Ryhor Astapienia: Jak Łukašenka raźvivaje demakratyju i ŭmacoŭvaje svoj aŭtarytaryzm
U čym minusy i plusy fasadnaj demakratyi, piša staršynia Centra novych idej Ryhor Astapienia.
Biełaruś siońnia i vosiem hadoŭ tamu — heta, kaniešnie, nie dźvie vialikija roźnicy, ale vidavočnyja źmieny adbylisia. Demakratyčnych palitykaŭ bolš u parłamiencie, čym u turmach. U Indeksie viadzieńnia biznesu my znachodzimsia pamiž Niderłandami i Šviejcaryjaj. Represii pierastali być hałoŭnym palityčnym instrumientam, a kali časam ułady da ich źviartajucca, jak u spravie BiełTA, to vyhladaje heta nie tolki ahresiŭna, ale i prosta dziŭna.
Režym źmianiŭsia i ŭnutry i daje čynoŭnikam bolš prastory dla vykazvańniaŭ svaich pohladaŭ. Kaniešnie, pohlady, suhučnyja ź pierakanańniami Ihara Šunieviča, možna było vykazvać i raniej, ale, naprykład, Kirył Rudy krytykuje ekanamičnuju palityku ŭładaŭ tak, jak dziaržsłužboŭcy ŭ inšych aŭtarytarnych krainach naŭrad ci mohuć (dy i ŭ mnohich demakratyčnych).
Hety praces možna nazyvać libieralizacyjaj, hulnioj u demakratyju, budavańniem fasada dla Zachadu — jak zaŭhodna. Rytoryka zaležyć ad palityčnych pohladaŭ taho, chto kaža. Ale vidavočna, što režym pašyraje prastoru svabody — i heta drennaja navina dla tych, chto žadaje jaho kanca luboj canoj.
Demakratyčnyja (ci psieŭdademakratyčnyja) instytuty padaŭžajuć viek aŭtarytaryzmu ŭ krainie, robiačy dyktatury bolš ełastyčnymi, jak davodziać palitałahičnyja daśledavańni. U toj čas jak amal usie aŭtarytaryzmy ŭ XX stahodździ pačali prymać niejkija demakratyčnyja fasady z parłamientami i vybarami, jany tolki pavialičyli svaju žyćciazdolnaść. Ciapier aŭtarytarnyja režymy žyvuć u dva razy daŭžej, čym padčas chałodnaj vajny.
Heta adbyvajecca dziakujučy tamu, što aŭtarytarnyja režymy, jakija hulajuć u demakratyju, majuć bolšuju lehitymnaść unutry i zvonku. Jany mienš razdražniajuć Złučanyja Štaty i Jeŭrapiejski Sajuz, jakija zastajucca hałoŭnymi pramoŭtarami demakratyi ŭ śviecie. (Našamu režymu, kaniešnie, aproč taho pryjšoŭsia na ruku rasijska-ŭkrainski kanflikt, jaki ŭłahodziŭ staŭleńnie Zachadu da jaho.)
Dla hramadstva taksama jość peŭnaja lehitymizacyja režymu, bo jany ciapier bačać alternatyvu, jakuju zaprašajuć vystupać navat na dziaržaŭnym telebačańni. na ich pahladzieć, acanić, prosta treba pamiatać, što tyja, kaho nie pakazvajuć zapar 7 z pałovaj hadzinaŭ, — nie daminanta i nie kanstanta.
Vybaračnaje vykarystańnie elemientaŭ demakratyi dazvalaje raźbić adzinstva miedyjaŭ, apazicyi ci hramadskich aktyvistaŭ. Zusim ža nie abaviazkova źnižać ahulny ŭzrovień svabodaŭ, jak raniej rabiŭ režym Łukašenki. Možna vykarystoŭvać kropkavyja aŭtarytarnyja «puhi» i demakratyčnyja «pierniki»: kamuści — 10 sutak aryštu, niekamu — deputacki mandat. Heta ŭsio vydatna pracuje, kali tarhietujecca, jak rekłama ŭ sacsietkach. U rešcie rešt davoli składanyja sistemy, jak u Rasii ci Iranie, isnujuć davoli doŭha i davodziać, što ich aŭtarytaryzmy z demakratyčnymi elemientami całkam žyvučyja.
Kali dziaržava daje svaim apanientam prava na isnavańnie ŭ pryhoža akreślenych miežach, to, mahčyma, apanienty i nie zachočuć razryvać taki sacyjalny kantrakt — jon usio ž lepšy za represii. Pry hetym nie abaviazkova ž stanavicca paddanym režymu, a možna być usiaho tolki łahadniejšym u staŭleńni da jaho. Časam stvarajecca ŭražańnie, što vialikaja častka biełaruskaj palityčnaj apazicyi lepš stavicca da ŭładaŭ, čym žychary Biełarusi, jaki marać pra 500.
Ale nasamreč hulnia ŭ demakratyju — heta nie abaviazkova drenna dla krainy. Stvarajučy fasad demakratyi, režym buduje taksama fundamient budučaj demakratyzacyi. Vidavočna, što da demakratyi praściej pierajści, kali elity i kontrelity viedajuć, jak pracuje chacia b fasadnaja demakratyja i ŭ pryncypie ŭsia dziaržaŭnaja sistema. Tamu kali režym budzie razumny, to jon budzie pavialičvać svabody i praciahvać svajo isnavańnie — a naprykancy nas čakaje niešta kštałtu chepi-endu. Tak adbyłosia ŭ Małajzii, dzie aŭtarytarny režym praisnavaŭ bolš za 60 hadoŭ, a ŭ minułym hodzie prosta ŭziaŭ i prajhraŭ na vybarach.
Tyja ž, chto hraje ŭ siońniašni demakratyčny fasad z boku hramadskich arhanizacyj ci ŚMI, nie robiać drenna. Alternatyvaŭ, pa vialikim rachunku, niama i praz słabaść apazicyi, i praz staŭleńnie Rasii da Biełarusi. Prosta varta viedać, u što hulaje režym, kab vykarystoŭvać jaho taktyku na svaju karyść.
Kamientary