Abmiežavańni suprać dronaŭ tarmoziać łaziernuju archieałohiju ŭ Biełarusi
Technałohija daśledavańnia archieałahičnych pomnikaŭ z dapamohaj łaziernaha skanavańnia LIDAR, z vykarystańniem jakoj znachodziać cełyja harady źnikłych cyvilizacyj u nieprachodnych lasach Amazonii, tolki pryjšła ŭ našu krainu, ale ŭžo sutyknułasia z surjoznymi prablemami.
U ścienach Nacyjanalnaj akademii navuk Biełarusi prajšoŭ V Mižnarodny kanhres historykaŭ Biełarusi, prymierkavany da 95-hodździa Instytuta historyi.
Na kanhresie z dakładam vystupiŭ Alaksiej Sazonaŭ, vykładčyk fakulteta hieahrafii i hieainfarmatyki BDU, jaki razam z Palinaj Kurłovič, zahadčycaj kafiedry archieałohii histaryčnaha fakulteta, apošnija try hady zajmajecca pavietrany łaziernym skanavańniem z dapamohaj «lidara» (LIDAR — Light Detection and Ranging) archieałahičnych abjektaŭ u Biełarusi.
Navukoviec raspavioŭ pra śpiecyfiku ichniaj pracy i papiarednija vyniki za 2024 hod. U svajoj pracy daśledčyki vykarystoŭvajuć lidar DJI Zenmuse L1 na bazie bieśpiłotnika DJI Matrice 300 RTK. U kancy minułaha 2023 hoda jany taksama zajmieli mabilnuju bazavuju stancyju, jakaja mocna pašyryła mahčymaści i dazvoliła pravodzić pracy biez padklučeńnia da internetu.
Praca «lidara»
Paśla pracy łaziernaha skaniera daśledčyki atrymlivajuć ščylnaje vobłaka punktaŭ, u jakim vyrazna prasočvajecca raślinnaść i pavierchnia reljefa. Prahramnaje zabieśpiačeńnie dazvalaje adfiltravać madel ad raślinnaści, pakinuŭšy tolki reljef z toj ci inšaj dakładnaściu. Naŭprost u palavych umovach stvarajucca prastoravyja madeli miascovaściej z razroźnieńniem da 0,3 m.
Takija madeli mohuć vykarystoŭvacca jak asnova dla stvareńnia kart dla nastupnaj archieałahičnaj raźviedki i vyznačeńnia achoŭnych zon vakoł pomnikaŭ archieałohii.
Niahledziačy na toje, što technałohija lidara dazvalaje jak by zahlanuć pad raślinnaje pokryva, jano ŭsio ž stvaraje pieraškodu skanavańniu, a tamu najlepšym u Biełarusi ličycca pieryjad u kancy listapada, abo ŭ sakaviku-krasaviku, kali drevy zastajucca zusim bieź liścia.
Aktualnyja daśledavańni ŭ Biełarusi
Za hety siezon byli atrymanyja libčavyja madeli 30 haradziščaŭ i 6 kurhannych mohilnikaŭ žaleznaha vieku i rańniaha siaredniaviečča ŭ Łahojskim, Miadzielskim, Dokšyckim, Hłybockim, Pastaŭskim i Brasłaŭskim rajonach.
Va ŭročyščy Taryłava kala vioski Ukla, na bierazie adnajmiennaha voziera, dzie daśledčyki šukali adno haradzišča, niečakana znajšłosia druhoje, taksama napałovu razburanaje erazijnymi pracesami, i kurhannyja mohilniki. Taksama zafiksavanyja novyja haradziščy akruhłaj formy, zafiksavanyja ŭ čas daśledavańniaŭ u Raciunkach i Zazonach Brasłaŭskaha, Mikolcach Miadzielskaha rajonaŭ. Na sieliščy kala apošniaha lidarnaja zdymka zafiksavała navat ślady raskopak, jakija kaliści pravodziŭ archieołah Jarasłaŭ Źviaruha.
Časam «lidar» moža vyjavić taksama ślady sieliščaŭ i zapadzin antrapahiennaha pachodžańnia. Ale dla vyjaŭleńnia niekatorych pomnikaŭ patrabujucca dadatkovyja palavyja daśledavańni. Tak u čas zdymki nie ŭdałosia adšukać haradziščy ŭ Łukšach, dzie zrabili vialikuju płošču ablotu, i Šavurach Brasłaŭskaha rajona.
Najbolš składana adšukać «lidaram» kurhany, jakija časta chavajucca ŭ hustoj raślinnaści i nie zaŭsiody ŭdajecca ich zaŭvažyć na zdymcy. Kurhany na Ukli zaŭvažyli tolki paśla paŭtornaj apracoŭki. I hetyja znachodki — vynik pracy tolki pa ŭžo viadomych abjektach.
Šerah pomnikaŭ maje ślady poźnich paškodžańniaŭ. Najčaściej heta ślady Pieršaj i Druhoj suśvietnych vojnaŭ — vajskovyja mohiłki i akopy. Vyraznyja ŭmacavańni XX stahodździa prajavilisia na pomnikach u Cielakach i Astraŭlanach Miadzielskaha rajona.
Abmiežavańni na vykarystańnie dronaŭ uskładniajuć pracu historykaŭ
Akramia pahodnych i łandšaftnych umoŭ, dadajucca jašče i zakanadaŭčyja abmiežavańni. Praviadzieńnie zdymki patrabuje raznastajnych uzhadnieńniaŭ i dazvołaŭ, časam za hrošy, ad profilnych viedamstvaŭ, miascovych orhanaŭ ułady i RAUS, a kali treba, to Hienieralnaha štaba i Słužby biaśpieki Prezidenta. Źniaty materyjał abaviazkova ŭzhadniajecca z Hienštabam.
U kancy minułaha hoda Łukašenka padpisaŭ ukaz № 297 «Ab dziaržaŭnym uliku i ekspłuatacyi cyvilnych bieśpiłotnych latalnych aparataŭ», jaki značna ŭskładniŭ praces uzhadnieńnia i padvysiŭ ryzyki pry praviadzieńni rabot.
Ukazam jon zabaraniŭ mieć drony fizičnym asobam. Dazvoleny ŭvoz na terytoryju Biełarusi, zachoŭvańnie, abarot, ekspłuatacyja i vyrab cyvilnych bieśpiłotnikaŭ tolki arhanizacyjam i indyvidualnym pradprymalnikam dla ich prafiesijnaj dziejnaści, ale jany byli abmiežavanyja ŭ karystańni.
Ciapier im nieabchodna atrymać adpaviedny dazvoł u Departamiencie avijacyi Ministerstva transpartu i kamunikacyj. A apieratar, jakija ekspłuatuje cyvilny BŁA, musić prajści admysłovuju padrychtoŭku.
Jašče raniej ułaśnikaŭ bieśpiłotnikaŭ abaviazali rehistravać ich i ŭzhadniać paloty.
Pryčynaj novaŭviadzieńniaŭ stała dyviersija suprać zvyškaštoŭnaha rasijskaha samalota A-50 u Mačuliščach, jaki vykarystoŭvaŭsia dla naviadzieńnia rakiet pry bambiožkach Ukrainy.
Hetyja zakanadaŭčyja źmieny nakłali surjoznyja abmiežavańni na ŭsiu halinu ŭ cełym, u tym liku na navukovyja daśledavańni. Situacyja, na dumku navukoŭca budzie tolki horšać.
Apošni ŭkaz, jaki Łukašenka padpisaŭ u pačatku kastryčnika, dazvalaje źbivać bieśpiłotnyja latalnyja aparaty ŭsim, chto maje prava nasić zbroju, u tym liku vajenizavanaj achovie. Ale za vyklučeńniem tych vypadkaŭ, kali jość dazvoł na palot.
«Na žal, ja nie mahu ŭjavić situacyju, kali čałaviek sa strelbaj spačatku spytaje ŭ vas dazvoł, a paśla budzie stralać. Chutčej za ŭsio, budzie naadvarot», — ź ironijaj adznačaje Sazonaŭ.
U bujnych haradach i asabliva Minsku, užo stvarajuć mocnyja pieraškody — sistemy radyjoelektronnaj baraćby. Pačaścilisia vypadki, kali kaštoŭnyja drony hublajucca praz stratu kiravańnia. Pry hetym najčaściej upłyvajuć na nievialikija drony, bo im moža kiravać jak niejkaja arhanizacyja pa dazvole, tak i parušalnik.
Daśledčyk pryhadaŭ vypadak, kali ŭ čas daśledavańnia ŭ ichni dron z kaštoŭnym lidaram sprabavała stralać Słužba biaśpieki prezidenta, bo ich nie papiaredzili pra jaho źjaŭleńnie ŭ niebie.
Biezalternatyŭnaja sakretnaść
Vypravić situacyju mahła by zdymka «lidaram» z samalota ŭsioj terytoryi Biełarusi, ale ŭźnikaje pytańnie sakretnaści atrymanych danych. Sprava ŭ tym, što niama sensu zakuplać dla hetaha abstalavańnie, bo adna takaja zdymka budzie aktualnaja nastupnyja paŭstahodździa. Ale brać takoje abstalavańnie ŭ arendu ŭ zamiežnych krain, režym Łukašenki, uviazany ŭ supraćstajańnie z zachodnimi krainami nie moža sabie dazvolić.
Zaŭvažym, što ŭ mnohich jeŭrapiejskich krainach lidarnyja zdymki znachodziacca ŭ volnym dostupie, što dazvalaje amataram historyi adšukvać novyja pomniki archieałohii tam, dzie zdavałasia, što ŭžo ŭsio daśledavana.
Siensacyjnyja adkryćci z LIDAR
Vykarystańnie LIDAR u archieałohii siońnia pryvodzić da siensacyjnych adkryćciaŭ pa ŭsim śviecie. Tak u studzieni 2024 hoda ŭ časopisie Science byli apublikavanyja vyniki daśledavańniaŭ, jakija pravodzilisia hrupaj archieołahaŭ u basiejnie raki Amazonki z 2015 hoda. Z dapamohaj «lidara» navukoŭcy vyjavili reštki najbujniejšaha kompleksu dakałumbavych pasieliščaŭ. Jaho płošča składała kala 300 kvadratnych kiłamietraŭ. Raskopki tut užo pravodzilisia raniej, ale daśledčyki znachodzili tolki drobnyja pradmiety pobytu, nie padazrajučy, što pad džunhlami chavajecca razhalinavanaja sistema haradoŭ.
Jak akazałasia, 2500 hadoŭ tamu tut budavalisia harady z vuličnaj sietkaj i sistemaj kanałaŭ dla advodu vady. Jany byli akružany sielskahaspadarčymi ŭhodździami, a pamiž nasielenymi punktami prakładzieny darohi. Pavodle acenak navukoŭcaŭ, u kožnym horadzie pražyvała ad 10 da 100 tysiač čałaviek. Miarkujučy pa znojdzienym płaście popiełu, ludzi mahli pakinuć hetyja miescy praz vyviaržeńnie vułkana. Archieołahi nie znajšli piśmiennaści hetaj cyvilizacyi, tamu my nie viedajem, jak jany siabie nazyvali. Ciapier ich nazyvajuć «upanskaj kulturaj» — u honar daliny Upana, dzie byli zrobleny znachodki.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary
Vsio, čto ich vołnujet - eto udieržanije vłasti LUBOJ cienoj.
Ni vymiranije, ni diehradacija, ni potieria buduŝieho ich nie vołnujet.