŭ i b) pradstaŭlaje saboj niebiaśpieku dla čałaviectva. Dziela spraviadlivaści varta adznačyć, što da 80-ch hadoŭ navukoŭcy-klimatołahi pałochali čałaviectva hłabalnym... pachaładańniem, ciapier hałoŭnym čynam havorycca pra hłabalnaje paciapleńnie, ale zvažajučy na vypadki, kali Jeŭropa ŭzimku čas ad času vymušana sutykacca z marozam i śniehapadami, užyvajecca hnutkaja farmuloŭka "climate change", "źmiena klimatu"1. Adbyvajecca hłabalnaje paciapleńnie klimatu,
2. Čałaviectva spryčyniłasia da hetaha źmianieńnia klimatu —u pryvatnaści, cieraz praźmiernuju emisiju parnikovych hazaŭ, u pieršuju čarhu vuhlekisłaha hazu CO2
3. Čałaviectva ŭ stanie paśpiachova supraćstajać źmienie klimata,u pryvatnaści, praź źmianšeńnie emisii CO2
Źniapraŭdžańnie luboha z hetych tezisaŭ pazbaŭlaje sensu ŭsiu patetyčnuju i napoŭnienuju dramatyzmam baraćbu z hłabalnym paciapleńniem (ci z čym tam).
Prablema ŭ tym, što ŭsia historyja ź imaviernaj baraćboj suprać źmieny klimatu hruntujecca na śćvierdžańniach, jakija składana ci niemahčyma dakazać prostamu šerahovamu čałavieku z vulicy.
I prychilniki, i skieptyki apierujuć tablicami, statystyčnymi dadzienymi, dadzienymi navukovych nazirańniaŭ.Usio heta pradmiety vyklučna virtualnyja, asabliva efiemierny "navukovy kansiensus", jaki ŭ jakaści hałoŭnaha kozyra pradjaŭlajuć apałahiety baraćby suprać źmieny klimatu. Jaki moža być navukovy kansiensus, kali jość surjoznyja navukoŭcy, što skieptyčna staviacca da teoryi antrapahiennaha paciapleńnia? I ŭvohule, jak trapna adznačyła publicyst Julija Łatynina, ci nie pavinien fakt antrapahiennaha źmianieńnia klimatu dakazvacca faktyčnymi dadzienymi, a nie hałasavańniem navukoŭcaŭ?
Pahatoŭ, viera choć jakim «navukovym dadzienym» stavicca pad sumnieŭ, kali ŭličyć, što razmova idzie pra miljardy dołaraŭ i pra hłabalnaje rehulavańnie ekanomiki. Adpaviadaje jana rečaisnaści ci nie — teoryja antrapamorfnaj źmieny klimatu ŭžo zrabiłasia istotnym faktaram farmavańnia mižnarodnaj palityki, ihnaravać jaki navat rasijskaje kiraŭnictva, enfant terrible suśvietnaj supolnaści, navažajecca tolki vielmi aściarožna. Staŭki zroblenyja, hulnia idzie. Jak inviestbankiry da finansavaha kryzisu chutka «zabyvali» pra toje, što ŭ asnovie mudrahielistych prybytkovych finansavych schiemaŭ lažali sumnieŭnyja aktyvy, tak i hłabalny palityčny kłas ciapier pabudavaŭ na asprečanaj teoryi vialikija prajekty pa pavieličeńni ŭłasnych paŭnamoctvaŭ i pieraraźmierkavańni finansaŭ. Navat papa Benedykt XVI ŭ svaim zvarocie da suśvietnaha dnia mira (1 studzienia) siarod ekałahičnych pahrozaŭ pieršaju nazvaŭ mienavita hłabalnaje paciapleńnie.
Nichto z nas nie pravodziŭ ułasnymi rukami nazirańni tempieratury i nie vyvučaŭ ułasnaručna histaryčnyja krynicy na pradmiet ukosnych śviedčańniaŭ pra cykličnaść paciapleńniaŭ. Čałaviek z vulicy bačyć tolki toje, što apošnija paru dziesiacihodździaŭ majem doždž na novy hod albo chałodnaje leta — što moža być rastłumačanaje jak anamalnym hłabalnym paciapleńniem (jakoje nibyta moža być vyklikanaje dziejnaściu čałaviectva), tak i cykličnymi tempieraturnymi fluktuacyjami i soniečnaj aktyŭnaściu ŭ ramkach normy.
Skandał z uciečkaj elektronnaj pierapiski klimatołahaŭ univiersiteta Uschodniaj Anhlii (dzie razmova viałasia pra falsifikacyju dadzienych daśledavańniaŭ dziela paćvierdžańnia tezisa ab antrapahiennym hłabalnym paciapleńni) prademanstravaŭ, što navukoŭcy, jakija hetymi pytańniami nibyta zajmajucca, tearetyčna ŭ stanie padsunuć hramadskaści što zaŭhodna.Hramadskaść nie budzie ŭ stanie acanić praŭdzivaść ci niepraŭdzivaść ichnych tezisaŭ.
U suviazi z hetym dla šerahovaha čałavieka pazicyja datyčna hłabalnaha paciapleńnia źjaŭlajecca pradmietam viery, a nie čymś dakazanym. I jak abaroncy luboj viery, abaroncy teoryi antrapahiennaha paciapleńnia ledź nie z kułakami kidajucca na tych, chto śmieje sumniavacca ŭ pravilnaści ichnych dohmaŭ. «Navukoŭcam, napeŭna, vidniej». Padobnaje padčas pary nazirajecca i z boku ich praciŭnikaŭ.
My dakładna viedajem pra škodu ad tonaŭ niepierapracavanaha śmiećcia, ad zabrudžvańnia vady, pavietra i hleby. Biełaruś na ŭłasnym dośviedzie viedaje pra škodu radyjacyjnaha zabrudžańnia. Usio heta kankretnyja, vielmi dakładna viadomyja formy, praź jakija čałaviectva sapraŭdy paharšaje stan svajho navakolnaha asiarodździa. Na baraćbie mienavita z hetymi źjavami zacikaŭlenyja ludzi pavinny skancentravać svaju eka-aktyŭnaść.
Dyskusija ž pra źmienu klimatu — heta dyskusija vakoł virtualnaha. Nichto nie moža harantavać, što praź dziesiać hadoŭ «navukovy kansiensus» u čarhovy raz nie pieramienicca z paciapleńnia na pachaładańnie.Ale vydzielenyja na daśledavańnie paciapleńnia hrošy i palityčny kapitał na ludzkim strachu na toj momant buduć užo, što zaviecca, «asvojenyja».
-------------------------------------------
* Ja viedaju, što ničoha nie viedaju (łac.)
Kamientary