«Zvaniŭ meru z aŭtazaka. Ciapier ujaŭlaju, jak dabiahu da Hrodna i pacałuju brukavanku». Vialikaja hutarka z žurnalistam Rusłanam Kulevičam
Pra adnosiny z meram Hrodna, knižki dla amapaŭcaŭ i Marzaluka, ckavańnie z boku dziaržprapahandy, sustreču z Dudziom i stvareńnie miedyja za miažoj Rusłan Kulevič raskazaŭ u razmovie z «Našaj Nivaj».
«Ciabie ŭsie viedajuć, apranaj kamizelku i spakojna pracuj»
Rusłan Kulevič raniej pracavaŭ žurnalistam u Hrodnie ŭ miascovym vydańni Hrodna.life. Uspaminaje, što da 2020 hoda jon ni razu nie byŭ zatrymany za svaju žurnalisckuju dziejnaść, choć zaŭsiody aśviatlaŭ lubyja padziei, što adbyvajucca ŭ horadzie, uklučna z akcyjami pratestu. Kaža, što zaŭsiody staraŭsia rabić tak, kab miascovyja čynoŭniki i milicyjanty ličylisia ź im, viedajučy, što jon niezaležny žurnalist.
«Byvała, što supracoŭniki rabili papiaredžańnie, ale nikoli nie zatrymlivali. Tamu majo brutalnaje zatrymańnie z nastupnym źbićciom stała dla mianie šokam», — pryznajecca žurnalist.
Ranicaj 11 žniŭnia 2020-ha, kali ŭžo masava zatrymlivali žurnalistaŭ, Rusłan patelefanavaŭ u miascovuju pres-słužbu UUS, dzie jaho ŭsie viedali, z pytańniem, jak pracavać u takich umovach.
«Pa telefonie mnie adkazali, što ŭsio narmalna, ciabie ŭsie viedajuć, apranaj kamizelku i spakojna pracuj. Adnak užo ŭ toj ža dzień na mianie zładzili palavańnie i ŭviečary zatrymali razam z žonkaj», — uspaminaje žurnalist.
Pra «siabroŭstva» z meram
Rusłana ŭ Hrodnie viedali nie tolki miascovyja milicyjanty, amapaŭcy i supracoŭniki pres-słužbaŭ roznych viedamstvaŭ, ale i čynoŭniki. U pryvatnaści, žurnalist mieŭ kantakt sa staršynioj harvykankama Miečysłavam Hojem.
«U mianie byŭ jaho asabisty numar, ja moh patelefanavać jamu i skazać, što vašy padnačalenyja nie dajuć mnie kamientary, tamu davajcie vy. Z-za takich adnosin nas z Hojem nazyvali siabrami, choć siabrami ŭ šyrokim razumieńni słova my, viadoma ž, nie byli.
Hoj — jon usio ž papulist, dla jaho było važna, kab jaho nie pałaskali. Jon chacieŭ, kab dobry imidž u jaho farmavaŭsia nie tolki ŭ dziaržaŭnych, ale i ŭ niezaležnych miedyja. Na ŭsich mierapryjemstvach, dzie zakranałasia pytańnie taho, što ŭłady nie kantaktujuć z nasielnictvam, jon zaŭsiody staviŭ u prykład našu kamunikacyju».
Pry hetym žurnalist pryznajecca, što ščyra ličyŭ Hoja najlepšym meram Hrodna.
«Jon byŭ dosyć adkrytym, zrabiŭ niamała karysnaha dla horada, ale vybar, zrobleny im u 2020 hodzie, pierakreśliŭ usio stanoŭčaje, što možna było b pra jaho kazać».
Za niekalki dzion da vybaraŭ Miečysłaŭ Hoj sam patelefanavaŭ Rusłanu i paprasiŭ zajści na razmovu.
«Ja praihnaravaŭ hetaje zaprašeńnie, bo bajaŭsia zatrymańnia, bo pierad dniom hałasavańnia ŭ horadzie ŭžo adbyvalisia previentyŭnyja zatrymańni aktyvistaŭ.
A na nastupny dzień my vypadkova sustrelisia ŭ centry, jon padyšoŭ da mianie i skazaŭ, što kali jon zaprašaŭ, to pa spravie, i dadaŭ, što tak ź siabrami nie abychodziacca. Hoj tady skazaŭ, što klikaŭ da siabie, bo chacieŭ dapamahčy. Taksama jon dadaŭ, što nie dapuściŭ by majho zatrymańnia.
U vyniku jon pryznaŭsia, što chacieŭ paprasić, kab my, jak redakcyja, nie nahniatali abstanoŭki, bo i tak atmaśfiera raspalenaja. Na što ja jamu adkazaŭ, što my nie raspalvajem, a tolki aśviatlajem toje, što adbyvajecca. U kancy ja spytaŭ u jaho, ci mahu ja źviarnucca da jaho pa dapamohu, kali raptam mianie zatrymajuć. Jon adkazaŭ tak, telefanuj», — uspaminaje Rusłan.
Zvanok meru z aŭtazaka
Apynuŭšysia ŭ aŭtazaku z telefonam, Kulevič paśpieŭ zrabić dva zvanki da taho, jak siłaviki adabrali mabilnik. Adzin zvanok byŭ u redakcyju, kab paviedamić pra svajo zatrymańnie, a druhi Miečysłavu Hoju, jaki niekalkimi dniami raniej abiacaŭ jamu, što dapamoža ŭ vypadku čaho.
«Ja patelefanavaŭ jamu, ale jon adkazaŭ, što ničym nie moža dapamahčy i naohuł navošta ja tudy pajšoŭ».
Rusłanu dali siem sutak, ale, jak i inšych, zatrymanych raniej, jaho prosta adpuścili praz try dni. Tady ŭ Hrodnie na niekalki dzion nadyšoŭ pieryjad libieralizacyi. Navat dazvolili pravodzić mitynhi.
Chto dazvoliŭ pravodzić mitynhi ŭ Hrodnie?
«Mnohija, darečy, dahetul ličać, što mitynhi ŭ Hrodnie dazvoliŭ mienavita Hoj, ale, pa majoj infarmacyi, heta nie tak.
Pravodzić mitynhi dazvoliŭ tahačasny staršynia abłvykankama Uładzimir Kraŭcoŭ, za što jon i byŭ źniaty z pasady ŭžo 22 žniŭnia 2020 hoda. Łukašenka zrabiŭ heta padčas vizitu ŭ Hrodna na praŭładny mitynh. U vykankamie chadzili čutki, što pry sustrečy z Kraŭcovym Łukašenka daŭ jamu aplavuchu za toje, što toj dazvoliŭ pravodzić mitynhi. Hoj u svaju čarhu prosta vykonvaŭ ukazańni źvierchu, choć, napeŭna, u hłybini dušy jon taksama byŭ za pieramieny», — ličyć Kulevič.
Ataka dziaržprapahandy
Rusłan uspaminaje, jak nieŭzabavie paśla vyzvaleńnia da jaho padyšoŭ kaleha z redakcyi, jaki na toj momant znachodziŭsia ŭ centry. Tady žurnalisty vyjšli ŭ žyvy efir z redakcyjnaha akaŭnta ŭ Instagram. Videa, zapisanaje ŭ toj viečar, paźniej šmat razoŭ vykarystała dziaržprapahanda, kab ačarnić žurnalista.
«Prapahandysty vyrazali patrebnyja im momanty, kab potym vinavacić mianie ŭ chłuśni, kali paśla zvarotu da miedykaŭ vyśvietliłasia, što ŭ mianie pierałomy abiedźviuch ruk.
Na videa čuvać, jak paśla taho, jak ja pieradaju sabaku žoncy, ja kažu, što ruki ŭsio jašče apuchłyja. Ruki ź vidavočnymi paškodžańniami nie raz traplajuć u kadr, ale prapahandystam hety momant užo byŭ niecikavy. Jany ŭziali tolki tyja kadry, dzie ja trymaju sabaku, i zapuścili ckavańnie pa ŭsich kanałach».
Kulevič pryznajecca, što hety ŭdar byŭ bolš balučym, čym sami paškodžańni. Rusłan uspaminaje, jak jamu było składana, kali navat niekatoryja znajomyja, nahledzieŭšysia prapahandy, telefanavali i pisali jamu z pytańniami, navošta jon usich padmanuŭ. Čamu ŭ jaho ciapier ruki ŭ hipsie, kali jašče ŭčora jon trymaŭ sabaku?
«Dumali, što ź Biełarusi źjazdžajem na dva tydni»
Hledziačy na ckavańnie ŭ dziaržSMI i bajučysia novaha zatrymańnia, Rusłan spačatku pryniaŭ rašeńnie adsiedziecca ŭ vioscy, a paźniej na dva tydni źjeździć u sanatoryj u Jurmału, kab adpačyć i adnavicca.
«My z žonkaj źjechali ź Biełarusi 11 vieraśnia z nadziejaj, što ŭsio chutka vyrašycca i paśla adpačynku my zmožam viarnucca dadomu».
Ale tak jak situacyja tolki horšała, siamja Kulevičaŭ vyrašyła zastacca ŭ Łatvii. Paśla Jurmały jany pierabralisia ŭ Ryhu, dzie im dapamahli miascovyja žurnalisty, jakija, pa słovach Rusłana, vielmi dobra razumieli, što takoje represii.
Znachodziačysia za miažoj, Rusłan praciahvaŭ pisać artykuły dla Hrodna.life, publikavać naviny, źviazanyja ź Biełaruśsiu ŭ miascovym vydańni Delfi, supracoŭničaŭ z «Biełsatam».
«Treba ruchacca dalej»
Kančatkovaje razumieńnie taho, što ničoha ŭ chutkim časie nie źmienicca, pryjšło da žurnalista viasnoj 2021 hoda.
«Palityki nastrojvali, što viasna budzie našaj, ale ničoha nie adbyłosia, masavych pratestaŭ i zabastovak nie zdaryłasia, a represii praciahvalisia. U toj ža čas paśla paŭhoda žyćcia ŭ Łatvii ja zrazumieŭ, što mnie bolš niama čaho tam rabić, treba ruchacca dalej, što treba praciahvać šukać ludziej i zapisvać ich historyi, a ŭ Łatvii biełarusaŭ nie tak užo šmat. Tak my vyrašyli pierajechać u Biełastok, dzie adna z samych bujnych biełaruskich dyjaspar», — uspaminaje Rusłan.
Užo paśla pierajezdu jon znajšoŭ apieratara i zapuściŭ u jutubie svoj prajekt pad nazvaj «My vierniemsia». Tam jon pa siońnia zdymaje historyi pra prostych biełarusaŭ, jakija paciarpieli ad režymu i vymušanyja byli biehčy z krainy.
«Tady taki kantent byŭ zapatrabavany biełaruskaj aŭdytoryjaj. My davali i praciahvajem davać mahčymaść raspavieści svaju historyju prostym ludziam, a nie tolki miedyjnym asobam».
Supraca z Dudziom
Prajekt Rusłana «My vierniemsia» paźniej pryvioŭ častku jaho hierojaŭ i jaho samoha da jašče bolšaj viadomaści dziakujučy ŭdziełu ŭ zdymkach filma Juryja Dudzia «Jak žyć, kali pazbaŭlajuć Radzimy».
Rusłan spačatku nie pavieryŭ, što jamu piša sapraŭdny Dudź. Jon paprasiŭ jaho paćvierdzić svaju asobu — Juryj zapisaŭ videa i adpraviŭ jaho Rusłanu.
«Uviečary sa mnoj u telehramie źviazaŭsia Juryj Dudź z prośbaj dapamahčy jamu arhanizavać sustreču ź niekatorymi hierojami maich vypuskaŭ, a ŭžo ranicaj jon byŭ u Biełastoku.
Praŭda, jon adrazu paprasiŭ, kab ja nie kazaŭ hierojam, chto mienavita choča ź imi pahutaryć. Jura paprasiŭ skazać ludziam, što heta budzie rasijski žurnalist, kab ludzi nie stali zahadzia raspaviadać svaim svajakam i siabram. Tamu źjaŭleńnie Dudzia dla ŭsich hierojaŭ, viadoma, było pryjemnym šokam», — uspaminaje Kulevič.
Novaje miedyja i ekstremiscki status
U studzieni 2022 hoda Rusłan u Biełastoku zapuściŭ novaje miedyja z nazvaj «Most».
«My ŭbačyli, što ŭ Biełastoku šmat žurnalistaŭ, jakija stracili pracu i stvaryli kavorkinh. Z pamiaškańniem i jaho ŭładkavańniem nam dapamahli miascovyja ŭłady i «Pres-kłub». Razam z zapuskam kavorkinhu z žurnalistami z roznych rehijonaŭ Biełarusi my i zapuścili mostmedia.io. My stvarali jaho jak most pamiž Hrodnam i Biełastokam», — kaža Rusłan.
Užo ŭ kancy krasavika miedyja pryznali «ekstremisckimi materyjałami», što paŭpłyvała na kancepcyju vydańnia.
«Spačatku my šmat pisali dla hrodzienskaj aŭdytoryi, ale paśla pryznańnia nas «ekstremisckimi materyjałami», biełaruskaja aŭdytoryja stała ŭsio bolš addalacca ad nas. Praz heta my pačali bolš pracavać na biełaruskuju dyjasparu i, možna skazać, stali asnoŭnym miedyja dla biełarusaŭ, jakija žyvuć u Polščy».
«Aŭdytoryja pačała stamlacca ad palityki»
Aŭdytoryja, pa słovach žurnalista, pačała stamlacca ad palityki, tamu jon vyrašyŭ zapuścić jašče adzin prajekt u jutubie pra biełarusaŭ — «Biełarusy mohuć», dzie ludzi buduć raspaviadać pra svoj dośvied u viadzieńni biznesu za miažoj.
«Čytačam chaciełasia bolš pazityŭnych navin, naprykład, pra pośpiechi biełarusaŭ za miažoj. Jašče na pačatku minułaha hoda my źniali pieršy vypusk, ale pačałasia vajna i zapusk prajekta pryjšłosia adkłaści na hod, pieršaje videa vyjšła litaralna dva tydni tamu.
Z pačatkam vajny my stali adpracoŭvać vajennuju tematyku, rabili repartažy ź miažy, zdymali pra vałancioraŭ i dobraachvotnikaŭ. Tak my prapracavali niekalki miesiacaŭ, ale vajennaja tematyka nie karystałasia vialikaj papularnaściu ŭ našaj aŭdytoryi, tamu praz čatyry miesiacy my viarnulisia da svajho raniejšaha farmatu», — uspaminaje Rusłan.
Knihi Kuleviča kuplali navat amapaŭcy
Akramia žurnalistyki, Kulevič vypuściŭ dźvie knihi pra žyćcio mižvajennaha Hrodna. Ciapier jon pracuje nad stvareńniem treciaj, jakaja budzie nazyvacca «Apošnija śviedki staroha Hrodna». Pałovu historyj dla svajoj treciaj knihi Rusłan paśpieŭ sabrać jašče žyvučy ŭ Hrodnie.
Pieršyja dźvie knihi Kuleviča pradavalisia nie tolki ŭ kniharniach Hrodna, ale i Minska.
«Na knihi byŭ dobry popyt, da vybaraŭ jany svabodna pradavalisia ŭ dziaržaŭnych kramach. Siarod kupcoŭ było navat niekalki supracoŭnikaŭ AMAPa», — uspaminaje žurnalist.
Niekalki knih Rusłan padaryŭ biblijatekam i miascovym čynoŭnikam.
«Ja dakładna viedaju, što mnohija z čynoŭnikaŭ, jakim redakcyja daryła knihi, čytali ich. Miascovaja deputatka Lilija Kirjak paśla prezientacyi prasiła mianie dać joj asobnik, kab pieradać jaho Iharu Marzaluku. Na što ja joj adkazaŭ, što Marzaluk vidavočna nie toj historyk, jaki dobra razumieje historyju Zachodniaj Biełarusi».
U svaich knihach Rusłan apisvaŭ historyju žyćcia ŭ mižvajennym Hrodnie vačyma miascovych žycharoŭ, jakija žyli tut u toj čas. Častka hierojaŭ była vymušana pakinuć Hrodna i źjechać u Polšču, tamu Kulevič, jašče žyvučy ŭ Hrodnie, jeździŭ u Polšču, kab pahutaryć z karennymi hrodziencami, jakija tady pakinuli rodny horad.
Historyja paŭtarajecca
«U historyjach haradziencaŭ, jakija ŭciakali ad Savietaŭ, i tych, chto ciapier biažyć ad režymu Łukašenki, jość niamała supolnaha. Ludzi tady taksama dumali i vieryli, što źjazdžajuć nienadoŭha i chutka zmohuć viarnucca.
Mnie vielmi dobra zapomnilisia słovy Karala Kałviejta — adnaho z hierojaŭ majoj knihi, jaki patelefanavaŭ mnie, jak tolki my pierajechali ŭ Polšču.
Jon raspavioŭ, što jany ŭ 1946 hodzie taksama dumali, što źjazdžajuć z Hrodna na 1—2 hady. Karal skazaŭ, što pryjdzie čas i ty vierniešsia, ale nie treba mieć iluzij. Treba budavać svajo žyćcio ŭ emihracyi, chaj Biełastok stanie tvaim novym domam.
Hety čałaviek źjechaŭ paśla vajny, ale zmoh viarnucca ŭ Hrodna, ubačyć svoj dom i mahiły prodkaŭ tolki praź niekalki dziesiacihodździaŭ, kali SSSR razvaliŭsia».
Rusłan pryznajecca, što praz bolš čym dva hady žyćcia ŭ emihracyi ŭžo staŭ nazyvać Biełastok svaim druhim domam.
Bolšaść jaho hierojaŭ taksama źmirylisia z dumkaj, što chutkaha viartańnia nie adbyłosia i moža nie adbycca, tamu ludzi ŭładkoŭvajuć svajo žyćcio ŭ emihracyi.
«Na žal, čym daŭžej budzie praciahvacca hetaja situacyja, tym bolš ludziej budzie źjazdžać ź Biełarusi, i čym daŭžej jany pražyvuć za miažoj, tym mienš ź ich vierniecca na radzimu, navat u novuju Biełaruś», — ličyć žurnalist.
«Ja ŭjaŭlaju sabie hety momant, kali dabiahaju da Hrodna»
Što tyčycca samoha Rusłana i jaho žonki Taćciany, to jany nie pierastajuć vieryć, što kali-niebudź zmohuć viarnucca ŭ Biełaruś.
«Kali takaja mahčymaść źjavicca, to my chočam nie prosta viarnucca ŭ Hrodna, a prybiehčy z samoha Biełastoka (kala 80 km), kolki b hadoŭ nam ni było. My biehajem marafony, možna skazać, rychtujemsia da hetaha. Ja ŭjaŭlaju sabie hety momant, kali dabiahaju da Hrodna, całuju brukavanku na Savieckaj i dalej idu spakojna pa horadzie, i mianie, jak raniej, sustrakajuć čytačy i pytajucca: «Rusłan, jakija naviny?»
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆVializnaja chvala zatrymańniaŭ — stała zrazumieła, na kaho hetym razam palavali KDB i HUBAZiK4
Kamientary