Chto takaja Chan Han, jakaja atrymała Nobieleŭskuju premiju pa litaratury?
Małaviadomaja ŭ našym rehijonie piśmieńnica, ale ŭdastojenaja vysokich łaŭraŭ u zachodnim śviecie, dzie jaje niaredka nazyvajuć «karejskim Kafkam», Chan Han siońnia stała pieršaj žančynaj z Azii, jakaja atrymała Nobieleŭskuju premiju pa litaratury. Razabralisia, pra što jaje tvory i čamu Nobiela joj prysudzili mienavita ciapier.
Chan Kan naradziłasia ŭ vialikim horadzie Kvandžu, što na poŭdni Karei, u piśmieńnickaj siamji. U 1970 hodzie, kali jana źjaviłasia na śviet, litaraturnaja karjera Chan Syn-vona, jaki vykładaŭ u miascovym univiersitecie, była na ŭźlocie. Niadaŭni debiutant u pryhožaj słaviesnaści ŭsiaho za paru hadoŭ tvorčaści zdoleŭ vyjhrać u prestyžnym litaraturnym konkursie.
U 1980 hodzie ŭ Kvandžu stała niespakojna i jon razam ź siamjoj pierajechaŭ u Sieuł, kab zajmacca tolki piśmieńnickaj spravaj. Ale ŭ svajoj tvorčaści jon zaŭsiody zastavaŭsia viernym svajmu rodnamu pravincyjnamu pavietu Čanchyn na paŭdniovym uźbiarežžy Karei. U jahonych tvorach mocna adčuvajecca duch miesca, šmat uvahi nadajecca ludziam, jakija zmahajucca sa svaim losam, i strašnym histaryčnym padziejam, jakija pieražyła Kareja ŭ XX stahodździ — ad japonskaha panavańnia i Karejskaj vajny da žorstkaj raspravy ŭradavych sił nad studentami ŭ Kvandžu.
Baćka i jahonaja tvorčaść, źviernutaja da traŭmaŭ ajčynnaj historyi, akazali mocny ŭpłyŭ na ŭsiu tvorčaść Chan Han.
Jana i jaje brat Chan Dalim taksama vybrali piśmieńnicki šlach. Chan Han prajšła kłasičny šlach dla piśmieńnika — pastupiła ŭ sieulski ŭniviersitet Jonse, dzie vyvučała karejskuju litaraturu, a paśla jaho zakančeńnia pracavała ŭ miascovym vydaviectvie.
Tvorčy šlach Chan Han pačynała jak paetka, apublikavaŭšy ŭ 1993 hodzie niekalki svaich vieršaŭ u miascovym časopisie. Ale praz hod jaje debiutnaje apaviadańnie «Čyrvony jakar» pieramahło ŭ konkursie staličnaj haziety, što pradvyznačyła jaje dalejšy tvorčy šlach jak prazaika i ramanistki.
Užo ŭ 1995 hodzie, paśla vychadu pieršaha zbornika apaviadańniaŭ «Kachańnie ŭ Josu», jakija pakazvajuć roznyja aśpiekty čałaviečych pačućciaŭ i adnosin u nievialikim pravincyjnym horadzie, jana kinuła svaju pracu i całkam pryśviaciła siabie litaratury. Jaje tvory, hałoŭnymi temami jakich źjaŭlalisia izalacyja, emacyjanalny bol i maralnaja adkaznaść, atrymali vialikaje pryznańnie ŭ Karei.
U 2005 hodzie Chan Han atrymała za svajo apaviadańnie «Manholskaja plama», u jakim daśledavała pytańni identyčnaści i kulturnaj prynaležnaści, adnu z hałoŭnych litaraturnych uznaharod Karei — premiju imia Li Sana. Vysokaja acenka tvorčaści Chan Han stała pryčynaj, pa jakoj jaje ŭ 2007 hodzie zaprasili vykładać na kafiedry pryhožaha piśmienstva ŭ Sieulskim instytucie mastactva.
Toj ža 2007 hod staŭ pierałomnym i ŭ jaje tvorčaści. Byli apublikavanyja try jaje asobnyja apaviadańni, jakija ŭtvarali adzinuju historyju i paśla byli pierapracavanyja ŭ raman «Viehietaryjanka», jaki vyrvaŭsia za miežy nacyjanalnaj litaratury.
Jana tak aktyŭna pisała z dapamohaj kłavijatury kampjutara, što ŭrešcie traŭmavała svajo zapiaście. Pieršyja dźvie častki «Viehietaryjanki» jana napisała ad ruki, bo heta akazałasia mienš balučym, čym nabirać tekst na kłavijatury. Treciuju častku ramana jana ledź skončyła — praz bol u zapiaści Chan Han daviałosia pisać, trymajučy ručku stryžniem uvierch. Ale hety bol, vidać, byŭ bolš adlustravańniem dušeŭnych mukaŭ, bo jak tolki praca była skončana — jon hetak ža niečakana źnik.
Raman atrymaŭsia siurrealistyčnaj prypavieściu, u jakoj raskryvajecca hłybokaja i składanaja historyja chatniaj haspadyni Jonh Che, jakaja, zdavałasia b, raptoŭna vyrašaje admovicca ad miasa i pryniać viehietaryjanski ład žyćcia. Adnak hetaje rašeńnie nie było prostym vybaram, a chutčej niepaźbiežnym vynikam jaje ŭnutranaha stanu i ciažkich emocyj. Jonh Che pastupova hublaje cikavaść da zvyčajnych čałaviečych uzajemadziejańniaŭ i adychodzić ad sacyjalnych normaŭ. Jaje transfarmacyja pačynajecca z snu, jaki padšturchoŭvaje jaje admovicca ad miasa, što źniščaje jaje ŭłasnuju identyčnaść i adčuvańnie dabrabytu.
Siamja Jonh Che nie moža spakojna pryniać jaje źmieny. Jany adčuvajuć bol i strach, sutykajučysia ź jaje rašeńniami, i kožny ź ich pa-svojmu reahuje na hetuju dziŭnuju situacyju. Aŭtarytarny baćka sprabuje prymusić jaje źjeści śvininu, muž niepakoicca pra reputacyju, a brat adčužajecca. Na fonie hetych kanfliktaŭ, raman nabyvaje ŭsio bolš dramatyčnaje i psichałahičnaje adcieńnie, uzdymajučy składanyja temy ŭnutranaha supraciŭleńnia, siamiejnych adnosin i hramadskich čakańniaŭ.
Chan apisvaje transfarmacyi, jakija adbyvajucca ź ciełam Jonh Che, nastolki jomista i biaźlitasna, što navat nie kožny padrychtavany čytač zmoža vytrymać hetyja žachi.
Kłasičnym prykładam takich fizijałahičnych žachaŭ źjaŭlajecca «Pieratvareńnie» Kafki. Mienavita z vyčvarnymi tvorami hetaha piśmieńnika staili paraŭnoŭvać raman Chan Han, jaki ŭ 2015 hodzie, pieršym va ŭsioj jaje tvorčaści, byŭ pierakładzieny na anhlijskuju movu.
Hety pierakład prynios Chan Han mižnarodnaje pryznańnie i hałoŭnuju brytanskuju ŭznaharodu ŭ halinie litaratury dla aŭtaraŭ, čyje tvory byli pierakładzieny na anhlijskuju movu — Mižnarodnuju Bukieraŭskuju premiju, jakuju jana atrymała ŭ 2016 hodzie.
Žury nazvała «Viehietaryjanku» tvoram «dakładnym, tryvožnym i vydatna składzienym». Raman karejskaj piśmieńnicy abyšoŭ u naminacyi raman Archana Pamuka «Maje dziŭnyja dumki» i zaklučny raman z «Nieapalitanskaha kvarteta» Eleny Fierante, pra jaki my niadaŭna pisali, — «Historyja zhublenaha dziciaci». Nie abyjšłosia, adnak, i biez skandału.
Kali aryhinał i pierakład paraŭnaŭ prafiesar ź Sieulskaha ŭniviersiteta, to vyjaviŭ hrubyja niedakładnaści ŭ pierakładzie. Śmit časta błytała słovy, niapravilna pierakładała frazy i źmianiała ichni sens, a taksama złoŭžyvała stylistyčnymi ŭpryhažeńniami, jakich nie było ŭ aryhinale. Mnohija zadavalisia pytańniem — a ci atrymaŭ by raman vysokuju ŭznaharodu, kali b jaho tatalna nie pierapracavała pierakładčyca?
Niahledziačy na vonkavaje padabienstva z tvoram Kafki, piśmieńnica pryznajecca, što na raman jaje natchniła ajčynnaja litaratura — tvorčaść paeta-madernista Li Sana 1920-ch hadoŭ, jakoj jana była apantanaja ŭ čas vučoby va ŭniviersitecie. San pisaŭ, «ja chaču vieryć, što ludzi pavinny być raślinami», układajučy ŭ hetuju frazu svoj pratest suprać hvałtu, jakija panavaŭ u Karei, kali jana znachodziłasia pad akupacyjaj Japonii.
Tema hvałtu zastajecca adnoj z mahistralnych linij u tvorach Chan Han. Raman «Čałaviečyja ŭčynki», jaki pabačyŭ śviet u 2014 hodzie, adlustroŭvaje padziei, jakija źviazanyja z paŭstańniem studentaŭ u Kvandžu.
Paŭstańnie adbyłosia ŭ tym ža 1980 hodzie, kali jana, 9-hadovaja dziaŭčynka, pakinuła hety rodny horad. Paŭstańnie suprać aŭtarytarnaha režymu ŭ Paŭdniovaj Karei było žorstka zadušana, zahinuli sotni maładych ludziej.
Chan Han raspaviadała ŭ intervju, što trochi paźniej, kali joj było ŭžo 12 hadoŭ, jana pabačyła fotaalbom sa zdymkami časoŭ paŭstańnia, jaki byŭ schavany na vierchniaj palicy knižnaj šafy. Jon tajemna raspaŭsiudžvaŭsia paśla bojni, kab zaśviedčyć toje, što adbyłosia. Dziaŭčyna była ŭzrušanaja nie tolki žorstkaściu ludziej, ale taksama ichniaj siłaj i hodnaściu. Jana zapomniła doŭhija čerhi ludziej, jakija chacieli zdać kroŭ dla tych, chto byŭ paranieny ŭradavym siłami.
Hetyja ŭspaminy, jak jana pryznajecca, byli doŭhi čas zapiačatany ŭ joj, tolki ŭ 42 hady jana narešcie kinuła vyklik samoj sabie. Kab skončyć svoj raman, jana pačała źbirać materyjały pra raźniu ŭ Nankinie, padziei Druhoj suśvietnaj vajny, Baśnijski kanflikt i inšyja prajavy čałaviečnaha hvałtu. Ale pra samu bojniu jana pisać nie chacieła, jaje kudy bolš cikaviła pytańnie čałaviečnaści.
Hetyja dva tvory, «Viehietaryjanka» i «Čałaviečyja ŭčynki», u asnoŭnym i pierakładajucca na jeŭrapiejskija movy i atrymlivajuć vysokija adznaki ad krytykaŭ. Na biełaruskuju movu, na žal, pakul nie pierakładzieny ni adzin z ramanaŭ karejskaj piśmieńnicy. Možna tolki spadziavacca, što Nobieleŭskaja premija padšturchnie pierakładčykaŭ bolš pilna sačyć za azijackim kirunkam, jaki tolki adkryvaje siabie śvietu.
Farmuloŭka, ź jakoj Chan Han atrymała siońnia Nobieleŭskuju premiju pa litaratury — «za napružanuju paetyčnuju prozu, jakaja supraćstaić histaryčnym traŭmam i ahalaje dalikatnaść čałaviečaha žyćcia», — jak nielha dobra charaktaryzuje idejnyja i mastackija pryncypy, jakija prajaŭlajucca ŭ jaje tvorčaści. Vybar Nobieleŭskaha kamiteta — adlustravańnie novaj histaryčnaj rečaisnaści, kali na našych vačach łamajucca čałaviečyja losy ŭ niepahasnym ahni vajny i hvałtu.
Adzin sa svaich tvoraŭ Chan Han źbierahła dla dalokaj budučyni. U 2014 hodzie mastačka Keci Patersan zapuściła prajekt «Biblijateka budučyni», jaki možna paraŭnać ź litaraturnaj kapsułaj času. Kožny hod na praciahu stahodździa adzin z vydatnych litarataraŭ svajho času budzie pieradavać u «Biblijateku budučyni» adzin svoj tvor, jaki nidzie nie budzie nadrukavany i nikim nie budzie pračytany až da 2114 hoda. U 2018 hodzie Chan Han, jakaja maje dvuch dziaciej — syna i dačku, pieradała svoj rukapis «Darahi synok, moj luby», pra jaki pa ŭmovach prajekta nieviadoma ničoha akramia nazvy.
Minčanka pakinuła stanoŭčy vodhuk na sumku — i raptam vykryła zdradu čužoha muža20
Kamientary