«Artefakt z epochi biełarusizacyi»: u Mahilovie pradprymalniki ŭratavali mahiłu 20-ch hadoŭ
U Mahilovie ŭparadkavali mahiłu nastaŭnika, jaki ŭ 1920-ja hady vučyŭ dziaciej pa-biełarusku. Nadmahilnuju plitu adrestaŭravali, pastavili aharodžu. Hrošy na heta achviaravali pradprymalniki, piša «Radyjo Svaboda».
Ułada: źviestak pra pachavanaha niama
Pra 24-hadovaha nastaŭnika, jaki pamior u 1926 hodzie, viadoma tolki toje, što napisana na nadmahilli. Jahonaje proźvišča Cimašenka, inicyjały — C. H., nastaŭničaŭ jon u miascovaj siamihadovaj mahiloŭskaj škole № 2, naradziŭsia ŭ 1902-m. Nadpis na nadmahilli — na biełaruskaj movie.
Mahiła Cimašenki — na Karabanaŭskich kładach Mahilovu. Natrapili na jaje vypadkova, kali šukali brackija pachavańni mahiloŭcaŭ, što zahinuli ŭ traŭni 1943 hodu — tady horad bambavała savieckaja avijacyja. Mahiła była ŭsia ŭ kustoŭi dy apałaj listocie. Paśla zvarotu ŭ pradpryjemstva pa absłuhoŭvańni nasielnictva mahiłu prybirali.
Zvaroty va ŭpraŭleńnie adukacyi i adździeł idealahičnaj pracy Mahiloŭskaha harvykankamu, kab tam paspryjali z uparadkavańniem mahiły Cimašenki, nie dali plonu. Adtul adpisali, što źviestak pra pachavanaha niama. Z mahiloŭskaha ŭniversytetu imia Kulašova paviedamili toje samaje: u archivie pra nastaŭnika niama nijakich zhadak.
Kab nia źnik artefakt biełarusizacyi
Pa ŭstupleńni ŭ siłu novaj redakcyi zakonu «Ab pachavańni i pachavalnaj spravie», pryniataj u 2015 hodzie, nad mahiłaj Cimašenki navisła pahroza demantažu. Novyja normy zakonu dajuć dziaržaŭnym specyjalizavanym arhanizacyjam takoje prava, «kali stupień razburanaści vyklučaje ramont i adnaŭleńnie». Šyldački z patrabavańniem «navieści paradak» raźviešanyja na ŭsich haradzkich kładach. Kab uratavać mahiłu, hrupa aktyvistaŭ pastanaviła abharadzić jaje i adrestaŭravać plitu. Da hetaj spravy spryčynilisia 11 biznesoŭcaŭ.
«Biełarus maje rupicca pra biełaruskaje, — kaža pra svoj udzieł u tałace saŭładalnik mahiloŭskaj kaviarni «Šparki łoś» Vadzim Babkoŭ.
Uparadkavanaja mahiła, kaža jon, budzie vizualna ŭpłyvać na naviednikaŭ kładoŭ. «Učora pachavańnie było zakinutaje, — tłumačyć biznesoviec, — a siońnia vyhladaje dahledžanym. Dla ludziej heta znak taho, što biełaruščyna nieŭmiručaja».
Biznesoviec: kali zabudziem vytoki — u budučyni ničoha dobraha nie čakaje
Nastaŭnik Cimašenka vučyŭ dziaciej na biełaruskaj movie niadoŭha. Biełaruskija škoły ŭ Mahilovie pačali adkryvać ad 1924 hodu. Tady ŭrad Savieckaj Rasiei viarnuŭ Biełarusi Mahiloŭ u ramkach hetak zvanaha paetapnaha ŭzbujnieńnia BSSR. La vytokaŭ biełarusizacyi i stajaŭ Cimašenka. Mova nadpisu na nadmahilli dazvalaje mierkavać, što tyja, chto chavaŭ nastaŭnika, byli taksama addanyja idei biełarusizacyi.
«Heta ž naša ahulnaja pamiać, — tłumačyć svoj udzieł u tałace pradprymalnik Valer Viarbicki. — Z takich «drobiaziaŭ» farmujecca bačańnie taho, chto my. Kali my zabudziem svaje vytoki, to nas ničoha dobraha ŭ budučyni nie čakaje».
Restaŭratar: ja dakranuŭsia da historyi
Restaŭravaŭ nadmahilnuju plitu admysłoviec u halinie rytualnych pasłuh Mikoła Fiasko. U 2009 hodzie jon vyrabiŭ pomnik na mahiłu aktyvistki «Martyralohu Biełarusi» Tamary Ramańkovaj. U pracy nad nadmahillem Cimašenki Mikoła staraŭsia maksymalna zachavać jaje aŭtentyčnaść.
«Dla mianie było honaram restaŭravać nadmahille z nadpisam pa-biełarusku, i jakomu da taho ž 90 hadoŭ, — kaža jon. — Nia časta ciapier pabačyš biełaruskuju movu na pachavalnych pomnikach, a tut taki artefakt z epochi biełarusizacyi. Heta ž historyja, i ja da jaje dakranuŭsia».
Paśla restaŭracyi plitu viarnuli na miesca 15 kastryčnika, i tady ž kalehi Mikoły Fiasko abharadzili mahiłu. 17 kastryčnika aharodžu pafarbavali.
Paśla vystupleńnia Łuhanskaha teatra ŭ Minsku adna z hladačak vyhuknuła «Słava Ukrainie!»3
Kamientary