Nakolki my ad ich adstajom: jak Kapienhahien pieratvarajecca ŭ horad biez vykidaŭ i jak kapienhahiency inakš arhanizujuć svajo žyćcio
Stalica Danii pastaviła ambicyjnuju metu stać vuhlarodna-niejtralnaj da 2025 hoda. Z 2005 hoda tut skaracili vykidy na 75%. Ale hałoŭnyja źmieny adbylisia ŭ śviadomaści ludziej: pałova pajezdak ciapier ździajśniajecca na viełasipiedach, u škołach bolš nie padajuć čyrvonaha miasa, žyćcio «bieź lišniaha» stała modaj.
Francuzskaje vydańnie Le Monde znajomić z vopytam stalicy Danii na šlachu da vychadu płaniety z ekałahičnaha kryzisu. Prapanujem vašaj uvazie skaročany pierakład.
Stalica Danii doŭhi čas była pijanieram u baraćbie z klimatyčnym kryzisam. Užo ŭ 2009 hodzie jana pastaviła pierad saboj metu stać vuhlarodna-niejtralnaj da 2025 hoda, heta značyć nie vykidvać bolš CO2, čym mohuć ułavić pryrodnyja pahłynalniki na jaje terytoryi — raśliny.
Na toj čas prajekt byŭ radykalny, amal revalucyjny. Ni adzin inšy horad ci navat kraina nie stavili pierad saboj metu dasiahnuć «nulavoha ŭzroŭniu vykidaŭ» za takija karotkija terminy. Paryž ustanaviŭ takuju metu tolki ŭ 2018 hodzie, a Francyja — u 2019 hodzie, z haryzontam da 2050-ha.
Praŭda, ažyćciavić płan akazałasia składaniej, čym zdavałasia. Da 2025 hoda horad nie ŭkładziecca, ale zadača ŭsio ž budzie vykananaja, imavierna, u 2027-m.
Kapienhahien, u jakim žyvie 660 tysiač nasielnictva (u ahłamieracyi — 1,1 miljon), užo skaraciŭ vykidy na 75% pačynajučy z 2005 hoda i dasiahnie skaračeńnia na 80% da 2025-ha. I heta niahledziačy na toje, što kolkaść nasielnictva za hety pieryjad vyrasła na čverć.
Vykidy horada zaraz składajuć 1,2 tony CO2 u hod na čałavieka, a kali ŭličvać adnaŭlalnuju enierhiju, što vypracoŭvajecca horadam za jaho miežami, to navat 0,8 tony.
Heta dasiahnieńnie, uličvajučy, što meta Paryžskaha pahadnieńnia pa klimacie 2015 hoda zaklučajecca ŭ źnižeńni vykidaŭ da ŭzroŭniu nie mienš za 2 tony na čałavieka. Paryž, naprykład, maje pakazčyk 2,2 tony na čałavieka.
Dziesiać roznych bakaŭ dla śmiećcia
Kali traplaješ u kapienhahienskuju siamju, razumieješ, nakolki hetyja ludzi apiaredžvajuć pa svajoj ekałahičnaj kultury.
U ciopły červieński viečar 33-hadovaja Malin Lindkvist (Malin Lindqvist) i 35-hadovy Anders Falancin (Anders Fallentin), razam sa svaimi dziećmi, 7-hadovym Alfredam i 3-hadovym Hieorham, viačerajuć ź siabrami za doŭhimi stałami pad drevami, na pryrodzie. Na stale maładaja bulbačka, sałata z sačavicy, zapiečanyja pamidory i łasoś. Chto što choča, toje i jeść.
«My nie viehietaryjancy, ale pryncypova starajemsia jeści čym mienš miasa», — kaža Anders Falancin, historyk i ekskursavod. U kvateru jany viartajucca na rovarach, dzieci siadziać u śpiecyjalnaj płatformie, prymacavanaj da rovara. U pary niama aŭtamabila.
Śpiać dzieci na dvuchjarusnym łožku, Malin čytaje im kazku pierad snom. Pakoj, jak i ŭsie dziciačyja pakoi, z adnym adroźnieńniem: amal usio tut — ad mebli i paścieli da robata Lego i pirackaha karabla Playmobil — nabyta patrymanym, z ruk.
«Ja pierapracoŭvaju i pierarablaju ŭsio. Heta zajmaje čas, ale mnie padabajecca. Ciapier ja b adčuvała siabie drenna, kuplajučy niešta novaje», —
kaža jana, užyvajučy tuju ž fiłasofiju ŭ svajoj pracy mastaka pa kaściumach.
Jana šviedka, pierajechała ŭ Kapienhahien dvanaccać hadoŭ tamu, zamiest Ikea jana asvoiła błyšynyja rynki, sekand-chendy i sajty, dzie prapanoŭvajuć užyvanyja rečy typu našaha «Kufra».
Siamja addaje pieravahu zakupcy praduktaŭ optam, na kanikuły jeździć na ciahniku ŭ Stakholm, starajecca maksimalna aščadžać aciapleńnie i staranna sartuje svaje adkidy — na ich dumku, heta «baza».
Jak i astatnija žychary, jany raźmiarkoŭvajuć śmiećcie pa dziesiaci roznych kantejnierach: škło, papiera, kardon (asobna), upakoŭki, płastyk, mietał, arhanika, niebiaśpiečnyja adkidy i elektronika, tekstyl i roznaje inšaje asobna (toje, što nie paddajecca sartavańniu).
Malin i Anders dalokija ad fanatyzmu. Prosta jany imknucca ŭ žyćci «zadavolvacca małym» i «zapavolicca», ale ličać, što mahli b «rabić značna bolš, asabliva što datyčyć vykarystańnia miascovych praduktaŭ».
Źmiena haradskoj infrastruktury
Siońnia vobraz Kapienhahiena nieparyŭna źviazany z viełasipiedam. 45% pajezdak na pracu ci ŭ škołu robiacca na im (metavy pakazčyk — 50% da 2025 hoda) Taksama 27% usich pieramiaščeńniaŭ u horad, z horada i pa horadzie robiacca na viełasipiedach, u paraŭnańni z 29% na aŭtamabilach.
Heta cudoŭnaje dasiahnieńnie dla miehapolisa, viadomaha svaim chałodnym, daždžlivym i vietranym klimatam. U Kapienhahienie naličvajecca 745 000 viełasipiedaŭ, jakija štodnia prajazdžajuć 2,6 miljona kiłamietraŭ pa 397 kiłamietrach viełasipiednych darožak, pieršaja ź jakich była pabudavanaja ŭ 1905 hodzie.
Ale i tut jość što palepšyć. Kolkaść viełasipiedystaŭ raście, ale ich dola ŭ ahulnych pajezdkach zastajecca na raniejšym uzroŭni, niahledziačy na pavieličeńnie nasielnictva.
Zatory na śviatłaforach, vializnyja pierapoŭnienyja parkoŭki la stancyj mietro, pierapoŭnienyja ciahniki… Hetyja niazručnaści ciapier datyčać i viełasipiedystaŭ. Štohod kala 10 miljonaŭ jeŭra vydzialajecca na raźvićcio viełasipiednaj infrastruktury, ale, pa acenkach krynicy ŭ meryi, kab situacyja źmianiłasia, nieabchodna ŭ dziesiać razoŭ bolš.
Najbolšaj krynicaj vykidaŭ vuhlakisłaha hazu zastajecca aŭtatranspart. Darožny ruch — heta siektar, jaki najmienš skaraciŭ svaje vykidy z 2005 hoda (tolki na 24%), i ciapier na jaho prypadaje try čverci vuhlarodnych vykidaŭ u horadzie.
Pa słovach klimatyčnaha analityka Nilsa Bietłoŭski Krystensiena (Niels Bethlowsky Kristensen), «municypalitet dobra vykarystaŭ «piernik», pabudavaŭšy mnostva abjektaŭ viełasipiednaj infrastruktury, dadatkovyja linii mietro i raźviŭšy sietku aŭtobusaŭ, jakuju z 2025 hoda całkam zamieniać elektrobusami. Ale niedastatkova vykarystaŭ bizun, kab uskładnić dostup aŭtamabilaŭ u horad». Ideju haradskoha padatku na aŭtamabili vybarcy ŭ 2012 hodzie adchilili.
Zielaniejšy horad
Kapienhahien taksama zrabiŭ bolš ekałahičnaj vytvorčaść enierhii, pašyryŭ vykarystańnie adnaŭlalnych krynic enierhii, takich, jak vietranyja turbiny i soniečnyja fiermy, a taksama vykarystoŭvaje bijamasu — draŭnianyja treski, što impartujucca sa Šviecyi, Narviehii i Hiermanii. Ale z-za krytyki ekołahaŭ ad jaje horad płanuje admovicca na karyść ciepłanasosaŭ.
Paŭsiul uźnikajuć prajekty, nakiravanyja na źnižeńnie enierhaspažyvańnia budynkaŭ. Naprykład, kantejniery pieratvarajuć u pakoi dla studentaŭ. U horadzie šmat kampaktnych draŭlanych žyłych damoŭ. Stalica taksama robicca zielaniejšaj: za piać hadoŭ pasadzili 70 000 dreŭ, na kožnaha žychara prypadaje ŭ siarednim 41 kvadratny mietr zialonych zonaŭ. Pryčym heta realnaja hustaja zielanina: vysokija travy, kusty i drevy.
Taksama ŭ Kapienhahienie stvoranaja śpiecyjalnaja drenažnaja sistema dla advodu vady ŭ čas intensiŭnych apadkaŭ u kanalizacyjnuju sietku i praduchileńnia pavodak.
Źmiena charčovych zvyčak
Dla taho, kab pryščapić novyja zvyčki ŭ charčavańni, municypalitet na bazie 24 škoł horada stvaryŭ tak zvanyja «škoły charčavańnia». «Zaniatki tam takija ž, jak i ŭ inšych miescach, z adnoj roźnicaj: vučni pravodziać adzin tydzień u hod na kuchni, kab navučycca hatavać ekałahična.
Sa žniŭnia ŭ škołach bolš nie padajuć jałavičyny, baraniny i cialaciny — hadoŭla hetych žyvioł pryvodzić da asabliva vialikich vykidaŭ CO2. U cełym z 2018 pa 2024 hod dziakujučy skaračeńniu spažyvańnia miasa škodnyja vykidy ad hramadskaha charčavańnia źnizilisia na 25%. Taksama pamienšała kolkaść charčovych adkidaŭ: ludziej vučać kuplać roŭna stolki, kolki źjasi, nie vykidać niedajedkaŭ.
Śmiećciespalvajučy zavod
Śmiećciespalvajučy zavod, jaki pierapracoŭvaje 590 tysiač ton adkidaŭ u hod, pastaŭlaje horadu nie tolki elektryčnuju, ale i ciepłavuju enierhiju. Sam budynak pabudavany pa aŭtarskim prajekcie. Na jaho schiłach uładkavali harnałyžnyja spuski — toje samaje možna było b zrabić na minskich śmietnikach, a ŭ Kapienhahanie tam jość jašče i 85-mietrovaja ściana dla skałałažańnia, piešachodnyja ściežki i bar, u jaki kožny dzień zachodzić kala tysiačy naviedvalnikaŭ.
Płanujecca, što ź dziaržpadtrymkaj budzie realizavany prajekt, jaki dazvolić užo ŭ 2025 hodzie praktyčna całkam ačyščać ad vuhlakisłaha hazu vykidy zavodu ŭ atmaśfieru.
Realizacyja płanu pieraŭtvareńnia Kapienhahiena ŭ vuhlarodna-niejtralny nie kančatkovaja meta. Horad imkniecca dasiahnuć admoŭnaha pakazčyku vykidaŭ da 2035 hoda. Heta značyć vykidvać mienš CO2, čym mohuć pahłynuć jaho pryrodnyja pahłynalniki. Horad taksama choča skaracić svoj vuhlarodny śled na 50% u paraŭnańni z 2019 hodam.
Samaje hałoŭnaje, što datčanie źmianili śviadomaść ludziej: jany ciapier sami arhanizujuć svajo žyćcio z dumkaj pra ekałohiju, pra toje, kab nam pieradać płanietu nastupnym pakaleńniam takoj ža dobraj, jakoj jaje atrymali našy prodki.
Kamientary