Nakolki realna sfarmavać biełaruskaje vojska na terytoryi inšaj dziaržavy?
Takoje pytańnie ŭźnikaje paśla stvareńnia Śviatłanaj Cichanoŭskaj Pierachodnaha kabinieta, u składzie jakoha ciapier jość «ministr abarony». «Naša Niva» źviarnułasia da historyka, jurystki i palitołaha, jakija pryviali prykłady, kali nacyjanalnyja armii stvaralisia za miežami krainy, i raskazali, što pra heta havoryć mižnarodnaje prava i da čaho moža pryvieści ŭzbrojenaja baraćba z režymam.
«Adzinyja mahčymaści ŭ hetym kirunku — praca pa razbudovie biełaruskich farmavańniaŭ u składzie ŭkrainskaj armii»
Historyk Aleś Paškievič kaža, što ŭvohule spryjańnie toj ci inšaj dziaržavy stvareńniu vajskovych farmavańniaŭ inšaj dziaržavy ci naroda na svajoj terytoryi całkam ci častkova za svaje srodki ŭ historyi čas ad času zdarajecca.
Naprykład, tolki ŭ XX stahodździ možna zhadać ažno niekalki vypadkaŭ z našymi susiedziami-palakami.
«Prytym hetyja prykłady dastatkova adroznyja i pa abstavinach, i pa vynikach.
Polskija Lehijony, jakija zvyčajna asacyjujucca ź imiem Juzafa Piłsudskaha, byli stvoranyja ŭ 1914 hodzie ŭ składzie vojska Aŭstra-Vienhierskaj impieryi (častka etnična polskich ziemlaŭ z centram u Krakavie tady ŭvachodziła ŭ hetu dziaržavu). Hetyja farmavańni ŭsiu Pieršuju suśvietnuju vajnu vajavali ŭ składzie aŭstryjskaj armii suprać Rasii. A častka lehijanieraŭ užo ŭ 1918 hodzie adyšła ad aŭstryjcaŭ, pierabrałasia ŭ Zachodniuju Jeŭropu i tam arhanizavała vajskovyja farmavańni, jaki niejki čas zmahalisia pry padtrymcy Francyi na zachodnim froncie suprać niemcaŭ.
U toj ža čas i ŭ Rasijskaj impieryi ŭ składzie rasijskaj armii jak peŭnuju supraćvahu stvaryli polskija farmavańni, jakija vajavali razam z ruskimi suprać niemcaŭ i aŭstryjcaŭ.
Usie hetyja farmavańni, kali ŭ vyniku raspadu impieryj u 1918 hodzie stała mahčyma zmahacca niepasredna za polskuju dziaržavu i jaje miežy, stali asnovaj dla polskaha vojska, jakoje ŭ 1919—1921 hadach stała surjoznym čyńnikam, jaki vielmi spryčyniŭsia da vyrašeńnia losu ŭsiaho rehijona», — kaža jon.
Kali napačatku Druhoj suśvietnaj vajny Polšču znoŭ padzialili, patencyjał nacyjanalnaha supracivu taksama pasprabavali vykarystać u antyhitleraŭskaj kaalicyi, prytym na dvuch jaje bakach — u zachodnim śviecie (pieradusim Vialikabrytanii) i ŭ SSSR.
«Pieršaja zvałasia Armija Andersa (pa proźviščy hienierała-stvaralnika), druhaja — 1-ja armija Vojska Polskaha.
Asnovaj u abodvuch vypadkach stali byłyja vajskoŭcy i prosta polskija hramadzianie, jakija ŭ 1939—1941 hadach byli pieramieščanyja — jak praviła, prymusova, — na terytoryju SSSR.
Armijaj Andersa apiekavaŭsia polski emihracyjny ŭrad ź siadzibaj u Łondanie, 1-j armijaj Vojska Polskaha — padkantrolny Kramlu «Sajuz polskich patryjotaŭ».
Armija Andersa, badaj, najbolš blizkaja pavodle svajoj sutnaści da taho, pra što ciapier mrojać biełaruskija patryjoty. Polski emihracyjny ŭrad stvaraŭ jaje, viadoma, nie dla taho, kab atrymlivać pieramohi pad Monte-Kasina ŭ Italii ci dzie jašče ŭ miescach, dalokich ad radzimy.
Pavodle zadumy hetaja armija pavinna była b vajavać u Polščy i za Polšču. Ale realizacyja takich zadum mocna zaležała ad mižnarodnaj situacyi», — raskazvaje historyk.
Realizavać ich było b mahčyma tolki ŭ tym vypadku, kali b naprykancy Druhoj suśvietnaj vajny ŭzbrojenaje zmahańnie za Polšču vyrašyli vieści z SSSR zachodnija sajuźniki.
«Čaho, jak viadoma, nie adbyłosia
— Čerčyl i Ruźvielt padzialili sa Stalinym Centralnuju i Uschodniuju Jeŭropu u ahulnych rysach jašče na kanfierencyi ŭ Jałcie ŭ lutym 1945 hoda, — tłumačyć Aleś Paškievič. — Los Polščy, takim čynam byŭ vyrašany biez palakaŭ.
Udzielniki armii pakryŭdžanyja nie byli, ale pazmahacca niepasredna za radzimu sudžana nie było — hieapalityka pieravažyła.
Prasavieckaja 1-ja armija Vojska Polskaha pazmahałasia i na terytoryi Polščy, jana pryniała niepasredny ŭdzieł u vyzvaleńni jaje terytoryi ad niamieckich vojskaŭ. Ale nie samastojna, a razam z Čyrvonaj armijaj. Prytym asnoŭnuju častku, kaniešnie, zrabiła apošniaja, polskija farmavańni mieli charaktar bolš dapamožna-simvaličny».
Histaryčny vopyt śviedčyć, što kali ŭžo niejkaja nacyjanalnaja armija stvarajecca za miežami baćkaŭščyny i pry roznaha kštałtu padtrymcy inšych krain, to pieradusim hetyja krainy majuć na ŭvazie svaje ŭłasnyja intaresy.
«Tamu nikoli takaja armija nie stvarajecca prosta dla taho, kab jana była, stajała ŭ zapasie i čakała niejkaha svajho času. Jakoha moža i nie dačakacca. Niejkija nacyjanalnyja farmavańni stvaraje kraina, jakaja ci ŭžo vajuje, ci źbirajecca najbližejšym časam vajavać. I hetyja farmavańni adpaviedna ci ŭvachodziać niepasredna ŭ skład vojska krainy-fundatarki, ci, zachoŭvajučy niejkuju aŭtanomiju, ciesna ź im źviazanyja. Pakul pryjdzie čas vajavać za svajo, jany razam z fundatarami śpiarša vajujuć za «čužoje», a za svajo — tolki kali składziecca spryjalnaja dla taho mižnarodnaja situacyja.
Dla Lehijonaŭ Piłsudskaha jana ŭrešcie skłałasia całkam, dla 1-j armii Vojska Polskaha — častkova, a dla armii Andersa — nie skłałasia zusim», — kaža historyk.
Kali sprabavać pierakładać hety vopyt na našy ciapierašnija realii, to možna skazać, što adzinaja kraina, jakaja ŭ hety čas realna vajuje i nie maje mahčymaści nie vajavać — Ukraina. Adpaviedna tolki jana i zacikaŭlenaja ŭ spryjańni biełaruskaj vajskovaj spravie.
«Krainy ž NATA, u tym liku i našy najbližejšyja susiedki, pryjaznyja biełaruskaj spravie, pakul nie vajujuć i ŭsimi siłami namahajucca paźbiehnuć niepasrednaha ŭklučeńnia ŭ vajnu. Tamu i stvarać biełaruskija farmavańni jany na svajoj terytoryi i za svaje hrošy nie buduć, prynamsi adkryta. I adzinyja mahčymaści dla biełarusaŭ u hetym kirunku — praca pa razbudovie biełaruskich farmavańniaŭ u składzie ŭkrainskaj armii, kab hety patencyjał na pierśpiektyvu prosta mieć. A ci składziecca spryjalnaja palityčnaja situacyja, kab jaho skarystać — heta nichto zahadzia nie moža pradbačyć, bo zaležyć ad vialikaha mnostva źmienlivych faktaraŭ», — robić vysnovu historyk.
Stvaryć z nula sučasnuju bajazdolnuju armiju kaštuje vielmi doraha.
«Choć by pa tych sumach, jakija vydzialajucca roznymi zachodnimi krainami na padtrymku Ukrainy, možna mierkavać: lik idzie pa-lubomu na dziasiatki miljardaŭ. Zbroja, abmundziravańnie i inšy ryštunak, sučasnaja technika i bojeprypasy — usio vielmi darahoje.
Plus pry hetym jaŭna vostra musiać paŭstać i kadravyja prablemy. Kali tyja ž palaki, asabliva padčas Druhoj suśvietnaj vajny, mahli abapiracca na siłavikoŭ, jakija zastalisia ŭ spadčynu ad razhromlenaj polskaj dziaržavy, to našyja siłaviki ŭ asnoŭnym zastalisia viernyja Łukašenku. Novych śpiecyjalistaŭ, navat kali i dapuścić, što siarod biełaruskich emihrantaŭ šmat ludziej z vajskovymi talentami, treba admysłova navučać — heta taksama i vialikija hrošy, i davoli praciahły čas», — padsumoŭvaje jon.
«Važna zrazumieć adnu reč: vy nie možacie stvaryć takuju situacyju, kali vy pa-za pravavym polem»
Kandydatka jurydyčnych navuk, dacent, ekśpiertka Biełaruskaha Chielsinskaha Kamiteta Kaciaryna Dejkała ŭpeŭniena, što mahčymaść padrychtavać niejkaje vojska dla siłavych dziejańniaŭ u adnoj dziaržavie na terytoryi inšaj sumnieŭnaja z punktu hledžańnia mižnarodnaha prava.
«Adna reč, kali biełarusy jeduć vajavać va Ukrainu, jak zakonnyja kambatanty ŭ biahučym uzbrojenym kanflikcie. Jany stanoviacca častkaj USU abo navat kali zastajucca dobraachvotnikami, ich udzieł u hetym kanflikcie dazvoleny i mižnarodnym humanitarnym pravam, i ŭnutranym zakanadaŭstvam Ukrainy (u pačatku vajny Uładzimir Zialenski vydaŭ adpaviedy ŭkaz). Jany trenirujucca zrazumieła dla čaho, Ukraina treniruje kadry dla svajoj vajny.
Inšaja reč, kali biełarusy na terytoryi Ukrainy raptam pačynajuć stvarać niejkaje farmavańnie (pra vojska składana mnie zrazumieć, jak možna kazać), jakoje rychtujecca da siłavych dziejańniaŭ u inšaj krainie.
Heta budzie aznačać adno — Ukraina sadziejničaje padrychtoŭcy siłavych dziejańniaŭ suprać inšaj dziaržavy. A kali ŭ hetaj padrychtoŭcy buduć udzielničać ukrainskija vajskoŭcy, to nie prosta sadziejničaje, a sama taksama prymaje ŭ hetym udzieł. Zusim nie važna, što heta robicca dziela «śviatoj mety» — źviaržeńnia režymu nielehitymnaha Łukašenki», — tłumačyć jana.
Kali inšaja dziaržava pačynaje ŭdzielničać u źviaržeńni inšych režymaŭ, rychtujučy na svajoj terytoryi dla hetaha vojska, — heta parušeńni pryncypu nieŭmiašańnia va ŭnutranyja spravy i jašče šerahu normaŭ.
«U suviazi z hetym možna zhadać, što aŭtary i idejnyja natchnialniki hetaj idei kazali pra toje, što im daść lehitymnaść Śviatłany Cichanoŭskaj. Im, u vačach pratesnaj aŭdytoryi, moža być, chacia taksama sprečna, ale nijak nie dziejańniam Ukrainy ŭ kantekście mižnarodnaha prava.
Akramia hetaha, tyja, chto vajavaŭ u składzie USU abo jak dobraachvotnik, kali skončycca vajna, pavinny być razzbrojenyja Ukrainaj. Kali hetaha nie budzie zroblena i Ukraina dazvolić im z hetaj zbrojaj kudyści jechać dalej, to heta taksama budzie rasceńvacca jak minimum jak niadobrasumlennyja pavodziny. Parušeńnie pryncypu due diligence.
Naohuł važna zrazumieć adnu reč: vy nie možacie stvaryć takuju situacyju, kali vy pa-za pravavym polem. Toj fakt, što my pratestujem suprać niepravamiernych dziejańniaŭ, nijakim čynam nie raźviazvaje ruki na lubyja dziejańni. I tym bolš nie robić udzieł u hetym trecich dziaržaŭ (udzieł svajoj terytoryjaj, kadrami, zbrojaj) lehalnym. Mienavita tamu «ćviarozyja» dziaržavy naŭrad ci na heta pahodziacca», — upeŭniena Kaciaryna Dejkała.
«Svabodnaja armija Siryi nie pryśpiešyła padzieńnia režymu, a spravakavała hramadzianskuju vajnu»
Palitołah Piotra Rudkoŭski stavicca da idei stvareńnia biełaruskaj armii nieadnaznačna.
«Pieršaja asacyjacyja, jakaja tut uźnikaje — «Svabodnaja armija Siryi», jakaja była sfarmavana ŭ lipieni 2011 hoda ŭ Turcyi na fonie rasčaravańnia «zanadta mirnym» charaktaram pratestaŭ suprać režymu Bašara Al-Asada. Svabodnaja armija Siryi nie pryśpiešyła padzieńnia režymu, a spravakavała hramadzianskuju vajnu.
Adrazu ahavarusia, što nie śćviardžaju, što nastupstvy stvareńnia alternatyŭnaha biełaruskaha vojska abaviazkova buduć takimi ž samymi. Ja nie paśpieŭ jašče hruntoŭna paznajomicca z metaj i kancepcyjaj hetaha vojska. Mahčyma, jana kardynalna budzie adroźnivacca ad «Svabodnaj armii Siryi».
Ale chacieŭ by padkreślić, što, płanujučy šlach da Novaj Biełarusi, treba praličvać ryzyki i košty. Uzbrojenaja baraćba z režymam nie pavyšaje šancaŭ na pośpiech, zatoje ŭ razy pavyšaje imaviernaść horšych nastupstvaŭ — hramadzianskaj vajny abo akupacyi z boku Rasii», — ličyć palitołah.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆApytanka
Čytajcie taksama:
Kłaskoŭski: Nie mahu prypomnić prykładaŭ, kali ŭrad u vyhnańni z-za miažy ździejśniŭ niejkija pieraŭtvareńni i skinuŭ režym
Chto taki Valeryj Sachaščyk, jaki ŭznačaliŭ siłavy błok u kabiniecie Cichanoŭskaj
«Jany sami pryjduć da Azarava i Sachaščyka: «Havarycie, čaho nie chapaje pałku Kalinoŭskaha?» Čamu siłavy varyjant supracivu staŭ mejnstrymam
Što za studentka Uljana, ź jakoj na bali valsiravaŭ Łukašenka?9
Kamientary