Naša historyja: u 1992 zackavany kaŭkazcami rečycki chłopiec uciok z vojska i razam z mamaj pryjšoŭ pa dapamohu ŭ vajenkamat
U kastryčniku 1992 hoda na parozie rečyckaha vajenkamata źjaŭlajecca ŭschvalavanaja žančyna razam z synam. Jana błytana tłumačyć: jaje Siarhiej uciok z vajskovaj častki ŭ Zasłonavie pad Lepielem. Sasłužyŭcy abiacali zabić chłopca, tamu nazad jon nie vierniecca.
Uradženiec Rečycy Siarhiej Moŭčan — hałoŭny ŭdzielnik historyi — nie vytrymaŭ pastajannych ździekaŭ i źbićcia. Spačatku vyrašyŭ zmahacca sam, ale tady da ckavańnia sałdata dałučylisia navat aficery. Ciarpieć heta sił bolš nie było. I Siarhiej źbieh.
Nieŭzabavie ŭ vajenkamat pryjechali aficery z toj samaj častki ŭ Zasłonavie. Jany patrabavali addać im sałdata, pahražajučy kryminalnaj spravaj, ale vajenkam tak i nie vydaŭ im napałochanaha chłopca.
***
Śmierć radavoha Koržyča vyklikała šerah pravierak u biełaruskim vojsku i, jak vynik, pakazalnyja kryminalnyja spravy. Ale ž dajšło da hetaha tolki paśla taho, jak zahinuŭ małady chłopiec. Raniej ža dziedaŭščyna — dzieści miakčejšaja, dzieści bolš žorstkaja — była nieadjemnaj častkaj słužby. Pra heta viedali i sałdaty, i aficery, ale ahučvać prablemu nie chacieŭ nichto — nadta šmat hałovaŭ palacieła b. Kanflikty, jakija možna było cicha zamiać, spuskalisia na tarmazach.
***
U adzin z kastryčnickich dzion 1992 hoda z vajskovaj častki ŭ Zasłonavie, što pad Lepielem, źnik sałdat.
Sam Siarhiej Moŭčan naradziŭsia i žyŭ u Rečycy. Ale słužyŭ u Zasłonavie, što nie dziŭna — u časy SSSR los moh zakinuć pryzyŭnika u lubuju kropku hihanckaj krainy, dzie słužyli b takija ž «mihranty». Toje ž i ŭ Zasłonavie: vajskovaja častka składałasia z žycharoŭ usiaho Savieckaha sajuza: ruskija, azierbajdžancy, małdavanie, armianie, čačency… Pryčym kali vychadcy z Kaŭkaza jašče mieli zvyčku niejak abjadnoŭvacca i padtrymlivać ziamlakoŭ sa svajoj respubliki, to słavianie čaściej za ŭsio zastavalisia sam na sam z prablemami.
Starasłužačyja vučyli prosta: pamyliŭsia? Małady? Trymaj u bok. U Savieckaj armii zaŭsiody bili.
Bili i Moŭčana. U lutym 1992 hoda paśla čarhovaha źbićcia Siarhiej trapiŭ u sančastku. 12 lutaha paśla viečarovaj pravierki małodšy siaržant Atanbajeŭ, azierbajdžaniec, zastaŭsia niezadavoleny. Pretenzii da sałdata vykazaŭ prosta — kułakami. Jak vynik — pierałom hrudnoj kletki.
Moŭčan loh lačycca, a Atanbajeŭ praz try dni paśla zdareńnia źbieh z častki.
Pra svaje prablemy sałdat raskazaŭ maci. Kali jamu złamali hrudnuju kletku, Luboŭ Cimafiejeŭna pajechała z Rečycy ŭ Zasłonava, pryjšła ŭ vajskovuju častku. Pahavaryła z kamandziram roty kapitanam Alaksandram Saakianam, armianinam. Toj paabiacaŭ, što raźbiarecca — hałoŭnaje, kab maci nie chadziła da kamandzira častki.
Saakian razam z maci Siarhieja pryjšoŭ da chłopca ŭ pałatu. Paabiacaŭ, što pakul jon kamandzir roty, Moŭčan budzie słužyć u Zasłonavie biez prablem.
Žančyna pavieryła i viarnułasia damoŭ.
Ale ž navat u sančastcy Siarhieju spakoju nie było niahledziačy na ŭsie abiacanki Saakiana. Starasłužačyja praciahvali ckavać sałdata.
«Mianie pieraśledavali staršyna Dakałaŭ, staršyna Kot. Paśla da ich dałučylisia radavyja Anhienuca, Pankievič, małodšy siaržant Štyrbałaŭ. Toje ž možna skazać i pra inšych, jany mnie pahražali», — napiša paźniej Moŭčan u zajavie na imia vajennaha kamisara svajoj akruhi.
Dalečvali Siarhieja ŭ Minsku. Paśla jon viarnuŭsia ŭ svaju častku. Kali raniej chłopcu słužyłasia nie nadta sałodka, to ciapier pačałosia sapraŭdnaje piekła.
«Sasłužyŭcy sustreli mianie nie vielmi ciopła. U pieršuju ž noč mianie źbiŭ starejšy siaržant Ihnatčanka. Nie vytrymaŭšy prynižeńniaŭ, ja paprasiŭ abarony ŭ dziažurnaha», — budzie tłumačyć Moŭčan.
Ranicaj sałdata pieraviali na padsobnuju haspadarku. Ale spakoju Moŭčanu nie dali. Starasłužačyja prychodzili da jaho sami ci pieradavali pahrozy praź inšych sałdat — abiacali «prabić bašku». Kamandzir haspadarčaha ŭzvoda heta čuŭ, ale nie reahavaŭ. Pa słovach Moŭčana, jaho ličyli vinavatym navat aficery bataljona.
Ničoha nie źmianiłasia. Moŭčana praciahvali ckavać.
«Ja adsłužyŭ na padsobnaj haspadarcy 5 miesiacaŭ i mianie musili viarnuć u rotu, a pakolki ja viedaju, što hetyja chłopcy zrobiać toje, što abiacali, ja samavolna pakinuŭ vajskovuju častku», — napiša paśla Moŭčan.
***
Były sasłužyviec acharaktaryzavaŭ fihurantaŭ historyi. Viktar Sielaźnioŭ słužyŭ u Zasłonavie u toj ža čas, što i Moŭčan.
Samoha Moŭčana jon nie ŭzhadaŭ, jak i kanfliktaŭ ź im, bo ŭ toj čas słužyŭ u «calinnaj rocie», amal uvieś hod pravioŭ u Kazachstanie — padnimaŭ calinu. Viarnuŭsia ŭ častku tolki ŭ listapadzie 1992 hoda.
Ale, kaža, imiony tych, chto ckavaŭ i źbivaŭ sałdata, jamu znajomyja.
«Kamandzir roty Saakian byŭ dobrym aficeram. Staršyna Adłan Dakałaŭ — čačeniec, vielmi nachabny. Radavy Ivan Anhiełuca — čałaviek chitry, jaki padstrojvaŭsia pad tych, chto macniejšy. Anhiełuca małdavanin, zdajecca, — raspavioŭ surazmoŭca. — Radavy Alaksandr Pankievič — biełarus, rodam z Salihorsku. Bajaźliviec.
Starejšy siaržant Ihnatčanka — biełarus. Narmalny mužyk, ničoha kiepskaha pra jaho skazać nie mahu».
Ale siaržanta Štyrbałava mužčyna acharaktaryzavaŭ jomista.
«Małdavanin. Svołač nachabnaja. Ja sam chacieŭ jaho zabić», — zapeŭniŭ mužčyna. Praŭda, padrabiaznaści svaich uzajemaadnosin ź siaržantam raspaviadać admoviŭsia.
Inšy sasłužyviec, rasiejec Alaksandr Šabanaŭ, taksama słužyŭ u Zasłonavie na pačatku dzievianostych. Jon kaža tak:
«Zasłonava nazyvali «čornaj dyvizijaj». Čamu? Bo tam słužyli adny vychadcy z Kaŭkaza i Siaredniaj Azii. Jany i miž saboj adnosiny vyśviatlali, a biełarusam i ruskim tam było ŭvohule niaprosta», — kaža Šabanaŭ.
***
«Naša Niva» znajšła Luboŭ Cimafiejeŭnu Moŭčan i samoha Siarhieja. Jany žyvuć u Rečycy i pa siońnia. Ale ž havaryć pra historyju z uciokami Moŭčany kateharyčna admovilisia. Tamu dalejšy los Siarhieja daviałosia adnaŭlać pa dakumientach.
***
U kastryčniku 1992 hoda Siarhiej biažyć z častki. Dabirajecca da Rečycy, prychodzić da maci. Razam jany iduć u vajenkamat, dzie raskazvajuć usiu praŭdu.
Rečycki vajenkam piša papiery ŭ Zasłonava, vajennuju prakuraturu i Kamisiju pa sacyjalnaj abaronie vajenasłužačych, u jakoj prosić pieravieści Moŭčana ŭ inšuju častku. U dakumiencie raskazvajecca, što kapitan Saakian paabiacaŭ abaronu Moŭčanu, ale ničoha nie zrabiŭ, i adznačajecca, što viartać sałdata ŭ Zasłonava niebiaśpiečna.
Praŭda, z Zasłonava adkaz nie prychodzić. Zamiest hetaha ŭ Rečycu pryjazdžajuć dva aficera z zasłonaŭskaj vajskovaj častki.
«Jany pryjšli ŭ vajenkamat, pryviali z saboj maci Moŭčana, namahalisia schilić jaje, kab taja viarnuła syna ŭ častku», — piša vykanaŭca abaviazkaŭ rečyckaha harvajenkama Čaščyn.
Na pytańnie, čamu nie zaviali kryminalnuju spravu suprać vajenasłužačych, jakija ździekvalisia z Moŭčana, aficery adkazvajuć Čaščynu, što azierbajdžaniec, jaki źbivaŭ sałdata, užo źbieh z častki, a nakont inšych jany ničoha nie viedajuć. Ale aficery paabiacali, što kali Moŭčan nie vierniecca ŭ Zasłonava, to kryminalnuju spravu zaviaduć užo na jaho.
Ale vajenkam Moŭčana nie vydaje. Luboŭ Cimafiejeŭna napisała jašče niekalki papier, źviarnułasia da deputataŭ. Prasiła, kab Siarhieja pieraviali ŭ lubuju vajskovuju častku Homielskaj vobłaści. U vyniku Moŭčana spačatku pieravodziać u Babrujsk, a paśla jon dasłužvaje ŭ Rečycy.
Za ŭcioki z častki Siarhieja Moŭčana nie pakarali. Ale ž nie pakarali i jaho kryŭdzicielaŭ. Prynamsi, maci Siarhieja ŭsio skazała, što nie pamiataje, kab kahości z Zasłonava sudzili za źbićcio jaje syna.
Chutčej za ŭsio spravu zamiali. Prynamsi viadomy los niekatorych z vajskoŭcaŭ. Siaržant Ihnatčanka, jaki źbiŭ Moŭčana ŭ pieršuju ž noč paśla viartańnia z sančastki, spakojna dasłužyŭ svoj termin. Paśla žyŭ u Minsku, pracavaŭ na Kamaroŭskim rynku.
Nie było nastupstvaŭ i dla Alaksandra Saakiana — taho aficera, jaki abiacaŭ maci abaranić syna, i ničoha nie zrabiŭ.
U 1993 hodzie jon, admoviŭšysia prymać biełaruskuju prysiahu, pierajechaŭ u Rasiju, dzie pracavaŭ u milicyi. Dasłužyŭsia da pasady namieśnika načalnika UMUS Rasii pa Tulskaj vobłaści. Ciapier Saakian na piensii.
Kamientary