«Самая тэхналагічна прасунутая вайна ў гісторыі чалавецтва». The Washington Post расказала, як амерыканскія тэхналогіі забяспечваюць Украіне перавагу ў няроўным супрацьстаянні з Расіяй
Перавага Украіны ў канфлікце з Расіяй шмат у чым грунтуецца на прымяненні перадавых тэхналагічных распрацовак, вядучым пастаўшчыком якіх выступае амерыканская кампанія Palantir. У супрацоўніцтве з аналітыкамі НАТА УСУ атрымліваюць магчымасць сачыць за перамяшчэннямі суперніка, прагназаваць яго дзеянні і мадэляваць стратэгіі вядзення бою. «Медуза» коратка пераказвае калонку аўтара The Washington Post Дэвіда Ігнатыуса пра вайну, якая ўражвае сваёй высокатэхналагічнасцю і адначасова — зацяжнымі акопнымі супрацьстаяннямі, што нагадваюць пра самыя крывавыя бітвы Першай сусветнай.
З дапамогай распрацовак, пастаўленых амерыканскай кампаніяй Palantir, украінскія вайскоўцы могуць аналізаваць расстаноўку сіл у бітвах, цэліцца і атакаваць пазіцыі расійскай арміі ракетамі, артылерыйскімі прыладамі або беспілотнікамі. Калі робаты даюць справаздачу пра зроблены ўдар, даныя паступаюць у сістэму і праграма разлічвае нанесеную шкоду. Лічбавая ваенная кампанія, якую неафіцыйна называюць «вайной чараўнікоў», мае ключавое значэнне — шмат у чым менавіта яна забяспечвае Украіне перавагу над супернікам, нягледзячы на перавагу апошняга ў іншых аспектах.
Аўтар The Washington Post Дэвід Ігнатыус, які пабываў у Кіеве, адзначае, што УСУ ўжываюць самыя перадавыя тэхналогіі разведкі і стратэгічнага мадэлявання, якія калі-небудзь выкарыстоўвалі падчас баявых дзеянняў. На думку журналіста, рэвалюцыйныя распрацоўкі змянілі расстаноўку сіл з перавагай на баку Украіны і амаль пазбавілі Расію шанцаў на завяршэнне канфлікту на сваю карысць.
«Моц прасунутых алгарытмічных баявых сістэм настолькі вялікая, што перавагу, якую яна дае, можна параўнаць з перавагай тактычнай ядзернай зброі над канвенцыйнай, — адзначае ў каментары выданню дырэктар кампаніі — распрацоўшчыка праграмнага забеспячэння Palantir, якое пастаўляецца Украіне, Алекс Карп. — Шырокая грамадскасць часта недаацэньвае гэты параметр, але нашы супернікі ўжо ўсвядомілі памылковасць такога падыходу».
Іншым значным фактарам, які вызначае перавагу УСУ, Ігнатыус лічыць згуртаванасць і дух украінцаў, якія не аддаюцца роспачы, нягледзячы на штодзённыя пагрозы і страты. Пасля прыезду ў Кіеў журналіст адзначыў, што большасць жыхароў горада працягвае падтрымліваць нармальнае жыццё, наколькі гэта магчыма: дарослыя ходзяць у рэстараны і прагульваюцца ў парках, дзеці гуляюць побач з захопленымі расійскімі танкамі на майдане Незалежнасці.
Настрой вайскоўцаў, з якімі ўдалося паразмаўляць Ігнатыусу, пераканаў яго ў тым, што ўкраінцам пад сілу перамагчы, калі Захад працягне забяспечваць іх унікальнымі тэхналогіямі. Матывацыя адрознівае байцоў УСУ ад вайскоўцаў афганскай арміі, якія не змаглі супрацьстаяць талібам, і збліжае іх з сірыйскімі курдамі, якім удалося даць адпор «Ісламскай дзяржаве» пры падтрымцы ЗША.
Як кампанія Palantir, што пастаўляе ПЗ Украіне, стала важным партнёрам арміі ЗША
Кампанія Palantir, якая выступала асноўным пастаўшчыком тэхналогій для Украіны, з моманту свайго ўтварэння ў пачатку 2000-х цесна супрацоўнічала з ЦРУ па пытаннях барацьбы з тэрарызмам, аднак падвяргалася крытыцы з-за палітычных поглядаў аднаго з заснавальнікаў, Пітэра Ціля, адданага прыхільніка Дональда Трампа і лозунгу Make America Great Again. Дырэктар распрацоўшчыка ПА Алекс Карп, наадварот, сімпатызуе дэмакратам і падтрымлівае многія партыйныя ініцыятывы.
Крытыкі адзначалі, што ўрад выкарыстоўвае тэхналогіі Palantir у сумнеўных мэтах і лезе з іх дапамогай у прыватнае жыццё грамадзян. У 2019 годзе The Washington Post паведаміла, што іміграцыйная паліцыя ЗША выкарыстоўвае распрацоўкі кампаніі, каб адсочваць незарэгістраваных замежных грамадзян. Некаторыя актывісты задаваліся пытаннямі, ці не занадта цесныя сувязі ўсталяваліся паміж Palantir і амерыканскімі ўладамі і ці не занадта шмат інфармацыі даступна ўраду дзякуючы супрацоўніцтву з тэхналагічным гігантам.
«У Крамянёвай даліне ўжо больш за 10 гадоў абураюцца тым, што мы робім, але гэтыя крыкі не робяць свет больш бяспечным, — адрэагаваў на крытыку Карп. — Мы ствараем праграмнае забеспячэнне, якое робіць ЗША і іх саюзнікаў больш моцнымі, і ганарымся гэтым».
Па неафіцыйных даных, менавіта ПА Palantir дазволіла высачыць лідара «Аль-Каіды» Усаму бен Ладэна. Адным з галоўных ініцыятараў выкарыстання такіх тэхналогій у Пентагоне выступіў генерал Марк Мілі, які з 2015 па 2019 год займаў пасаду кіраўніка штаба арміі ЗША. Менавіта ў той перыяд вайскоўцы пачалі актыўна супрацоўнічаць з Palantir і іншымі кампаніямі з той жа сферы майнінгу даных. Расчараваны састарэлымі сістэмамі, якія не дазвалялі адэкватна ацаніць ступень гатоўнасці таго ці іншага атрада да аперацыі, Мілі пастараўся выправіць гэты недахоп, укараніўшы ў сваім ведамстве перадавыя тэхналогіі.
У абноўленай базе даных, распрацаванай Palantir (журналісту The Washington Post паказалі толькі яе дэманстрацыйную версію), камандзірам адразу даступная інфармацыя пра стан, досвед і навыкі салдат, а таксама пра віды ўзбраення і іншыя рэсурсы. Цяпер праблемы лагістыкі, на ліквідацыю якіх раней ішлі тыдні, вырашаюцца за некалькі секундаў. Акрамя таго, войска ЗША апрабавала на некалькіх падраздзяленнях ідэю алгарытмізацыі баявых дзеянняў. Асобныя падраздзяленні тэсціравалі тэхналогіі Palantir і іншых кампаній, каб зразумець, як выкарыстоўваць іх найбольш эфектыўна.
Адначасова супрацоўнікі Palantir разглядалі магчымасці штучнага інтэлекту для аналізу сэнсарных даных і карэкціроўкі цэляў. Ідэя палягала ў тым, каб стварыць алгарытм, які распазнаваў бы пэўныя мадэлі расійскіх танкаў па выявах спадарожнікаў гэтак жа, як алгарытмы распазнавання асоб дазваляюць вылічыць пэўнага чалавека.
Праект «Знаўца» (Project Maven), як назвалі ініцыятыву па ўкараненні ШІ (штучнага інтэлекту) у войска ЗША, перайшоў пад кіраўніцтва Нацыянальнага агенцтва геапрасторавай разведкі. Суразмоўцы патлумачылі Ігнатыусу, што кожны месяц ствараюцца новыя палепшаныя мадэлі, якія дазваляюць заўважыць і ідэнтыфікаваць зброю і іншыя цэлі. Алгарытмы дазваляюць распазнаваць танкі і артылерыйскія прылады, нават калі тыя месцяцца сярод заснежаных дрэў або прыхоўваюцца хмызнякамі на балоцістай мясцовасці.
Сітуацыя ва Украіне паўплывала і на палітычную абстаноўку ў Крамянёвай даліне. Для Карпа і іншых кіраўнікоў тэхналагічных карпарацый тое, што адбываецца, стала магчымасцю прадэманстраваць, як іх прадукты пад кіраўніцтвам годнага ўрада здольныя дасягаць мэтаў справядлівасці.
Як менавіта заходнія тэхналогіі прымяняюцца ў канфлікце Украіны і Расіі
Самым важным станоўчым фактарам, які апраўдвае настолькі глыбокую ўцягнутасць распрацоўшчыкаў ПЗ у пытанні сусветнай палітыкі, Ігнатыус лічыць стрымліванне. Інструменты Palantir і іншых кампаній здольныя адпудзіць іншых агрэсараў ад паўтарэння таго, што Расія паспрабавала ажыццявіць ва Украіне (напрыклад, ад нападу на Тайвань). Пастаўляючы тэхналогіі саюзнікам у Еўропе, ЗША адначасова сігналізуюць патэнцыйным супернікам, што лепш падумаць двойчы, перш чым пераходзіць да адкрытага гвалту.
Паслядоўнасць для знішчэння цэлі (kill chain), якую ўкраінскае войска прымяняе супраць расійскіх войскаў, дазваляе імгненна атрымліваць і аналізаваць даныя са спадарожнікаў, складаючы на іх аснове максімальна дакладную карціну таго, што адбываецца. Дзякуючы актуальнай інфармацыі камандзіры могуць пераадолець так званы туман вайны (сітуацыю ва ўмовах баявых дзеянняў, калі камандуючым або супрацоўнікам штаба невядомае становішча на полі бою). Па словах суразмоўцаў The Washington Post, пры дапамозе ШІ аналітыкі НАТА за межамі Украіны вызначаюць, дзе знаходзіцца супернік і якую зброю ў цяперашні момант лепш за ўсё выкарыстоўваць супраць яго, а потым паведамляюць гэтыя даныя УСУ.
Іншая важная функцыя лічбавых сістэм — у прагназаванні і выпрацоўцы аптымальных метадаў вядзення бою ў залежнасці ад абставін. Тэхналогіі ўсё яшчэ не дазваляюць цалкам сімуляваць бітвы, аднак недаацэньваць іх значэнне для таго, што адбываецца на фронце, было б сур'ёзнай памылкай. Менавіта найноўшыя распрацоўкі дапамаглі ўкраінцам атрымаць самую гучную перамогу ў вайне, у тым ліку дзякуючы ім быў адваяваны Херсон: вайскоўцы ведалі, куды рухаюцца расійскія войскі, і маглі атакаваць іх з высокай ступенню дакладнасці.
Ключавое значэнне для гэтай аперацыі набылі даныя, апрацаваныя НАТА за межамі краіны, якія потым паведамілі ўкраінскім камандзірам. На падставе атрыманай інфармацыі УСУ перайшлі ў наступ і апярэдзілі абарончыя манеўры суперніка. Міністр лічбавай трансфармацыі Украіны Міхаіл Фёдараў пацвердзіў, што сістэма kill chain аказалася асабліва карыснай падчас вызваленчых аперацый паблізу Херсона, Ізюма, Харкава і Кіева.
Рэвалюцыйнасць тэхналогій Palantir вызначаецца яшчэ і тым, што яны збіраюць і сістэматызуюць даныя камерцыйных крыніц. У распараджэнні Украіны і яе саюзнікаў аказваецца ўся даступная інфармацыя — ад традыцыйных аптычных малюнкаў да радараў, якія дазваляюць бачыць скрозь аблокі, і цеплавых картаў, дзякуючы якім можна заўважыць артылерыйскія прылады або ракеты.
Звычайна Palantir выкарыстоўвае выявы менш чым 10 камерцыйных спадарожнікаў, але пры неабходнасці можа пашырыць іх колькасць да 306 для большай дакладнасці. Дзякуючы прэзентаванай кампаніяй Ілана Маска SpaceX сістэме з 2500 спадарожнікаў украінскія вайскоўцы могуць загружаць і распаўсюджваць разведвальныя даныя максімальна хутка.
Украіна дабілася прыкметнай перавагі ў «вайне чараўнікоў», а спробы Расіі стварыць уласныя тэхналогіі разведкі і стратэгічнага мадэлявання не атрымалі поспеху з-за праблем з каардынаваннем і перадачай інфармацыі. Адна з украінскіх вайсковак, якая паразмаўляла з амерыканскім журналістам, адзначыла, што да кожнага батальёна УСУ прыстаўлены ўласны распрацоўшчык ПА, што забяспечвае відавочную перавагу над супернікам.
Некаторыя з тэхналогій, якія вызначаюць зыход бітваў, украінцы распрацавалі самастойна — напрыклад, праграму Delta, якая змяняе карту мясцовасці, дзе вядзецца бой, у рэжыме рэальнага часу. На думку Ігнатыуса, менавіта здольнасць дзякуючы атрыманым даным адаптавацца пад сітуацыю стала для УСУ фактарам X, які дазваляе ўжо шмат месяцаў супрацьстаяць уварванню.
«Гэта самая тэхналагічна прасунутая вайна ў гісторыі чалавецтва, — адзначае віцэ-прэм'ер Украіны Міхаіл Фёдараў. — Яна адрозніваецца ад усяго, што мы бачылі раней». Але ва Украіне ПЗ Palantir выкарыстоўваюць не толькі для ваеннага супрацьдзеяння расійскаму ўварванню, але і для аднаўлення выведзеных са строю электрасетак, выяўлення карупцыі і ў многіх іншых мірных мэтах. Каб змагацца з пашкоджаннямі энергетычнай інфраструктуры, улады краіны выкарыстоўваюць тэрміналы Starlink, акумулятары рэзервовага сілкавання Tesla Powerwall, прасунутыя генератары і літыевыя батарэі, а ўсе важныя даныя дублююць на воблачных серверах. На думку Міхаіла Фёдарава, прагрэс апошніх месяцаў здольны зрабіць Украіну адной з тэхналагічных звышдзяржаў у будучыні.
Але вайна будучыні ўсё адно праходзіць у звычайных акопах
Нягледзячы на «тэхналагічнасць» канфлікту ва Украіне, яго галоўнымі ўдзельнікамі па-ранейшаму застаюцца людзі. Каб даведацца, у якім яны стане перад адпраўкай на фронт, журналіст наведаў трэніровачны лагер на паўночным усходзе Англіі, дзе ў той момант праходзілі пяцітыднёвую падрыхтоўку ўкраінскія навабранцы.
Значная частка іх падрыхтоўкі аказалася прысвечана таму, як атакаваць і абараняць акопы, захоўваць цяпло, абараняць змоклыя ногі ад абмаражэння і інфекцыі. Каб не разгубіцца ў рэальным баі, байцоў на двое сутак адправілі ў траншэі глыбінёй 120 сантыметраў, запоўненыя брудам і вадой. Над імі грымеў штучны артылерыйскі агонь, а побач для стварэння атмасферы ўсюдыіснай смерці былі раскіданыя гнілыя трупы жывёл.
Кіраўнік падрыхтоўкі, брытанскі падпалкоўнік Джон Харыс фармулюе задачу салдат лаканічна: «Навучыцца, як ацалець і як перамагчы расіян». Ігнатыус адзначае парадаксальнасць канфлікту ва Украіне: ён спалучае ў сабе зацяжныя акопныя супрацьстаянні, якія нагадваюць Першую сусветную, і выкарыстанне самых перадавых тэхналогій.
Міністр лічбавай трансфармацыі Украіны Фёдараў прапануе ператварыць Украіну ў палігон для выпрабавання найноўшых вайсковых распрацовак, каб «зрабіць свет больш бяспечным месцам». Аднак перш чым краіна зможа стаць тэхналагічнай звышдзяржавай, салдатам, якія адстойваюць яе бяспеку, прыйдзецца сутыкнуцца з рэальным супернікам. І гэта будуць баі не са складзенымі ШІ мадэлямі на экранах манітораў, а ў брудных траншэях. У такія моманты, нягледзячы на супрацоўніцтва з заходнімі партнёрамі і Palantir, вайскоўцам у асноўным давядзецца спадзявацца на просты загад, атрыманы ў трэніровачным лагеры ад брытанскага інструктара: «Вы павінны забіць ворага перш, чым ён заб'е вас».
Якія этычныя дылемы звязаныя з выкарыстаннем тэхналогій на вайне
Распрацоўшчыкам і карыстальнікам прадуктаў Palantir і іншых падобных да яе кампаній толькі трэба будзе адказаць на шматлікія складаныя этычныя пытанні пра сваю дзейнасць. Наколькі ўрады краін павінны залежаць ад бізнэсменаў, чые палітычныя сімпатыі могуць перамяніцца? Калі выкарыстанне падобных прылад ухваляецца ў «правільнай» вайне, то як ставіцца да іх выкарыстання агрэсарамі? Як быць з прыватнымі распрацоўкамі, што прымяняюцца супраць тых уладаў, якія дапамагалі іх ствараць? Вяртаючыся да этычных дылем, звязаных з выкарыстаннем тэхналогій у ваенных канфліктах, амерыканскі журналіст адзначае, што ва ўмовах алгарытмізацыі баявых дзеянняў усё большую значнасць набывае асабісты выбар кожнага канкрэтнага чалавека.
Аднак, як заўважае Ігнатыус, адваротны бок тэхналагічнага прагрэсу — у тым, што яго могуць выкарыстоўваць у сваіх інтарэсах аўтарытарныя і таталітарныя рэжымы. Алгарытмы, якія дазваляюць Украіне вылічаць і знішчаць расійскія танкі, не моцна адрозніваюцца ад тых, якія кітайскія ўлады выкарыстоўваюць, каб кантраляваць грамадзян. Тое, як прымяняюцца тэхналогіі, часта залежыць ад таго, якія кампаніі іх распрацоўваюць: прыватныя ці дзяржаўныя.
Але што, калі прадпрымальнік вырашыць развязаць уласную вайну? Што, калі да ўлады ў дэмакратычным грамадстве прыйдуць аўтакраты, якія паспрабуюць выкарыстаць навуковыя распрацоўкі не для абароны, а для падаўлення грамадзян? Што, калі ШІ разаўецца да такой ступені, што пачне прымаць самастойныя рашэнні на хуткасці, недасяжнай для чалавечага мыслення?
Ігнатыус заключае, што нават у дэмакратычных дзяржавах улады і грамадзяне павінны з асцярожнасцю ставіцца да тэхналогій і сачыць за тым, для дасягнення якіх мэт іх выкарыстоўваюць.
Значнасць чалавечага фактару ў эру прасунутых тэхналогій лёгка зразумець на прыкладзе Ілана Маска: калі мільярдэр вырашыць, што яму нявыгадна забяспечваць ахвяр расійскай агрэсіі сеткай Starlink або што Украіне варта пайсці на кампраміс, ён можа адным рашэннем адрэзаць ад спадарожнікаў дзяржаву, якая супрацьстаяла знешняй агрэсіі. Гэтай восенню Маск ужо прыгразіў, што можа зрабіць так з-за страт, але пазней адмовіўся ад сваіх слоў.
Развітая культура прыватнага прадпрымальніцтва застаецца перавагай заходніх дзяржаў перад аўтакратыямі накшталт Расіі і Кітая да таго часу, пакуль самі прадпрымальнікі падзяляюць дэмакратычныя каштоўнасці. Менавіта таму, адзначае Ігнатыус, надзвычай важна маніторыць тое, як прымяняюцца тэхналогіі, а таксама сачыць, каб навуковыя распрацоўкі не дасталіся тым, хто можа выкарыстоўваць іх для падаўлення іншых.
Каментары