Ci možna karystacca telefonam u navalnicu? Raskazvaje navukoviec
Ci možna pracavać na noŭtbuku na plažy pad soncam? A telefanavać sa smartfona padčas navalnicy? Jak hłabalnaje paciapleńnie, z nastupstvami jakoha sioleta Biełaruś sutyknułasia napoŭnicu, upłyvaje na pracu inžynierna-techničnych pryładaŭ i zbudavańniaŭ i ci moža pryvieści da katastrofaŭ? «Biełsat» šukaŭ adkazy na pytańni razam z navukoŭcam-chimikam, futurołaham, ekśpiertam u hramadzianskaj biaśpiecy Siarhiejem Biesarabam.
Pry jakich umovach moža zaharecca smartfon?
Smartfon ad vysokich tempieraturaŭ moža pierahrecca i admovicca pracavać, kaža Siarhiej Biesarab:
«U ich ubudavanyja tempieraturnyja datčyki, i ŭ vypadku krytyčnaha pierahravańnia telefon vam paviedamić. U takim stanie pryłada — smartfon ci noŭtbuk — zapavolvajecca, u jaje źnižajecca častata pracy pracesara, jana moža sychodzić u śpiačy režym».
U radyjoelektronnaj techniki jość rekamiendavany tempieraturny režym, pry pieravyšeńni jakoha nie harantujecca stabilnaja praca pryłady. Pry pierahravańni pačynajecca trotlinh pracesara — dynamičnaje źnižeńnie taktavaj častaty.
«Nadziejnaść radyjoelektronnych pryboraŭ ekspaniencyjna źnižajecca z rostam tempieratury», — zaznačaje navukoviec.
Kali pierahravańnie praciahniecca, moža pačać płavicca prypoj, zdaracca karotkija zamykańni — «i na technicy možna stavić kryž», kaža Siarhiej Biesarab.
Pažaru ad pierahravańnia paŭpravadnikovych elemientaŭ — kremnijevych čypaŭ — nie zdarycca. Adnak u smartfonach jość jašče lityjevyja akumulatary, jakija jakraz i mohuć zaharecca.
«Lityjevyja akumulatary pry vysokich tempieraturach chutka vychodziać z ładu, paskarajecca ich stareńnie. Pry 25 °S jomistaść akumulatara źnižajecca na 85 % praz hod. Pry 60 °S taki ŭzrovień dasiahajecca ŭžo praz try miesiacy, — tłumačyć navukoviec. — Kali čałaviek pakinuŭ telefon čornaha koleru na vulicy pad soncam, i jon nahreŭsia da 200 °S, jość imaviernaść, što akumulatar zaharycca, nie kažučy ŭžo, što termin jaho pracy skarocicca vielmi surjozna».
Jak abaranić telefony i noŭtbuki ad śpioki?
Noŭtbuki bolš uraźlivyja da vysokich tempieraturaŭ, zaznačaje surazmoŭca:
«U noŭtbuku bolš mietału, tamu tempieratura chutčej raspaŭsiudžvajecca, čymsia ŭ smartfonie, dzie šmat płastyku, u jakoha mienšaja ciepłapravodnaść. Akramia taho, noŭtbuki čaściej farbujuć u čornyja kolery, što taksama spryjaje nahravańniu».
Kab paźbiehčy pierahravańnia techniki, admysłoviec raić:
- nabyć dok-stancyju z prymusovaju vientylacyjaj— admysłovuju padstaŭku dla achałodžvańnia;
- u krasaviku — traŭni, pakul śpioka jašče nie pačałasia, pačyścić vientylacyju, zmazać kuler, kali jon jość;
- paźbiahać nahravańnia techniki biespasiarednim soniečnymi pramianiami;
- nakleić na noŭtbuk admysłovuju viniłavuju plonku srebnaha ci inšaha śvietłaha koleru — jana budzie adlustroŭvać soniečnyja pramiani, asabliva kali pryłada staić u soniečnym miescy ci vy šmat času pravodzicie ź joju na dvare;
- dla čornaha smartfona nabyć futarał biełaha ci žoŭtaha koleru.
Jak śpioka ŭpłyvaje na kolkaść DTZ?
Vielmi vysokija tempieratury źmianiajuć strukturu darožnaha pakryćcia, płaviać asfalt. U vyniku źmianšajecca sčapleńnie aponaŭ z darohaju, robicca daŭžejšy tarmazny šlach. Ale heta bolš ułaściva krainam z trapičnym klimatam, zaznačaje Siarhiej Biesarab:
«Naprykład, z Kuviejtu ŭvieś čas prychodziać naviny, što tam praź śpioku «papłyli» darohi, tratuary, asfalt na ich, bo nahreŭsia da 100 °S. Na parkinhach płaviacca płastykavyja detali».
U krainach siaredniaj pałasy, u pryvatnaści ŭ Biełarusi, śpioka ŭpłyvaje na ruch transpartu najpierš praz čałavieka jak samaje słaboje źviano łancuha, adznačaje navukoviec:
«Chutkaść reakcyi pry pavieličeńni tempieratury da 30 °S pamianšajecca na 30 %. Źnižajecca adekvatnaść rašeńniaŭ, zdarajecca termičny, asmatyčny stres, asabliva kali čałaviek mała pje. Arhanizm na ŭsio heta reahuje stomaj. U vyniku na 15—20 % pavialičvajecca kolkaść DTZ».
Ale jość i techničnyja akaličnaści. Pry vysokaj tempieratury źnižajecca efiektyŭnaść hidraŭličnaj tarmaznoj sistemy. Tarmaznaja vadkaść kipić pry 200 °S. U zvyčajnych umovach takija ličby niedasiažnyja.
«Ale kali hetaja vadkaść redka źmianiajecca, stareje, akiślajecca, u jaje traplajuć kavałački mietału, soli, jakija vystupajuć u jakaści ŭmoŭnaha katalizatara stareńnia, kropka kipieńnia źnižajecca. Stareńnie tarmaznoj vadkaści źnižaje tempieraturu kipieńnia navat da 100 °S. Heta mocna pamianšaje efiektyŭnaść pracy tarmazoŭ i pavialičvaje tarmazny šlach», — tłumačyć Siarhiej Biesarab.
Surazmoŭca nie raić u mocnuju śpioku sadzicca za styrno, u toj čas jak «u nas usio naadvarot: jak tolki śpiakotnaje nadvorje — usie niekudy jeduć».
Navukoviec pryhadvaje nievidavočnyja nastupstvy śpioki ŭ vialikich haradach: vypadki, kali «šklanyja» chmaračosy vystupajuć u roli linzy — fakusujuć soniečnaje śviatło i mohuć im štości padpalić.
«Pamiatajecie, jak u dziacinstvie my zapalvali linzami travinki i padobnaje? Adzin z samych viadomych prykładaŭ — chmaračos «Walkie-Talkie» ŭ Łondanie. Jon na adlehłaści płavić pakiety, płastykavyja viodry, leśvičnyja parenčy ŭ damach vakoł, lusterki ŭ mašynach, — raspaviadaje Biesarab. — Taki budynak-linza jość u Łas-Vehasie — hatel «Vdara». Jon tak fakusavaŭ soniečnyja pramiani, što asobam u basiejnach padpalvaŭ vałasy, apiakaŭ śpiny, kamuści raspłaviŭ stanik».
Ci moža śpioka pryvieści da avaryi na AES?
Pavodle Siarhieja Biesaraba, usie zbudavańni ŭ Biełarusi nie raźličanyja na hłabalnaje paciapleńnie: isnyja budaŭničyja i inžyniernyja normy nie ŭličvajuć źmianieńniaŭ klimatu, ź jakimi našaja kraina sutykajecca.
«Pavodle starych normaŭ budujecca ŭsio, u tym liku transfarmatary, ŁEP, TEC. Tamu nie dziŭna, kali pry pavyšeńni tempieratury heta ŭsio pačynaje pierahravacca, vylatać i vyharać», — zaznačaje navukoviec.
Što datyčyć atamnych stancyjaŭ, ich spyniali, naprykład, u Francyi ŭ 2022 hodzie padčas mocnaj śpioki. Ale nie tamu, što samym stancyjam pahražała niebiaśpieka, a kab paźbiehčy ciepłavoha zabrudžvańnia asiarodździa:
«Padčas pracy AES skidvajuć reštki ciapła ŭ navakolle. Najčaściej — u vadajomy: reki, mora, achaładžalnyja sažałki. AES, pabudavanyja la rek, vykarystoŭvajuć pramatočnaje achałodžvańnie: biaruć vadu z raki, prahaniajuć praz zbudavańni stancyi i skidvajuć užo krychu nahretuju vadu ŭ raku nižej pa płyni».
Čym vada chaładniejšaja, tym efiektyŭniej pracuje AES. Kali vada ciopłaja, efiektyŭnaść źnižajecca, zaznačaje ekśpiert. Ničym inšym takaja situacyja atamnaj stancyi nie pahražaje, u adroźnieńnie ad navakolnaj ekasistemy:
«Padčas śpioki AES pavialičvajuć ciepłavoje zabrudžvańnie. Hetaja tema pakul niedastatkova raskrytaja ekołahami i navukoŭcami. Kali ŭ AES pastupaje ŭžo davoli ciopłaja vada, na vychadzie jana jašče bolš nahretaja, što litaralna «varyć» rybu, raśliny, źmianiaje mikraklimat i ekałohiju. I heta ŭ dadatak da klimatyčnych źmienaŭ. Tamu padčas anamalnaj śpioki šmat jakija AES skidvajuć mahutnaści ci navat prypyniajuć błoki, kab nie pierahravać rek».
Heta mienš datyčyć AES, pabudavanych na bierazie mora, ci zakrytaha achaładžalnaha cykłu, u jakich ciapło praz hradzirni pieradajecca atmaśfiery, a nie vadzie z raki, a astatniaje znoŭ idzie ŭ kontur achałodžvańnia, tłumačyć navukoviec. Da takoha typu adnosicca BiełAES, jakaja, choć i padsiłkoŭvajecca ź Vialli, adnak biare mienšy abjom, čymsia patrebny dla pramatočnaha achałodžvańnia.
«Ale praz hłabalnaje paciapleńnie stok Vialli pamianšajecca, i heta ŭ svaju čarhu moža zrabić technałahična składaniejšym funkcyjanavańnie BiełAES, — zaznačaje ekśpiert. — Sapraŭdnaj ža prablemaj dla AES moža stacca poŭnaja adsutnaść vady, jak heta pahražała Zaparožskaj AES. Kali, naprykład, stok Vialli ahułam źniknie, mohuć pačacca prablemy».
A što z elektrasietkami?
Elektrasietki ciarpiać najpierš praz tempieraturnyja abieracyi i jak vynik — pašyreńnie materyjałaŭ, tłumačyć navukoviec. I najbolšuju rolu tut hraje nie sam nahreŭ, a amplituda nahreŭ — achałodžvańnie, asabliva kali jana rezkaja.
«Heta ŭłaściva kantynientalnamu klimatu — śpiakotna ŭdzień, a ŭnačy tempieratura padaje. Tady mietaličnyja kanstrukcyi ściskajucca i tak pastupova razburajucca, — kaža Siarhiej Biesarab. — Hłabalnaje paciapleńnie ŭ Biełarusi budzie vyjaŭlacca mienavita ŭ padvyšeńni klimatyčnaj amplitudnaści, kali chvali mocnaj śpioki buduć čarhavacca z chvalami choładu i apadkami. I hetyja amplitudy buduć uździejać na nieraźličanyja na ich mietalovyja kanstrukcyi, u tym liku ŁEP».
Pavodle surazmoŭcy, biełaruskija ŁEP uraźlivyja da takich źjavaŭ, bo staryja i znošanyja:
«Pra heta kazali jašče padčas budaŭnictva AES, što patrebnyja novyja ŁEP, a na ich niama hrošaj. Vykarystańnie starych pryviadzie da abryvaŭ i pavialičyć vydatki na ramont».
Ci možna karystacca technikaju padčas navalnicy?
Možna — na svoj strach i ryzyku, kaža navukoviec. Najpierš niebiaśpieku ŭjaŭlaje statyčnaja elektryčnaść. Navat daloki razrad małanki hienieruje mahutny tok u pravadnikach: asabliva ŭraźlivyja tut daŭhija kabieli i anteny, ale praciahłyja pravadniki jość taksama ŭ smartfonach.
«Raniej zaŭsiody kabiel adklučali ad televizara, i časam u momant nabližeńnia navalnicy možna było ŭbačyć iskry ź jaho, navat kali małanak jašče jak takich nie było vidać, — adznačaje ekśpiert. — Tak, zboj elektratechniki zdarajecca adnačasova z razradam małanki. Ale razrad moža być daloka ad naziralnika, niezaŭvažnym, navat u chmary. Hety efiekt moža zdarycca zadoŭha da sapraŭdnaj navalnicy. Tamu ŭ vioskach kazali, što elektronika zharaje pierad navalnicaju. Nasamreč jana zharaje, kali niedzie u abłokach utvarajecca iskra — małanka, jakuju my nie zaŭsiody možam bačyć».
Technika vielmi ŭraźlivaja da statyčnaj elektryčnaści, zaznačaje navukoviec i pryvodzić prykłady, kali kampjutar uklučajecca, kali čałaviek zachodzić u pakoj, ci pierazahružajecca, kali čałaviek padymajecca z-za stała:
«U mianie byŭ prykład: kałonki piščali, kali ja zdymaŭ švedar. U śviecie byli vypadki, kali žorstkija dyski pačynali pavalniej pracavać praz čałaviečy kryk ci vychodzili z ładu praz peŭnuju pieśniu».
Zachavalnik i detektar statyčnaha zaradu — heta tačskryn u smartfonie, jon vielmi čulliva reahuje na źmienu napružanaści elektryčnaha ci elektrastatyčnaha pola praz navalnicu. Heta moža vyjaŭlacca ŭ, naprykład, vypadkovych uklučeńniach dadatkaŭ.
Ci moža małanka trapić u smartfon?
Akramia statyčnaj elektryčnaści, jość i inšaja niebiaśpieka — traplańnie małanki ŭ ŁEP.
«I heta vielmi niepryjemnaja štuka, — zaznačaje Siarhiej Biesarab. — Małanka — heta žyvaja enierhija. Heta 5 hihadžoŭlaŭ enierhii, ścisnutaj u dziasiatak mikrasiekundaŭ. Mahutnaść — da 500 teravataŭ. U toj čas jak BiełAES hienieruje 1 hihavat, to bok roźnica — paumiljena razoŭ. Kali małanka traplaje ŭ ŁEP, to vypalvaje ŭsio na svaim šlachu, pakul nie ściače ŭ ziamlu. U takija momanty ŭ navakolnych damach «vyharaje» ŭsia technika. Heta moža pryvieści da pažaraŭ. Tamu ludzi ŭstaloŭvajuć hromaadvody, razradniki na transfarmatarnych padstancyjach, dachach».
Ad małanki najlepš abaraniajuć «staryja dziedaŭskija płaŭkija zaścierahalniki» — kieramičnyja cylindry ź nievialikimi dratami, kaža navukoviec:
«Jany vykarystoŭvajucca z pačatku XX stahodździa i vielmi nadziejnyja. Kali traplaje małanka, sučasny «aŭtamat» nie paśpiavaje spracavać, jon śpiakajecca ŭ kroplu mietału. A staryja zaścierahalniki paśpiachova razryvajuć liniju, i ŭ vyniku dom abaronieny».
Traplańnie małanki biespasiarednie ŭ techničnyja pryłady, tyja ž smartfony, małaimaviernaje, zapeŭnivaje Siarhiej Biesarab:
«Małanka bje tudy, dzie naźbiraŭsia niejki zarad. Tamu kažuć nie chavacca pad vialikimi drevami, bo na vierchavinie źbirajecca zarad. Kali čałaviek stanie ŭ poli, padymie ŭvierch smartfon, na im źbiarecca statyčnaja elektryčnaść, to, viadoma, małanka tudy palnie. A ŭ kvatery, naprykład, heta vyklučana».
Pry karystańni smartfonam na dvare padčas navalnicy treba pamiatać pra statyku, jakaja moža pryvieści da paškodžańnia pryłady, nahadvaje ekśpiert:
«Ale vas heta nie zabje. Bolšaja imaviernaść, što małanka ŭdaryć u vyšku sotavaj suviazi, čymsia ŭ čałavieka, jaki jaje vykarystoŭvaje, kali razmaŭlaje».
Kab abaranić siabie i techniku ad małanki, Siarhiej Biesarab raić zrabić nastupnaje:
- nabyć datčyk małanki — heta schiema z ubudavanym čypam, jaki rehistruje elektramahnitny impuls ad navalničnaj aktyŭnaści i raźličvaje adlehłaść ad 1 da 40 kiłamietraŭ, na jakoj jość uspyška, tak možna samastojna bačyć prybližeńnie bury i padrychtavacca;
- karystacca onłajn-servisami, jakija pakazvajuć, na jakoj adlehłaści małanki, i ichnuju mahutnaść;
- prakantralavać, ci stajać na vašych damach i elektralinijach razradniki, ci pracuje (i ahułam isnuje) dastatkovaje zaziamleńnie.
Papularny tyktokier z Rasii tusić u darahich restaranach Minska: «Byccam bamžu padali. Žarycie, na zdaroŭje»17
Kamientary