«Tybiecki śled» dy «Pahonia» na maskoŭskich hrošach. Vyjšła raskošnaja kniha pra maniety VKŁ
Albom-encykłapiedyju «100 maniet Vialikaha Kniastva Litoŭskaha» nielha nazvać akademičnaj manahrafijaj. Heta i nie navukova-papularnaja brašura. Chutčej napisanaje z luboŭju ese pra numizmatyku z mnostvam fota dy novaj infarmacyi, jakoj raniej nie było ŭ navukovym užytku, piša na budzma.org Aleś Kirkievič.
Aŭtary knihi — dobra viadomy biełaruskim numizmatam daśledčyk Dźmitryj Hulecki i zasnavalnik apteki-muzieja ŭ Hrodnie Mikałaj Daraškievič. «Historyja časta staje abjektam manipulacyi, a materyjalnyja pomniki minułaha zaŭždy biesstaronnija», — hetaja fraza Huleckaha vyniesienaja na vokładku.
Asnova knihi — heta 100 maniet-pomnikaŭ, praź jakija my možam prasačyć historyju krainy ad Mindoŭha da Aŭhusta II Sasa. Biezumoŭna, heta nie ŭsie maniety, jakija za hety pieryjad chadzili na našych ziemlach ci čakanilisia tut. Heta vybarka, jakaja dazvalaje zirnuć na palityku i štodzionnaść krainy praz historyju maleńkich kruhlašoŭ z vahoj časam mienš za hram.
Pobač z kožnaj manietaj aŭtary padajuć jaje antykvarny košt. Ad 2 USD za «falšak» miednaha solida 1660-ch da… 80 000 USD za srebranuju «paŭkopku» Žyhimonta Aŭhusta 1564 hoda. Ceny iduć z adsyłkaj da viadomych aŭkcyjonaŭ ci — zdarovaha kalekcyjanierskaha hłuzdu. Naŭrad ci na ich varta aryjentavacca jak na absalutnuju iścinu, chutčej — heta pakazčyk redkaści.
Ci mohuć biełaruskija hrošy nazyvacca «rublami»?
Šmat uvahi aŭtary nadajuć rańnim manietam VKŁ, pra jakija raniej było vobmal infarmacyi. Heta maniety Alhierda, Kiejstuta, Vitaŭta, Jahajły ci Kanstancina Karyjataviča. A jašče — hrošy sa źviarynych škuraŭ, jakija, zrazumieła, my nie znojdziem u ziamli. Zatoje možam acanić visłyja płomby ź dziaržaŭnymi simvałami, jakija da hetych škuraŭ macavalisia.
Asobna apisvajucca «izroi» dy «rubli» — źlitki srebra fiksavanaj vahi. Cikava, što «litoŭskija rubli», jakija fihuravali na rynku VKŁ da XV stahodździa, razburajuć mif pra toje, što samo słova «rubiel» — vyklučna rasijskaje, a naša sučasnaja nacyjanalnaja valuta mieła b nazyvacca «talerami».
Jak raźmianiać taki rubiel? Parezać. A jašče možna rasklapać na pruty, a ź ich narabić šmat drobnych maniet vahoj pa 0.40 h — «pieniaziaŭ».
Rannija maniety VKŁ padajucca drobnymi i niazručnymi ŭ karystańni, ale heta nie kaža pra «dzikunstva» našaj tahačasnaj dziaržavy. Navat u Čechiju dla vyrabu pražskich hrošaŭ u toj samy čas pryciahvali italjancaŭ: srebra było, majstroŭ nie było. U dadatak, zvyčajny sielanin nie mieŭ štodzionnaj patreby ŭ najaŭnych, bo doŭhi čas panavaŭ naturalny abmien. Hrošy — dla haradoŭ i elitaŭ.
Adkul budysckija simvały na manietach VKŁ?
Pryhledzimsia da manietaŭ VKŁ XIV—XV stahodździaŭ. Maleniečki kruhlak nie moh źmiaścić šmat infarmacyi, tamu ŭsio łakanična: simvał uładara, apielacyja da relihii, karotki nadpis ci — arnamient. Arnamientalna maniety časta paŭtarali hrošy Załatoj Ardy. Adsiul vyjavy barsaŭ, pierajmańnie arabskaha piśma ci — «placionka».
Placionka — adzin ź simvałaŭ budyzmu, tybiecki «vuzieł daŭhalećcia». Simvał doŭha padarožničaŭ, trapiŭ da tataraŭ, adtul — na maniety VKŁ. U 1380-ch u Vilni źjaviŭsia hrošyk ź placionkaj dy barsam. Na inšym baku pobač z žanočym partretam napisana MAGNA REGINA («Vialikaja Karaleva»). Heta moža tyčycca jak Baharodzicy, tak i karalevy Jadźvihi, žonki Jahajły.
Na inšych manietach možna sustreć nadpis «BIE POSOBI» — «Baharodzica, dapamažy». Ale ci nie samy papularny nadpis — «PIEYAŤ». To-bok niešta lehitymnaje. Toje, što nosić na sabie znak uładara. Da honaru aŭtaraŭ dadamo: šmat jakija nadpisy jany akreślivajuć jak niečytelnyja, nie hulajučysia ŭ kalanavukovyja viersii.
Siarod inšych maniet uvahu źviartaje maskoŭskaja dzianha z «Pahoniaj»(!) 1420-ch hadoŭ. Heta byŭ čas uźlotu dziaržavy Vitaŭta i dynastyčnaha kryzisu ŭ Maskovii. Na maniecie bačnaja sihnatura «V'». U Maskvie kiravaŭ kniaź Vasil, ale pakolki litara źmieščanaja pad «Pahoniaj», aŭtary traktujuć jaje jak znak upłyvu Vitaŭta.
Varyli žyŭcom, adrazali ruki, davali vialikija terminy…
Aŭtary taksama apisvajuć «falšaki» taho času. Nie varta błytać ich ź pierajmańniami, kali dziaržava sprabuje kapijavać papularnuju manietu inšaj dziaržavy. Tut razmova pra machlarstva ŭnutry svajoj dziaržavy. Falšaroŭ žorstka karali: varyli žyŭcom, adrazali ruki, paśla — davali vialikija terminy źniavoleńnia. Ale sprava kvitnieła.
Falšaru dastatkova było stvaryć kopiju zapatrabavanaj na rynku srebranaj maniety, ale vyrabić jaje… ź miedzi. Ci — mocna zanizić probu. Na momant, kali źniešniaje sierabreńnie źniknie, falšar budzie ŭžo daloka. Nichto nie znojdzie. Jość sens ryzykavać.
Cikava, što ŭ Karonie Polskaj hetaj spravaj zajmalisia nie stolki drobnyja machlary, kolki… fieadały, jakija ŭ niedasiažnych dla inšych zamkach mahli rabić usio, što zaŭhodna. Tałkovyja falšary «zamiatali ślady» praz zabłytvańnie aznakaŭ manietnych dvaroŭ. Bolš prostyja «palilisia» na niaviedańni arfahrafii: zamiest LITVANIE mahli napisać LITVANEN — heta niamiecki varyjant nazvy krainy, što kaža pra pachodžańnie machlaroŭ…
Było b žadańnie i — hrošy
Kniha pakidaje pa sabie pryjemnaje ŭražańnie. Heta nie sproba vyčarpalna raspavieści pra temu, ale jaskravy raspovied pra jaje. Zaprašeńnie daviedacca bolš. Kniha budzie cudoŭnym padarunkam daśledčyku, historyku ci kožnamu zacikaŭlenamu ajčynnaj historyjaj.
A jašče — heta padkazka dla kalekcyjanieraŭ. Maniety VKŁ — toj redki vypadak, kali ty možaš nie tolki hladzieć na artefakty sivoj daŭniny praz škło muziejnaj ekspazicyi, ale i sabrać ułasnuju kalekcyju. Było b žadańnie i — hrošy.
-
Źjaviŭsia partał pa historyi Biełarusi z AI-asistentam i 3D-madelami
-
«Najbolš adčuvalnyja źmieny — u prezientacyi paŭstańnia Kalinoŭskaha». Jak źmianilisia biełaruskija padručniki pa historyi
-
90 hadoŭ z dnia naradžeńnia Stanisłava Šuškieviča — archiŭny film «Našaj Nivy» pra pieršaha kiraŭnika niezaležnaj Biełarusi
Braty-bliźniaty pryjšli pracavać u milicyju. Adzin ź ich pierapłyŭ raku i ŭciok ź Biełarusi, kab nie zajmacca palityčnymi spravami. Pahutaryli ź im1111
Kamientary