Valer Karbalevič: Ciapier paralelna pačali isnavać dźvie Biełarusi. I ŭ hetym drama
Padajecca, što biełarusy jašče da kanca nie zrazumieli, jakuju epičnuju dramu pieražyvaje biełaruski socyum. I punktam adliku staŭ usio toj ža losavyznačalny 2020 hod, piša na «Radyjo Svaboda» palityčny analityk Valer Karbalevič.
Hałoŭnaja prablema palahaje ŭ tym, što
paralelna pačali isnavać dźvie Biełarusi, dystancyja pamiž jakimi z kožnym dniom pašyrajecca. Heta Biełaruś u emihracyi i łukašenkaŭskaja Biełaruś. Jany padzielenyja nie tolki hieahrafična, a, što bolš važna, kaštoŭnasna. Možna skazać, što jany pradstaŭlajuć roznyja cyvilizacyi, suśviety.
Sprava navat nie ŭ masavaj emihracyi. Takija pracesy pieražyli šmat jakija narody, naprykład, u našym rehijonie — Litva, Łatvija, Małdova.
Adroźnieńnie biełaruskaj emihracyi nie tolki ŭ tym, što jana palityčnaja, vymušanaja. Havorka pra jakaść čałaviečaha kapitału.
Krainu pakidaje najbolš adukavanaja, dynamičnaja, aktyŭnaja častka hramadstva. Možna kanstatavać, što ź Biełarusi źjechała tvorčaja elita, intelektualny i kulturny ćviet nacyi.
Faktyčna z 2020 hoda my ŭbačyli novuju źjavu. Biełaruskaja dyjaspara stała važnym čyńnikam palityki, hramadzianskaj supolnaści, upłyvu na mižnarodnaje pazicyjanavańnie Biełarusi. Kali sprabavać znajści histaryčnyja anałohii, to možna paraŭnać ciapierašniuju biełaruskuju situacyju z masavaj emihracyjaj elity z Rasii paśla Hramadzianskaj vajny ci vyjezd kulturnaha słoja krainy ŭ časy nacysckaj Niamieččyny.
Ciapier možna nazirać novy etap. Dyjaspara robicca čyńnikam zachavańnia biełaruskaj identyčnaści, cyvilizacyjnaha koda nacyi. Voś, naprykład, Biełaruskaja Rada kultury i Dacki instytut kultury padpisali kantrakt ź Jeŭrakamisijaj ab padtrymcy biełaruskaj kultury i mastactva na 2 miljony jeŭra. Arhanizacyi prezientavali prajekt «ArtPower Belarus: zachavańnie biełaruskaj hramadskaj prastory praz kulturu i mastactva».
Važna adznačyć, što biełaruskaja dyjaspara raskidanaja pa roznych krainach. Jak trapna niadaŭna zaŭvažyŭ adzin ekśpiert, biełarusy siońnia — heta Narod Izraileŭ.
Prablema jašče i ŭ tym, što łohika vyžyvańnia biełarusaŭ za miažoj prymušaje ich adaptavacca da miascovych umoŭ toj krainy, u jakoj jany žyvuć. Ź ciaham času moža adbycca ich asimilacyja, jak toje zdaryłasia ź minułymi chvalami biełaruskaj emihracyi. Zachavańnie etničnaj identyčnaści emihrantaŭ — važnaja zadača hramadzianskaj supolnaści za miažoj.
Usio heta adbyvajecca na tle katastrafičnych pracesaŭ u samoj Biełarusi. Farmirujecca tatalitarnaja sistema biez hramadzianskaj supolnaści, ź militaryzacyjaj hramadskaha žyćcia. U vyniku razbureńnia infrastruktury alternatyŭnaj Biełarusi adbyvajecca rost davieru da ŭładaŭ. Vykinuŭšy praciŭnikaŭ u turmu ci emihracyju, režym farmiruje socyum paddanych Łukašenki.
U kulturnym płanie kraina chutka pieratvarajecca ŭ rasijskuju pravincyju. Metanakiravana razburajucca instytuty, jakija padtrymlivali biełaruskuju identyčnaść ci prosta zabiaśpiečvali prystojny ŭzrovień u roznych śfierach hramadskaha žyćcia. Heta navuka, adukacyja, biznes, sport i inš.
Asabliva paciarpieła kultura. Likvidavany Kupałaŭski teatr, źniščana biełaruskaje knihavydaviectva, muzykaŭ sadziać u turmu i inš.
Simvałami, «narodnymi hierojami» hetaj Biełarusi stali piersanažy kštałtu Azaronka i Mukavozčyka.
U ideałohii štučna nasadžajucca naratyvy «ruskaha śvietu» ŭ ahresiŭnaj formie. Biełarusaŭ pieratvarajuć u «ruskich sa znakam jakaści». Ułady razhladajuć samu ideju biełaruskaści ŭ etnakulturnaj formie jak varožuju.
Ci chopić u dyjaspary siłaŭ, resursaŭ, kreatyvu padtrymlivać, zachoŭvać biełaruskuju matrycu, kod biełaruskaj nacyi, kab potym u spryjalny momant pieranieści ich u Biełaruś, na rodnuju hlebu? Adkaz nievidavočny. U hetym i palahaje sutnaść biełaruskaj dramy.
Bajpoł nazvaŭ imiony mahčymych zabojcaŭ Andreja Zielcara. I zajaviŭ, što siłavika «Nirvanu» zastreliŭ svoj ža6
Kamientary