«Pałovy kafiedry voś tak, bach — i niama!» Jak represii źniščajuć histfak BDU
«Kibierpartyzany» apublikavali rasśledavańnie pra maštabnyja represii, jakija adbylisia ŭ hałoŭnaj VNU krainy — Biełaruskim dziaržaŭnym univiersitecie. A potym jašče adno — pra rolu ŭ ich rektara Andreja Karala. Zvalnieńni padkasili i histaryčny fakultet BDU. Pra heta žurnalistu «Jeŭraradyjo» Tarasu Tarnalickamu raskazała krynica, znajomaja ź situacyjaj na fakultecie.
— Pavodle źviestak aktyvistaŭ, za apošnija čatyry hady z BDU byli zvolnienyja kala 500 supracoŭnikaŭ. Pra jakuju kolkaść represavanych takim čynam moža iści havorka na histfaku?
— Pa prybliznych padlikach, z 2020 hoda zvolnili prykładna 20 supracoŭnikaŭ. U miežach hetaj ličby. Zychodziačy z taho, što na fakultecie pracuje kala 100 čałaviek, to piataj častki jon dakładna pazbaviŭsia. Heta vielmi šmat ludziej.
— Jaki ciapier nastroj u vykładčyckich kołach fakulteta?
— Nastroj zmročny — i jon paharšajecca, miarkujučy pa razmovach. Fakultet apisvajuć jak carstva miortvych — usie ŭsio bačać, adčuvajuć i razumiejuć, tamu što stolki kalehaŭ syšło.
Bolš za toje, ludzi sami sychodziać, dobraachvotna. Za apošni čas čałaviek šeść-siem zvolniłasia, tamu što hniatlivaja atmaśfiera nie dazvalaje narmalna pracavać. Staŭleńnie hetkaje, byccam da ciabie staviacca, jak da voraha.
Muziejnaja ekspazicyja ŭ starym budynku fakulteta. Fota: «Minsk-Naviny»
Naprykład, namieśnica dekana Lilija Biarejšyk syšła jašče ŭvosień 2020 hoda. Z kafiedry historyi staražytnaha śvietu i siarednich viakoŭ zvolnilisia Aleh Maluhin i Viktar Fiadosik. Z kafiedry historyi Biełarusi staražytnaha času i siarednich viakoŭ — zahadčyk Uładzimir Padalinski. Z kafiedry krynicaznaŭstva — Viktoryja Łatyšava. Z kafiedry historyi Biełarusi novaha i najnoŭšaha času — Andrej Maksimčyk. I heta tolki častka ludziej, jakich pamiataju. Padazraju, što byli i inšyja. Kali b jany sami nie syšli, ich by rana ci pozna zvolnili. Nieviadoma, jak chutka, ale heta fakt.
«Litaralna za hod usich paralizavaŭ strach»
— Ci raspaŭsiudžanaja praktyka vykryćcia i pieraśledu «niazručnych» supracoŭnikaŭ?
— Pra napisańnie danosaŭ skazać ničoha nie mahu, ale adnosiny napružanyja. Vykładčyki mohuć kaleham pa fakultecie ździekliva zajavić, što voś, maŭlaŭ, «kafiedra bandytaŭ».
— A što pad hetym razumiejuć?
— Heta pra roźnicu pohladaŭ. Što voś my, «jabaćki», pravilnych pohladaŭ, a astatnija nie. I takich «ašalełych» na fakultecie davoli šmat, jany na kalehaŭ hladziać, jak na čarciej. Voś takoje staŭleńnie. Ludziam u takich umovach składana pracavać — i jany sychodziać.
— A kolki takich «jabaciek»-vykładčykaŭ jość na fakultecie?
— Kali kazać pra 2020-y, to vielmi mnohija padtrymlivali pratestoŭcaŭ: pisali adkrytyja listy, padpisvali pietycyi. Bolš za pałovu supracoŭnikaŭ fakulteta byli ŭciahnutyja ŭ hetuju aktyŭnaść, adstojvali svaje kaštoŭnaści.
Potym pačali zakručvać hajki — i ludzi pačali bajacca, prycichli abo pierajšli na bok «jabaciek». Inšyja prademanstravali svaju stojenuju praŭładnuju pazicyju. Tyja ž Siarhiej Alaksandrovič, Siarhiej Kaun, Dzianis Łaryjonaŭ. Jany ŭžo svajo «sapraŭdnaje abličča» nie chavajuć, vykonvajuć ideałahičny zakaz. Fakultet prajšoŭ dziŭnuju evalucyju za hetyja čatyry hady.
Represii šmat kaho zapałochali. Na sudy kalehaŭ, ź jakimi prapracavali nie adzin dziasiatak hadoŭ, pierastali chadzić, maralna i materyjalna padtrymlivać, siabry adviarnulisia ad siabroŭ. Litaralna za hod usich paralizavaŭ strach.
— Jak pavodzić siabie kiraŭnictva fakulteta? Nakolki jano spryjała represijam?
— U nas najbolš zaŭziatym pravadnikom represij stała namieśnica dekana pa vychavaŭčaj rabocie Alina Vieramiejčyk. Jaje pryznačyli jašče ŭ 2019 hodzie zamiest Andreja Procharava. Usie dumali, što jana takaja prahresiŭnaja, pierśpiektyŭnaja, ale jana pakazała siabie adkryta ŭ 2020-m.
Alina Vieramiejčyk. Fota: @gistfak
I ŭ bolšaści vypadkaŭ tyja represii, jakija adbylisia, u maim razumieńni, na jaje sumleńni. [Dekan fakulteta Alaksandr] Kachanoŭski, vidać, nie byŭ zacikaŭleny, kab represii byli maštabnymi. U tym liku tamu, što jak dekan, kiraŭnik, kali sychodziać jaho padnačalenyja, jon nie ŭ stanie zakryć vakansiju. A heta adbivajecca na pracazdolnaści fakulteta.
Viadoma, jon taksama maje dačynieńnie da represij, ale z najbolšaj lutaściu vystupiła Vieramiejčyk. Jana mahutnym katkom prajšłasia nie tolki pa vykładčykach, ale i pa studentach. Dumaju, instrukcyi išli ad jaje.
— A čym možna rastłumačyć jaje aktyŭnaść u płanie represij?
— Pa čutkach, u jaje muž pracuje ŭ KDB, a jana sama zakančvała niejkuju rasijskuju VNU, źviazanuju ź siłavymi strukturami. Plus druhaja namieśnica dekana zaraz Hanna Maskievič, jana z kafiedry Kachanoŭskaha. Jana zakančvała Akademiju MUS pa śpiecyjalnaści pravaznaŭstva, jaje pastavili hod ci dva tamu. Voś dva čałavieki ŭ kiraŭnictvie fakulteta, źviazanyja ź siłavikami.
«Tam adrazu troch čałaviek zvolnili ŭ 2022 hodzie, a ich usiaho šeść ci siem»
— Jak kiraŭnictva fakulteta vyrašaje ciapier kadravyja pytańni? Ci chapaje vykładčykaŭ? I jak jany zaćviardžajucca?
— Lubuju kandydaturu prymajuć spačatku «naviersie», potym pravodziać praz MUS. Usio, jak u dziaržviedamstvach abo na pradpryjemstvach.
U nas była prablema sa studentami, jakija «zaśviacilisia». Ich nie mahli raźmierkavać u škoły praz takija pravierki. Heta značyć, VNU ich nakiroŭvaje [na pracu], a kiraŭnictva škoł admaŭlajecca padpisvać ichniaje raźmierkavańnie.
Na fakultecie na peŭnyja pasady nie chapaje śpiecyjalistaŭ. Staŭku dzielać pamiž štatnymi supracoŭnikami, i takoje adbyvajecca na mnohich kafiedrach.
Vielmi paciarpieła kafiedra archieałohii i śpiecyjalnych histaryčnych dyscyplin — tam adrazu troch čałaviek zvolnili ŭ 2022 hodzie, a ich usiaho šeść ci siem. Pryčym dva ź ich — heta naohuł najbujniejšyja ŭ Biełarusi śpiecyjalisty, jakich niama kim zamianić. Heta značyć paŭkafiedry voś tak, bach — i niama!
Na vakansii biaruć aśpirantaŭ, kali jany padychodziać. A što aśpirant moža zrabić? Jaki ŭ jaho ŭzrovień viedaŭ, što jon daść studentam? Heta raz. Pa-druhoje, jon nie abaraniŭsia, jon aśpirant. Jak jon moža raźvivać navuku?
Na mnohich kafiedrach dahetul zvolnienych dacentaŭ zamiaścić nie mohuć. Čamu? Tyja kandydatury, jakija majucca, nie prachodziać pravierku. A svabodnych śpiecyjalistaŭ, asabliva vuzkich profilaŭ, na rynku pracy nie tak i šmat. Vybirać prosta niama z kaho, a tych, chto jość, jašče i filtrujuć.
Z-za ŭsiaho hetaha vyrasła pracoŭnaja nahruzka. Štatnyja vykładčyki čytajuć pradmiety nie pa svaim profili. Usio heta niehatyŭna ŭpłyvaje na jakaść vykładańnia.
«Kali ty nie ŭvachodziš u BRSM, to ciapier ty izhoj»
— Nakolki navučańnie na histfaku ciapier ideałahizavanaje?
— Źjavilisia takija pradmiety, jak «Hienacyd biełaruskaha naroda» i «Asnovy biełaruskaj dziaržaŭnaści». Jany abodva mocna ideałahizavanyja. Bolš za toje, jany dublujuć asnoŭnuju historyju Biełarusi. To-bok heta try sumiežnyja dyscypliny, jakija vyvučajucca za košt inšych pradmietaŭ.
Dekan histaryčnaha fakulteta Alaksandr Kachanoŭski. Fota: «Minsk-Naviny»
U cełym ciapier adbyvajecca kryzis histaryčnaj adukacyi ŭ tym, što razmyvajucca śpiecyjalizacyi. Voś raniej, naprykład, była kafiedra, i jaje supracoŭniki čytali studentam śpieckursy pa svaim profili. Dva apošnija hady abjadnali čytańnie śpieckursaŭ adrazu na niekalkich kafiedrach. I atrymlivajecca tak, što śpiecyjalistu pa staražytnaj historyi mohuć za ŭvieś čas navučańnia nie pračytać patrebnaha jamu pradmieta. A pry hetym niaprofilnyja pradmiety jon prasłuchaŭ.
— Jak studenty reahujuć na źmieny, jakija adbyvajucca na fakultecie?
— Na histfaku ŭ 2020-m hodzie pa ŭsich napramkach była masavaja studenckaja aktyŭnaść. I da 20-ha hoda, kali viedali, što ty siabra BRSM, to ty ličyŭsia izhojem. Na fakultecie kulturnyja ludzi: prosta ŭ vočy nichto nie skaža, što ty padluha, ale siabroŭstva ŭ arhanizacyi ŭsprymałasia niehatyŭna. Nie było prestyžu być jaje siabram.
A potym Vieramiejčyk pačała zadušvać katkom studencki ruch. Tamu na siońniašnim etapie, kali ty nie ŭvachodziš u BRSM, to ciapier ty izhoj. Usio pierajnačyłasia. Na ciabie kiraŭnictva fakulteta kasavurycca. I tamu ŭžo bolšaść studentaŭ znachodzicca ŭ BRSM.
Pravodzicca vielmi šmat ideałahičnaj raboty sa studentami, u tym liku za košt navučalnaha pracesu. Heta značyć, pavinna być niejkaja para — a ich zryvajuć hladzieć vystup pa televizary. Vielmi aktyŭna vodziać na roznyja ideałahičnyja mierapryjemstvy. I heta prosta abiazałaŭka. Kali ty nie prychodziš — usio, adrazu taŭro na tabie.
Da 20-ha hoda ŭsio było vielmi spakojna. Ciapier studentaŭ mocna apracoŭvajuć. Tamu kali situacyja 20-ha hoda jašče paŭtorycca, to mnie ciažka ŭjavić, što studenctva ŭzbuntujecca. U 20-m hodzie ludzi nie zadumvalisia i vykazvali svaju pazicyju. Ciapier takoha niama. Niejkija adzinki, moža być, zastalisia. I heta ŭsio dziakujučy ruplivaj ideałahičnaj pracy kiraŭnictva fakulteta.
Stała viadoma, što z žyllom u siamji rektara BDU, jaki prasiŭ trochpakajoŭku za ŭdzieł u represijach
«Kibierpartyzany» ŭzłamali rektara BDU Karala i daviedalisia ŭsio — kachanki, pierapiski, intryhi
«Na BDU prychodzili śpisy tych, chto padpisvaŭsia ŭ 2020-m za demakratyčnych kandydataŭ. Bolšaść zvalniałasia moŭčki»
«Kibierpartyzany» ŭzłamali ŭnutranuju sietku BDU i panazirali, jak tam kruciacca žorny represij
Kamientary