«Jany vydychnuli z palohkaj, pazbaviŭšysia mianie». Alaksandr Fiaduta raskazaŭ, što ź im było ŭ kałonii

Pieršyja ŭražańni

Spatkańnie z Alaksandram Fiadutam, pryznačanaje na 15‑uju hadzinu, pačałosia ź nievialikim spaźnieńniem. Praz chvilin dziesiać u nievialiki pakoj parafii śviatoha Alaksandra ŭ Varšavie niaśpiešnaj chadoj, abapirajučysia na kijok, uvajšoŭ krychu stomleny z vyhladu mužčyna, u biełaj fufajcy ź nievialikim załatym hierbam Ukrainy na hrudziach — vopratka pieradadzienaja vałanciorami va Ukrainie.

Tyja, chto bačyŭ Alaksandra Fiadutu da źniavoleńnia, naŭrad ci paznali b jaho ŭ hetym čałavieku: mocna schudnieły (jak sam paśla pryznajecca, skinuŭ 40 kiłahramaŭ), sutułavaty. Ale maniera trymacca, upeŭnieny ton, bieskampramisnyja vykazvańni śviedčyli: pierad sabranymi, jak było paznačana ŭ anonsie spatkańnia, usio toj ža «biełaruski palitołah i publicyst, čałaviek ź vialikim intelektualnym i žyćciovym vopytam». Havaryŭ Fiaduta cicha — čas ad času ŭspychvajučy ŭ sprečcy i pakazvajučy moc hołasu, a paśla hetak ža raptoŭna pierachodziŭ amal na šept.

Havaryli pra ŭsio. Ale pierakazvać z hetaha možna niamnohaje… U pieršuju čarhu na prośbu samoha vystupoŭcy. 

Ciaham razmovy Alaksandr Fiaduta nieadnojčy padkreślivaŭ, što jahonyja słovy tut, na voli, mohuć naškodzić ludziam u Biełarusi, asabliva ŭ źniavoleńni. Prailustravaŭ heta jon prykładam z ułasnaha dośviedu. 

Tak, adnojčy na svabodu vyjšaŭ čałaviek, jaki adbyvaŭ pakarańnie ŭ tym ža atradzie, što i Fiaduta. Užo na voli mužčyna pačaŭ davać intervju miedyjam, raskazvajučy ŭ ich pra źniavolenaha palityka. Praź niekatory čas Fiadutu vyklikaŭ da siabie načalnik kałonii i spytaŭ: «Vy što-niebudź daručali jamu pieradavać? Nie? Tady prosta skažycie jamu dziakuj». Paśla hetaha Fiadutu pakarali čatyrma spahnańniami, pazbaviŭšy dazvolenych pieradačaŭ i spatkańnia z žonkaj, jakoje jany naŭmysna adkłali na čas šaścidziesiacihadovaha jubileju źniavolenaha. Mienavita hetyja spatkańni byli dla jaho sapraŭdnym śviatam u kałonii. 

Pavialičyć

«Kava była dla mianie stratehičnym praduktam»

Pačaŭ sustreču Alaksandr Fiaduta z padziakaŭ tym, chto čakaŭ jaho na voli:

«Dziakuj za toje, što pamiatajecie. Heta było vielmi važna, bo tam rabiłasia ŭsio, kab pra nas zabylisia».

Ź vialikaj udziačnaściu raskazvaŭ jon i pra tych, chto dapamahaŭ jamu ŭnutry kałonii. Pavodle jahonaha apoviedu, u pieršyja paŭtara miesiacy daktary, jakija strašna bajalisia, što ŭ jaho moža zdarycca infarkt, «sahnali» ŭ jaho z dapamohaj lekaŭ 40 kiłahramaŭ vahi, ad hetaha ŭ palitviaźnia pačaŭ padać cisk. 

«A razam ź ciskam pačaŭ padać i ja. Tamu kava była dla mianie stratehičnym praduktam», — adznačaje Alaksandr Fiaduta. 

Kab jamu dapamahčy, kavu źbirali ŭsioj kałonijaj, i ŭsio heta niahledziačy na toje, što za takija dziejańni kožnamu śviaciła traplańnie ŭ ŠIZA. Pryčym źbirali nie tolki palitviaźni, ale i tyja, chto nasiŭ «biełyja birki» — źniavolenyja pavodle inšych, niepalityčnych artykułaŭ.

Ahułam ža byćcio ŭ kałonii Fiaduta akreśliŭ tak:

«Mnie pašancavała: mianie nie bili, mianie nie katavali, nie adpraŭlali ŭ ŠIZA».

Jon dapuskaje, što ŭsio pieraličanaje mahło b mieć miesca, ale nie zdaryłasia — całkam mahčyma, hetamu paspryjała davoli ćviordaja pazicyja načalnicy miedčastki. U kałonii sačyli za jahonym stanam i vielmi nie chacieli, kab u jaho zdaryŭsia infarkt (pra heta vystupoŭca paŭtaryŭ niekalki razoŭ ciaham sustrečy).

U žonki Alaksandra Fiaduty była mahčymaść pieradavać jamu leki ŭ kałoniju, i raz na dva miesiacy jon atrymlivaŭ banderol ź nieabchodnymi preparatami, košt adnoj takoj banderoli — 400 rubloŭ.

«Heta vielmi šmat», — padkreślivaje były palitviazień i dadaje: «Ja dumaju, što ŭsie jany vydychnuli z palohkaj, pazbaviŭšysia mianie».

Pavialičyć

Skradzienyja rukapisy

Alaksandr Fiaduta z horyčču raskazaŭ pra «skradzienyja» ŭ jaho padčas vyzvaleńnia rukapisy. Jon zaŭvažyŭ, što jamu, vidavočna naŭmysna, nie dali sabrać svaje rečy samomu, paviedamiŭšy, što ich pahruzili asobna i što rukapisy pakłali tudy ž. Bolš ich jon nie bačyŭ, pryčym Fiaduta ŭpeŭnieny, što atrymać hetyja teksty ŭ jaho nie budzie mahčymaści.

Adzin z rukapisaŭ — heta kinascenaryj pra ŭzajemadačynieńni rasijskaha piśmieńnika Michaiła Bułhakava i Iosifa Stalina. 

Jašče adnu knihu — kamientary da knihi Uładzimira Karatkieviča «Kałasy pad siarpom tvaim» — usio ž udałosia pieradać na volu. Atrymałasia heta nie bieź ciažkaściaŭ: sšytki z rukapisami hetaha tvora pieršapačatkova zabraŭ u jaho śledčy KDB. Na znak pratestu Alaksandr Fiaduta admoviŭsia prymać leki — u vyniku sšytki byli viernutyja, a paśla ich udałosia pieradać praz žonku na volu. Ciapier nad imi viadziecca praca, bo, na dumku palitołaha, hetaja kniha jość samaj važnaj dla biełarusaŭ z tych, što byli napisanyja ŭ XX stahodździ. Adnak hety pratest mocna padarvaŭ zdaroŭje, zaŭvažaje były palitviazień. 

U płanach u Alaksandra Fiaduty napisańnie jašče dźviuch knih. Adna ź ich — pra piać hadoŭ žyćcia, praviedzienych u kałonii. Pry hetym, ličyć vystupoŭca, heta treba zrabić tak, kab nie naškodzić ludziam, jakija zastajucca za kratami, i ŭ toj ža čas skazać praŭdu. 

Druhaja kniha — pra adnaho z zasnavalnikaŭ biełaruskaha tavarystva fiłamataŭ i fiłaretaŭ Tamaša Zana. Praŭda, pryznajecca Fiaduta, prablema ŭ tym, što rukapisy, jakija byli napisanyja jašče da źniavoleńnia, mahli nie zachavacca, i pakul heta adno z najbolšych chvalavańniaŭ daśledčyka. 

Pavialičyć

Pres-kanfierencyja ŭ Čarnihavie

Padzialiŭsia Alaksandr Fiaduta i svaimi ŭražańniami ad pres-kanfierencyi ŭ Čarnihavie paśla vyzvaleńnia. Prapanova ŭziać u joj udzieł była zroblena tolki častcy palitviaźniaŭ, bo čysta technična pasadzić u adnoj zale bolš za sto čałaviek było prablematyčna.

Pa słovach Alaksandra Fiaduty, jon prapanavaŭ dałučycca da razmovy z žurnalistami inšym byłym palitviaźniam, jakija mieli mienšyja terminy i byli mienš viadomymi. Ale im byŭ pakazany śpis z tych, čyj udzieł byŭ pažadanym. Chto jaho składaŭ — Fiaduta nie ŭ kursie. 

Pavialičyć

Alaksandr Fiaduta adkazvaje na pytańni aŭdytoryi padčas sustrečy ŭ parafii śviatoha Alaksandra. Varšava, 27 śniežnia 2025 hoda. Fota: «Biełsat»

Sychod z palityki

Za čas razmovy Alaksandr Fiaduta nieadnarazova padkreślivaŭ, što źbirajecca pajści z palityki i pryśviacić siabie navukovaj dziejnaści. Jon žartam zajaviŭ, što razumieje ŭsiu «kramolnaść» svaich słovaŭ, ale hanarycca tym, što jon doktar habilitavany (doktar navuk u Biełarusi) Jahiełonskaha ŭniviersiteta, dzie Francysk Skaryna byŭ bakałaŭram. Tamu ŭ dalejšych płanach — praca, kab nie być ciažaram dla toj dziaržavy, jakaja jaho pryniała (jon paŭtaryŭ tyja ž słovy, što kazaŭ padčas pres-kanfierencyi va Ukrainie).

Naprykancy sustrečy Alaksandr Fiaduta zaŭvažyŭ, što nie vielmi vieryć u toje, što ciaham piaci nastupnych hadoŭ zmoža viarnucca ŭ Biełaruś. «A praź piać hadoŭ mnie budzie 66. Nu i kudy ja?»

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0