Dastupnaść i dyskryminacyja biełaruskaj movy ŭ Biełarusi: vyniki novaha apytańnia
«Ja paprasiła kavy i mnie prynieśli «Kavu» — ispanskaje ihrystaje vino».
Aŭtarka knihi «Mova 404» Alina Nahornaja apytała 482 čałaviek va ŭzroście ad 15 da 72 hadoŭ, jakija karystajucca biełaruskaj movaj u Biełarusi. U fokusie apytańnia była dastupnaść adukacyi, infarmacyi i absłuhoŭvańnia na biełaruskaj movie.
Akramia statystyki daśledavańnie ŭtrymlivaje karotkija apoviedy ŭdzielnikaŭ pra roznyja prablemy i žyćciovyja situacyi, źviazanyja z vykarystańniem biełaruskaj movy, a taksama infarmacyju ab situacyi ź biełaruskaj movaj u roznych śfierach.
Znajomim z asnoŭnymi vynikami.
Tolki kožny piaty z apytanych adznačyŭ, što nie sutykajecca ź pieraškodami pry karystańni biełaruskaj movaj. Pry hetym, kali razhladać roznyja žyćciovyja situacyi, to najbolš časta (faktyčna try ź piaci apytanych, ci 58,9%) ludzi sutykalisia z asablivym staŭleńniem da siabie (jak pazityŭnym, tak i niehatyŭnym) z-za razmovy pa-biełarusku ŭ adnosinach ź nieznajomcami.
Amal kožny druhi (48,8%) adčuŭ takoje staŭleńnie ŭ śfiery pasłuh, kožny treci — z boku dziaržavy (36,9%) ci ŭ śfiery adukacyi (35,5%), kožny čaćviorty — z boku siamji (26,1%), u śfiery achovy zdaroŭja (26,3%) i na pracy (27,4%).
«Oj, navat, kali chto-niebudź kamplimientarna kamientuje tvaju movu, adčuvaješ siabie, niby afrykaniec, čarnatoj skury jakoha zachaplajucca: «Och, takaja čornaja!» — pryvodzicca kamientar adnaho z apytanych.
Adukacyja
U daśledavańni pryvodziać źviestki pra adukacyju i vychavańnie respandentaŭ. Tak, u dziciačym sadku na biełaruskaj movie vychoŭvałasia 7,5 %. Pry hetym tolki 6,8% adznačyli, što baćki mieli prava abrać biełaruskuju movu vychavańnia ŭ sadku.
A voś sa školnaj adukacyjaj situacyja vyhladała trochi lepš. Dola tych, chto navučaŭsia na biełaruskaj movie, vyrasła ŭ dva razy (14,9%) u paraŭnańni ź dziciačym sadkom.
Što da vyšejšaj i siaredniaj śpiecyjalnaj adukacyi, to tolki 7,1% apytanych adznačyli, što navučalisia pa-biełarusku.
Adnak u dadatak da hetaj kolkaści amal kožny dziasiaty (9,9%) mieŭ mahčymaść słuchać lekcyi na dźviuch movach. Amal kožny dziasiaty z apytanych adkazaŭ, što mieŭ mahčymaść abrać biełaruskuju movaj navučańnia ŭ VNU ci ŭstanovie siaredniaj śpiecyjalnaj adukacyi.
«Najbolš rezka adčuvaješ moŭnuju dyskryminacyju, kali pačynaješ vychoŭvać dzicia. Pa-pieršaje, heta vielmi doraha — knihi, mietadyčny materyjał. Vy nie možacie prosta pajści ŭ kramu i nabyć, naprykład, kartki sa słovami ci niešta takoje, jak heta robiać ruskamoŭnyja maci. Pa-druhoje, biełaruskamoŭnyja dziciačyja sadki — heta chutčej prafanacyja i padman. Naprykład, sadok pazicyjanujecca biełaruskamoŭnym, ale faktyčna tam tolki raz na tydzień niešta pa-biełarusku adbyvajecca», — pryvodzicca kamientar apytanaj Valeryi.
Źviartajecca ŭvaha na źmieny, jakija adbylisia ŭ krainie za apošnija try dziesiacihodździ ŭ spravie adukacyi. Adpaviedna aficyjnaj statystycy, u 1987/1988 navučalnym hodzie ŭ daškolnaj dziciačaj ustanovie na biełaruskaj movie vychoŭvaŭsia amal kožny piaty (19,35%). U 2005/2006 i 2010/2011 hadach — kožny vośmy (adpaviedna 12,7% i 12,8%). U nastupnyja hady ličba pastupova źnižałasia i ŭ 2020/2021 hadach na biełaruskaj movie vychavańniem było achoplena tolki 9% dziaciej, jakija naviedvali daškolnyja dziciačyja ŭstanovy.
Najbolšaja dola ludziej (32,9%), što navučalisia ŭ škołach pa-biełarusku, prypadaje na 1996/1997 navučalny hod. Ličby 1994/1995 i 2000/2002 hadoŭ amal adnolkavyja. U hetyja hady navučalisia pa-biełarusku adpaviedna 29,4 i 29%. A voś dalej adbyvaŭsia pastupovy spad.
Za 20 hadoŭ (z 2000/2001 pa 2020/2021 navučalnyja hady) pakazčyk źniziŭsia na 19 pracentaŭ i skłaŭ u 2020/2021 hodzie 10,2%.
Najhorš stanovišča vyhladaje z VNU i ŭstanovami siaredniaj śpiecyjalnaj adukacyi. U ich u 2005/2006 navučalnym hodzie na biełaruskaj movie atrymlivali adukacyju tolki 1,9% navučencaŭ (studentaŭ). U 2020/2020 hodzie hety pakazčyk skłaŭ 0,09%.
Kamientar apytanaj Kaciaryny: «U nas na histfaku usie pradmiety, jakija vychodzili za ramki historyi, vykładalisia pa-rusku. Našaje adździaleńnie farmalna pavinna było być biełaruskamoŭnym, ale faktyčna takim nie było».
Infarmacyja i biełaruskaja mova
Najlepš vyhladaje situacyja ź infarmacyjaj na biełaruskaj movie ŭ hramadskim transparcie. Dva čałavieki z troch (63,9%) adznačyli, što ŭ bolšaści vypadkaŭ mohuć atrymać pa-biełarusku infarmacyju pra raskład ruchu, a taksama pra prypynki, taryfy (apaviaščeńni, abjavy kiroŭcaŭ, infarmacyjnyja šyldy).
Siarod apytanych bolš za pałovu (52,1%) adznačyli, što mohuć atrymlivać usie naviny, jakija ich zacikaviać, pa-biełarusku. A voś u internecie na biełaruskaj movie moža znajści nieabchodnuju infarmacyju tolki kožny siomy (15,1%).
Kamientar apytanaj Maryi: «Dyskryminacyja jość na sajtach, kali zapaŭniaješ formu, naprykład dla zamovy. Byvaje, što ŭ sajta niama biełaruskamoŭnaj viersii, ale zapoŭnić zajaŭku ja mahu pa-biełarusku. Ale byvaje, što prosta niemahčyma zapoŭnić pa-biełarusku — sajt nie prapuskaje biełaruskuju movu, vydaje pamyłku».
Kožny treci respandent (34,4%) adznačyŭ, što ŭ bolšaści vypadkaŭ patrebnaja jamu infarmacyja na šyldach i ŭkazalnikach z nazvami vulic, darožnych znakach, infarmacyjnych stendach dastupnaja na biełaruskaj movie. Kožny siomy (14,1%) adznačyŭ mahčymaść atrymlivać pravavuju infarmacyju pa-biełarusku.
«U SSSR było bolš biełaruskaj movy, — pryvodzicca kamientar apytanaha Alaksandra. — Dyskryminacyja paŭsiul, pačynajučy z kramy. Schadzicie pa bulbu ŭ kramu: vy tam «bulbu» znojdziecie ci «kartofiel»? Raz dźvie movy — usio pavinna być na dźviuch movach. Prosta ŭ nas pra heta mała chto zadumvajecca».
A voś važnyja apaviaščeńni ad dziaržavy praz sms/radyjo/ telebačańnie/haziety na biełaruskaj movie (pra niebiaśpiečnaje nadvorje i inšaje) atrymlivaje tolki kožny dvaccaty (4,8%).
Amal stolki ž respandentaŭ (4,4%) stanoŭča adkazali na pytańnie ab mahčymaści atrymlivać infarmacyju pra tavar na biełaruskaj movie ŭ kramach i aptekach.
Takaja ž dola apytanych (4,4%) zapeŭniła, što na biełaruskuju movu pierakładajecca ŭvieś patrebny im kantent (knihi, filmy, artykuły na cikavyja im temy) i jany mohuć u kaviarniach i restaranach u bolšaści vypadkaŭ atrymać mieniu pa-biełarusku.
Absłuhoŭvańnie va ŭstanovach
Situacyja z absłuhoŭvańniem na biełaruskaj movie vyhladaje drennaj. Tolki 2,1% apytanych adznačyli, što im chapaje biełaruskaj movy ŭ absłuhoŭvańni, a taksama ŭ dziaržaŭnych i pryvatnych ustanovach.
Kali razhladać bolš kankretna, to pa-biełarusku ŭ cyrulniach majuć mahčymaść być absłužanymi 2,3% respandentaŭ. Tolki 1,9% adznačyli, što ich u bolšaści vypadkaŭ u kaviarniach i restaranach absłuhoŭvajuć pa-biełarusku. U kramach hety pakazčyk raŭniajecca 1,5%, u bankach — 1,2%.
«My špacyravali ŭzdoŭž vadaschovišča Drazdy i zajšli vypić kavy. Ja paprasiła kavy i mnie prynieśli «Kavu» — ispanskaje ihrystaje vino», — zhadvaje apytanaja Taćciana.
Faktyčna całkam ruskamoŭnyja ŭ Biełarusi dziaržaŭnyja ŭstanovy i miedycyna. Tak kamunikacyja ŭ vykankamach, milicyi, padatkovaj, pošcie na biełaruskaj movie adbyvajecca ŭ 0,8% apytanych. Tolki 0,6% ź ich adkazali, što kamunikacyja ŭ balnicach i miedyčnych ustanovach u bolšaści vypadkaŭ adbyvajecca pa-biełarusku.
Kamientar apytanaj Iryny: «Ja była adzinaja ciažarnaja ŭ našaj kansultacyi, u kaho była kartka na biełaruskaj movie».
Pry hetym kožny šosty (16,6%) adznačyŭ, što maje mahčymaść aformić bolšaść patrebnych jamu dakumientaŭ na biełaruskaj movie (strachoŭki, damovy, davieranaści i inšaje). U toj čas, jak atrymać błanki, aformlenyja pa-biełarusku, mohuć tolki 4,1% apytanych.
Čytajcie jašče:
Kamientary