Na 87-m hodzie žyćcia spačyŭ Alaksiej Kanstancinavič Kaŭka, vołat biełaruskaha ruchu ŭ SSSR, aŭtar hałoŭnaha tvora dysidenckaj biełaruskaj litaratury «Piśmo russkomu druhu» (1977 hod) pra harotny stan rodnaj movy i parušeńnie kanstytucyjnych pravoŭ biełarusaŭ. Dobra, što «Naša Niva» i kalehi adhuknulisia na śmierć vydatnaha biełarusista. Chočacca dadać paru štrychoŭ ź bijahrafii niabožčyka, piša ŭ fejsbuku historyk Andrej Katlarčuk.
My paznajomilisia sa spadarom Kaŭkam u dalokim 1989 hodzie i dosyć ščylna siabravali nastupnyja 5-6 hadoŭ. Ja časta byvaŭ u jahonaj kvatery la Biełaruskaha vakzała. Tady spadar Kaŭka pracavaŭ u adździele słavianskich litaratur usiesajuznaha Instytuta suśvietnaj litaratury. Chto nie viedaje, heta pałac u staroj častcy Maskvy, tam, dzie adbyvajucca padziei ramana Bułhakava «Majstar i Marharyta» i dzie na adzin kvadratny mietr prypadajuć dva kandydaty navuk.
Alaksiej Kaŭka — dzicia vajny, «z vohniennaj vioski». Maci pamierła pierad samaj vajnoj, baćka zahinuŭ u časy nacysckaj akupacyi. Hadavaŭsia ŭ chacie baćkavaj siastry, potym u dziciačym domie. Pastupiŭ u Minski biblijatečny technikum, pa jaho słovach, kuźniu biełaruščyny, dzie łunaŭ duch adradžeńnia 1920-ch hadoŭ.
Pieršuju pałovu žyćcia niabožčyk rabiŭ kamsamolskuju, partyjnuju dy dypłamatyčnuju karjeru. Druhaja častka žyćcia była pryśviečanaja biełaruščynie i razbureńniu savieckaj sistemy.
Dziejničajučy jak toj Konrad Valenrod Mickieviča, Kaŭka vyvoziŭ na Zachad tvory padpolnaj biełaruskaj litaratury i mastactva.
Jon byŭ adnym z najruchliviejšych (ciapier kažuć mabilnych) biełarusaŭ, jakich ja sustrakaŭ. Lohka mianiaŭ miesca pracy i kirunak dziejnaści.
Byŭ pieršym staršynioj Tavarystva biełaruskaj kultury SSSR, hałoŭnym redaktaram časopisa «Sovietskoje słavianoviedienije», navukoŭcam Akademii navuk, dypłamatam MZS, palitykam, baćkam i dziedam, uzornym dačnikam.
Jahony «List da ruskaha siabra» byŭ nie prosta tvoram samvydatu. Heta była «bomba», bo ŭpieršyniu tvor pra Biełaruś začytvali najbujniejšyja radyjostancyi śvietu. List byŭ vydadzieny na anhlijskaj movie. KHB BSSR źbiŭsia z noh, šukajučy «voraha», jaki spakojna pracavaŭ u Instytucie ekanomiki suśvietnaj sacyjalistyčnaj sistemy AN SSSR nad manahrafijaj «Polša: otiečiestvo i socializm».
Na maje pytańnie, čamu Vas nie znajšli, adkaz byŭ prosty: «Bo ja nikomu pra heta nie kazaŭ». Navuka sučasnym apazicyjanieram i kanśpirataram…
Niabožčyk byŭ biblijafiłam. Kaštoŭnyja biełaruskija knihi pačaŭ źbirać jašče ŭ Varšavie, dzie pracavaŭ daradcam pasolstva SSSR. Spadziajusia, biełaruskija kalekcyjaniery vyjduć na dačku ci ŭnukaŭ niabožčyka kab nabyć pryvatnuju biblijateku spadara Kaŭki.
Mienavita ŭ domie Kaŭki ja pračytaŭ «Historyju biełaruskaj (kryŭskaj) knihi» Vacłava Łastoŭskaha dy inšyja tvory zabitych NKVD biełaruskich historykaŭ. Na toj čas hetyja pracy chavalisia ŭ śpiecschovach i nie vydavalisia zvyčajnym čytačam. Kaŭka paznajomiŭ mianie z synam historyka Mikoły Ułaščyka, zavioŭ u kniharniu «Ukrainskaja kniha», padaryŭ zborniki almanacha «Skarynič», jaki vydavaŭ litaralna adnymi svaimi rukami. Dziakuj za ŭsie!
Žyćcio jaho biła, jon pamiataŭ žachi nacysckaj akupacyi, trahična zahinuŭ jahony syn — student-słavist, jaki padavaŭ nadziei.
Ale ŭsie, chto viedaŭ niabožčyka, paćvierdziać, — heta byŭ adzin z najaptymistyčniejšych pradstaŭnikoŭ našaha trochi «sumnaha» naroda.
Niachaj Vam budzie pucham biełaruskaja ziamla, Alaksiej Kanstancinavič!
Kamientary