Heta dadatak da akademičnaha Tłumačalnaha słoŭnika biełaruskaj movy: trysta staronak słovaŭ, u jakich — sama sutnaść movy.
«Jašče z aśpirantury, z 1960-ch, vypisvaŭ, šukaŭ ich, — kaža sp.Kaŭrus. — Kali kazać pra kancepcyju knihi, dyk jana ŭ tym, kab vyjaŭlać admietnaść, śpiecyfiku movy. Słovy ja braŭ nie tolki z tvoraŭ Ciotki, Alesia Haruna, Janki Kupały, Ciški Hartnaha, ale i z sučasnych krynic. Mnie cikavyja słovy, jakija svaim utvareńniem, značeńniem śviedčać, jak mova žyvie, u jakich momantach hetaje žyćcio vyjaŭlajecca».
U knizie možna znajści biełaruskija anałahi rasiejskich dziejeprymietnikavych formaŭ, jakija časta ŭ nas prosta kalkujucca: zamiest «hniatučy» lepš užyvać «hniatlivy», zamiest «havoračy» — «moŭca», zamiest «ranimy» — «ranlivy», zamiest «zapanavaŭšy», — «zapanavały» i navat «zapanavany», padkazvaje movaznaŭca. Heta ž adpaviadaje hramatyčnamu ładu našaj movy, uzbahačaje jaje.
Jość i zvykłyja słovy ŭ pryzabytych značeńniach: «Naprykład, «ryba» — fiksujecca ŭ značeńni «rybnaja łoŭla»: «pajšoŭ na rybu».Abo słova «tady» ŭ značeńni «potym», «paśla». Abo słova «nadta» jak sinonim «vielmi», ale z šyrejšymi mahčymaściami — bo možna skazać i «zanadta», i navat «zanadty», «zanadtaść». A niekatoryja aŭtary ŭžyvajuć słova «nadta» ŭ značeńni «asabliva».
«Mnie padavałasia važnym movu ad aŭtarytetaŭ, znaŭcaŭ, nośbitaŭ padnieści bližej da našaha času,— kaža sp.Kaŭrus. — Moža, chtości ź piśmieńnikaŭ padchopić jakoje słova, i jano pojdzie ŭ šyroki ŭžytak.
Bo časta słoŭniki ŭ akademičnym instytucie robiacca miechanična. Jość patreba, naprykład, zrabić słoŭnik na 20 tysiač słovaŭ — biaruć i pierapisvajuć z raniejšych, navat nie zazirajučy ŭ fundamientalnuju kartateku Instytuta movaznaŭstva. I pierasypajuć z słoŭnika ŭ słoŭnik rusizmy, naprykład, «pajeści», choć jość jašče i «padjeści». Biełaruskija formy časam nazyvajuć «prastamoŭnymi», kali jany nie supadajuć z ruskimi. Słovy hublajuć — praź lanotu, a moža i znarok, z metaj źbiadnić movu.
Kali mova nie hučyć, pačynajuć rabić pamyłki navat dyktary na radyjo — na kaho ž tady aryjentavacca ludziam? Dzie pačuć słova pa-biełarusku ŭ pravilnym vymaŭleńni, z pravilnym naciskam?..»
Knihu zrabiŭ vydaviecki dom «Źviazda», jana vyjšła nakładam u 700 asobnikaŭ, pradajecca ŭ kniharniach.
***
Kaŭrus A.A. Słovakład. Słoŭnik admietnaj leksiki. — Minsk: Vydaviecki dom «Źviazda», 2013.
Kamientary