Imklivaja «biełarusizacyja»: jak za try tydni rasijskija realii stali padobnymi da našych
Žychary Rasii pieražyvajuć šok: źmianiajecca nie tolki sacyjalna-palityčny reljef vakoł ich, ale i zvykłaje žyćcio. Biełarusy ŭ hety ž čas tolki sumna ŭśmichajucca, bo prajšli praz usio jašče ŭ 2020-m. «NN» prasačyła, jak usiaho za paru tydniaŭ ścierlisia miežy miž realijami ŭ Biełarusi i Rasii.
Likvidacyja niezaležnych ŚMI
Vajna — heta mir, vola — heta rabstva, niaviedańnie — siła. Takija tezisy nie śćvierdzić na ahulnanacyjanalnym uzroŭni, kali prapahanda sutykajecca z maštabnym arhumientavanym supracivam. Ažyćciaŭlajuć jaho čaściej za ŭsio niezaležnyja miedyja, zdatnyja vyvučyć pytańnie z roznych bakoŭ.
Biełaruś trapiła ŭ błakadu takoha kštałtu jašče ŭ pazaminułym hodzie, kali amal usie ŭpłyvovyja vydańni krainy byli krytyčna abmiežavanyja ŭ volnaj padačy materyjałaŭ. «Tutbaj», «Naša Niva», «Radyjo Svaboda», «Trybuna» dy jašče šerah ŚMI trapili pad zabaronu z abvinavačvańniami ŭ raspaŭsiudžvańni ekstremisckich materyjałaŭ. Śledam banam nakryła ceły šerah jutub- i telehram-kanałaŭ ź niezaležnaj paviestkaj.
Rasijanie ŭ tyja časy dzivilisia: maŭlaŭ, jak možna, skažam, spartyŭnuju płatformu ličyć niebiaśpiečnaj dla hramadstva. Adnak pryjšoŭ 2022 — i ŭžo naviny z RF kulamiotnaj stužkaj raspaviadajuć pra zabaronu niezaležnych miedyja.
Telekanał «Dožd́», Rasijskaja słužba navin BBC, radyjostancyja «Echo Moskvy», DW, TJ, «Hołas Amieryki» dy jašče dziasiatki infarmacyjnych krynic trapili pad błok. Nie ŭsie ź ich zmahli praciahnuć pracu — «Echo» i «Dožd́» abviaścili ab zakryćci. «Novaja hazieta» vymušanaja była prybrać z sajta i sacsietak materyjały, datyčnyja vajny. Pry hetym vydańnie praciahvaje raspaviadać pra nastupstvy, ź jakimi sutyknułasia Rasija ŭ vyniku ahresii, — bluračy słova «vajna» na fota i paznačajučy dužkami frahmienty tekstu, vydalenyja cenzuraj.
Varta dadać, što častka biełaruskich miedyja taksama pajšła na kampramis dla vyžyvańnia. «Kamsamolskaja praŭda» paśla źmieny hałoŭnaha redaktara stała bolš aficyjnaj u padačy palityčnaha paradku dnia (ale adna zamietka pra Zielcara vyrašyła los vydańnia), admoviŭsia ad vostrych temaŭ «Anłajnier». «Ciapier taki čas, kali varta zatupić piory, zatupicca žurnalistam», — cytata kanca 2020 hoda ad Juryja Arłova, hienieralnaha dyrektara vydańnia «Presboł»
Błakavańnie sacsietak
Try litary, jakimi časta apieravali nośbity ruskaj movy ŭ pryvatnych hutarkach, stracili byłuju vastryniu. Ciapier kudy čaściej čuvać voklič «VPN!», što, by toj zaklon Hary Potera, stvoryć patronusa dla ratavańnia akaŭntaŭ u Fejsbuku ci Instahramie. Da taho ž virtualnyja servisy razbłakoŭvajuć navinovyja tuneli — i heta dazvalaje adekvatnamu čałavieku nie zachłynucca ŭ płyni chłuśni, što niasie prapahanda.
Uładzimir Pucin adrazaje Rasiju ad internetu. Karykatura: Siarhiej Jołkin
Cikava, što ciapier mienavita biełarusy rassyłajuć rasijanam śpisy najbolš dastupnych dy nadziejnych prahram dla terminovaha ŭstalavańnia na hadžety. Bo my ŭsio heta ŭžo vyvučyli i pravieryli na sabie.
Ale biełarusaŭ bili masava, naŭprost vyklučajučy rubilnik. I tady ni sychod u Telehram, ni inšaje šyfravańnie danych nie adnaŭlała kamunikacyju. U toj čas jak Rasija imkniecca adłučyć narod ad mižnarodnych infarmacyjnych dy zabaŭlalnych krynic. Bo ŭ Instahram dy Fejsbuk ciapier tranślujucca praŭdzivyja historyi realnych ukraincaŭ. Zamiest varožych sietak płanujecca arhanizavać svaje — užo ŭ krasaviku, chutčej za ŭsio, źjavicca «Rashram».
Chvala pratesnych akcyj i absurdnyja zatrymańni
Darečy, adnosna raznastajnych formaŭ pratestu biełarusy taksama mahli b dać majstar-kłas — ad masavych vystupleńniaŭ da žanočych špacyraŭ u čyrvona-biełym i ŭpryhožvańnia bałkonaŭ. Adnak rasijanie pastupova sami namacvajuć šlachi da demanstracyi abureńnia.
Praŭda, reakcyja na takija vystupy ničym nie adroźnivajecca ad siłavych razhonaŭ, što pa sieńnia panujuć i ŭ Biełarusi. Pry hetym zachoŭvajecca absurdnaść dziejańniaŭ pravaachoŭnikaŭ. To padčas začystki terytoryi jany aryštujuć rovar, to zabiaruć u aŭtazak prychilnikaŭ dziejnaj ułady.
Vajna z hrafici
Chtości skaža, što heta drobnaje pryvatnaje zmahańnie, jakoje nie vartaje ŭvahi na fonie maštabaŭ vajny za kantrol nad kalektyŭnym rozumam. Ale nasamreč, luby vizuał — heta srodak ahitacyi, a taksama pazicyja, jakaja časta śviedčyć pra ahulny nastroj u hramadstvie. Kali malunak zastajecca doŭhi čas niekranutym, značyć, jaho sihnał blizki ludziam — zhadajcie chacia b hrafici z dydžiejami pieramien u Biełarusi.
U Rasii ciapier lubaja vizualnaja prajava pratesnaj tvorčaści roŭnaja čyrvonaj anučy dla byka.
Słovy «Nie vajnie» ź lutaściu kremzajucca botami majora, dva radki asteryksaŭ na ścianie adrazu ž zalivajucca farbaj. A ŭžo kali «śpiecapieracyi» demanstrujuć niešta bolš značnaje, to vybar, jaki mesadž zamaloŭvać, uvohule pierad siłavikami nie ŭstaje.
Ź inšaha boku, kreatyŭ pradstaŭnikoŭ ułady da ludskich sercaŭ nie dachodzić uvohule. Naprykład, hrafici ŭ Jekacierynburhu pobač z «Jelcyn-centram» nie žyło i dnia, kali na im źjaŭlałasia vyjava Pucina. Toje ž adbyvałasia i z patryjatyčnymi vykazvańniami na fonie cienievaj vyjavy prezidenta. Vajna farbaŭ praciahnułasia navat, kali malunki zamianiŭ banalny nadpis «za nami pravda».
Varjackija fłešmoby
Farmat praŭładnych akcyj — śpieŭ pra toje, jak Sania zastaniecca z nami, i kałony aŭtamabilaŭ pad čyrvona-zialonymi ściahami z łozunham «Lubimuju nie addajuć». Na fonie aryhinalnych postaraŭ, ź jakimi vychodzili ludzi na maršy svabody, susiedskich viečaroŭ z prahladami dyjafilmaŭ ci dvaravych kancertaŭ Jury Stylskaha praŭładnyja pijar-prajekty vyhladali šabłonna.
Tyja ž aŭtaprabiehi ciapier bjuć pa rasijskim biezdarožžy — i vyhladajuć nastolki ž pastanovačna. Nie mienš niedarečnymi atrymlivajucca ŭ aficyjnaj Maskvy i paterny, pa jakich budujucca fłešmoby.
U formie litary Z prymušajuć vystraicca dziaciej z chośpisa, kidać «Zihi» studentaŭ vuzaŭ, stanavicca na raskatku ŭdzielnikaŭ chakiejnych sustreč.
U haradach na łed-paneli vyvodziacca patryjatyčnyja baniery, jakija, darečy, žychary časam zakidvajuć brudam, a palicy ŭ kramach zapaŭniajucca mierčam z prapucinskim kałarytam.
«Čornyja śpisy» tvorcaŭ
U Rasii spačatku zabaranili inšaziemnych muzykaŭ (u pryvatnaści, ukraincaŭ), jakija asudzili vajennuju ahresiju rasijskaha boku, — Maksa Barskich, Śviatłanu Łabadu, «Okiean Elzi». Paśla pajšli čyścić unutranyja šerahi, dadajučy da zvyčajna pratesnych rokieraŭ kštałtu «Parnafilmaŭ» pop-śpievakoŭ sa značnaj armijaj prychilnikaŭ. Nie abminuli represii i miedyja-zorak — historyja z zakryćciom rejtynhavaj pieradačy «Viečarovy Urhant» pakazalnaja. Niama litaści va ŭłady navat u dačynieńni da aksakałaŭ kalibra Barysa Hrabienščykova ci byłych ulubioncaŭ, takich, jak Valeryj Mieładze.
Chacia heta tolki pieršaja chvala surjoznych represij: vopyt Biełarusi padkazvaje, što i praz hod navat mimalotny dopis u sacsietkach moža kaštavać nie tolki pracy, ale i budučyni. Naprykład, hurt «j:Mors», jaki raniej znachodziŭsia ŭ aktyŭnaj ratacyi na radyjo i telebačańni, užo dva hady nie moža vystupać doma. A viadomyja šoŭmieny hałoŭnych dziaržaŭnych kanałaŭ Biełarusi, Dzianis Dudzinski dy Ivan Padrez, siońnia ŭvohule nazyvajucca Iŭdami nie tolki prapahandystami, ale i byłymi kalehami.
Sychod viadučych z telebačańnia
U žniŭni-vieraśni 2020 hoda šerah dziaržaŭnych ŚMI Biełarusi sutyknuŭsia z adtokam kadraŭ. Ludzi, što stvarali kantent dla TB, časopisaŭ, haziet dy internet-partałaŭ, aburylisia hvałtam z boku ŭłady dy pakinuli pasady. Heta tyčyłasia nie tolki niepasredna žurnalistaŭ, ale i prafiesijanałaŭ sa šmatlikich techničnych halin, jakija absłuhoŭvali płatformy. Vynikam hetaha staŭ peŭny kadravy kryzis, što nie likvidavany i sieńnia.
Asabliva ž rezanansnym atrymaŭsia łancuh zvalnieńniaŭ ź dziaržaŭnych televizijnych kanałaŭ. U imknieńni abaranić svaju pazicyju dy prava na volnaje vykazvańnie mierkavańniaŭ, z efiru sychodzili zorki, ź imionami jakich asacyjavalisia prajekty, a časami navat brendy viaščalnikŭ. Pryčym heta tyčyłasia nie tolki navin albo analityčnych prahram: redakcyi pakidali viadučyja zabaŭlalnych prahram, spartyŭnyja kamientatary, kulturnyja ahladalniki…
Rasii chapiła tydnia aktyŭnaj fazy pratestaŭ i pierfomansu redaktarki «Pieršaha kanała» Maryny Aŭsiańnikavaj, kab anałahičnaja chvala zvalnieńniaŭ pa ŭłasnym žadańni pačałasia na fiederalnych kanałach. Pryčym zabirajuć pracoŭnyja knižki ŭ tym liku i tyja, što źjaŭlaŭsia ruparam prapahandy. Lilija Hildziejeva, Vadzim Hłuskier, Žana Ahałakava zapuścili praces, jaki, napeŭna, nie adabjecca na sutnaści praŭładnych efiraŭ. Adnak prymusić zadumacca tych, chto biezumoŭna vieryŭ hałovam, što pramaŭlali z televizara.
Sankcyi
Paśla biełaruskich pratestaŭ mižnarodnaja supolnaść praz sankcyi pasprabavała nacisnuć na dziaržaŭny aparat, kab spynić parušeńnie pravoŭ čałavieka. Heta pryviało da zabarony ŭjezdu ŭ zachodnija krainy šmatlikim pradstaŭnikam aficyjnaha Minska, handlevych abmiežavańniaŭ u dačynieńni da bujnych pradpryjemstvaŭ, vyklučeńnia krainy z raznastajnych mižnarodnych struktur.
Rasija ŭsiaho tolki za miesiac pieraŭzyšła nie tolki Biełaruś, ale i ŭsie krainy śvietu pa kolkaści ŭviedzienych sankcyj. Piersanalnyja bany bujnych palitykaŭ dy biznesoŭcaŭ, adklučeńni bankaŭ ad sistemy SWIFT, aryšt majomaści, što naležała aliharcham za miažoj, vyklučeńni cełych spartovych fiederacyj z šychtoŭ alimpijskaj siamji, niemahčymaść ekspartu dy impartu vielizarnaj kolkaści pradukcyi… Tym nie mienš, heta jašče nie finał: ES dy ZŠA śćviardžajuć, što ŭ vypadku praciahu vajennaj ahresii novyja abmiežavańni nie prymusiać siabie čakać.
Kamientary