Apošnimi dniami łasioŭ bačyli na vulicach Minska i Mahilova. Što pryvodzić dzikich žyvioł u harady i jak siabie pavodzić pry sustrečy?
U harady prychodzić maładniak
Naviedvańnie dzikimi žyviołami abžytych ludźmi miaścin — zjava ŭžo nie redkaja. Jany zasialajuć naturalnyja dla siabie asiarodździ pablizu čałavieka i adaptujucca da suisnavańnia ź im, adznačaje ekśpiert pa bijałahičnaj raznastajnaści i achovie pryrody Andruś Ivančukoŭ.
U horad jany prychodziać, kali z-za niejkich pryčyn im nie chapaje miesca na zaniatych płoščach.
Asabliva zaŭvažnyja vizity kapytnych. 15 maja, naprykład, u Minsku spužanaha łasia vyciahvali z vadajoma. Raniej u Mahilovie haradžanie zaśpieli na darozie miž dvuma bujnymi žyłymi masivami troch łasioŭ.
Andruś Ivančukoŭ kaža, što najčaściej u harady prychodziać maładyja, niedaśviedčanyja žyvioły. Hadavałych łasioŭ maci adhaniajuć ad siabie, i tyja ŭ pošukach ježy časam zachodziać u nasielenyja punkty.
Čałaviek nie hatovy da sustrečy ź dzikaj žyviołaj u horadzie. Ubačyŭšy jaje, mnohija chočuć zrabić zdymak ci pahładzić. Takaja zabava niebiaśpiečnaja.
«Kali žyvioła traplaje ŭ biezvychodnuju situacyju, to stanovicca ahresiŭnaj. Ź joju treba pavodzić siabie vielmi aściarožna, — raić ekśpiert. — Nie treba blizka da jaje padychodzić. Kali jość mahčymaść, to biez rezkich ruchaŭ nakiravać jaje tudy, dzie paratunak».
Što lepiej dla žyvioły — pierachod nad darohaju ci pad joju
U 2022 hodzie zahinuła 3080 dzikich žyvioł. Najbolš achviar siarod kapytnych. Paciarpieła amal dźvie tysiačy kazul, 850 łasioŭ, 80 aleniaŭ, 150 dzikoŭ.
Za čatyry sioletnija miesiacy zahinuła 965 žyvioł. Heta na 309 vypadkaŭ bolš, čym za toj ža pieryjad minułaha hoda. Najbolej hinie kazul.
Adno z apošnich sioletnich zdareńniaŭ adbyłosia 15 maja ŭ Słaŭharadskim rajonie. Tam łoś spravakavaŭ avaryju — zahinuŭ mužčyna i špitalizavana žančyna. Ad sutyknieńnia z mašynaju skanała i žyviolina.
Pavodle źviestak milicyi, z-za žyvioł u avaryjach na darohach hinie štohod da 12 i traŭmujecca da 60 čałaviek.
Adnoj z pryčyn DTZ z udziełam dzikich žyvioł nazyvajecca pavieličeńnie ich papulacyi.
Kolkaść aleniaŭ z 2010 hoda vyrasła z 9 da 36 tysiač. Papulacyja łasia paboleła ŭdvaja. A kazul na palaŭničych uhodździach naličyli amal 125 tysiač asobin. Za 10 hadoŭ ich stała bolš na 51,5 tysiačy.
U Biełarusi pavoli adnaŭlajecca i papulacyi dzikoŭ paśla pieražytaj imi epidemii afrykanskaj čumy. Dzikoŭ pryciahvajuć sielskahaspadarčyja pali dy śmietniki ŭ haradach. Statkami žyvioły pierabiahajuć darohi. Časam pravakujuć DTZ.
Andruś Ivančukoŭ dadaje, što žyvioły vychodziać na darohi, bo tyja pierasiakajuć šlachi mihracyi. Dla kapytnych heta najbolš charakterna.
«U Jeŭropie nad darohami robiać śpiecyjalnyja pierachody, — raskazvaje pryrodaznaviec. — Pa sutnaści, heta kavałak dzikaj pryrody. Zvyčajna takija masty ŭzvodziać miž bujnymi lasnymi masivami. Na takich pierachodach žyvioła adčuvaje siabie ŭ biaśpiecy i navat nie adčuvaje, što pierasiakaje prajeznuju častku».
U Biełarusi ž pierachody robiać pad prajeznaj častkaj.
«Jany zavuzkija. Drobnaja žyvioła moža skarystajecca takim prachodam, ale bujnaja pabaicca», — ličyć ekśpiert.
Adnoj z samych niebiaśpiečnych daroh dla žyvioł pryrodaznaŭcy ličać šašu Minsk — Hrodna. 27 km jaje prakładziena pa Nalibockaj puščy.
Kab źviary nie vychodzili na šašu, jaje paabapał adharadzili ad lesu sietkaj. Jana pavinna nakiroŭvać źviaroŭ u pierachody. Ale niekalkich štučnych pierachodaŭ pad šašoj i pad mastami vidavočna niedastatkova. Paśla pabudovy trasy, płotu i pierachodaŭ kolkaść DTZ ź dzikimi žyviołami ŭzrasła prykładna ŭdvaja.
I babior moža ŭhryźci
Častyja vizity dzikich žyvioł da ludziej Andruś Ivančukoŭ źviazvaje taksama z tym, što jany zajmajuć ich zvykłaje asiarodździe.
«Nie žyvioły prychodziać da nas, a my nasamreč prychodzim da ich, — davodzić jon. — Na peŭny čas žyvioły mohuć źnikać, ale, kali asiarodździe stanovicca prydatnym dla ich, to jany prystasoŭvajucca i viartajucca. Cudoŭny prykład — babior».
U haradach hetyja žyvioły adčuvajuć siabie ŭ adnosnaj biaśpiecy, bo niama palaŭničych i drapiežnikaŭ.
Niadaŭna ŭ Łunincy babior pryjšoŭ da škoły, a ŭ vioscy Harbacevičy Babrujskaha rajona žyvioła ŭpadabała siadzibu miascovaha žychara dy admaŭlałasia jaje pakidać.
Andruś Ivančukoŭ zaścierahaje: z vyhladu niepavarotlivy babior na sušy moža być niebiaśpiečny. U Bresckaj vobłaści byŭ vypadak, kali žyvioła ŭspryniała čałavieka jak pahrozu, atakavała jaho, pierakusiła arteryju, i čałaviek zahinuŭ.
Babry stanoviacca haradskimi nie tolki ŭ Biełarusi, ale i ŭ haradach inšych krain. Naprykład, u Biełastoku hetyja vialikija hryzuny padtočvać drevy na bierazie miascovaj raki Biełaj. Niamała ich i ŭ haradach Hiermanii.
«Z prysutnaściu babroŭ niemcy miracca, — kaža pryrodaznaviec. — Prosty sposab abaranić drevy, kab ich nie zhryz babior, abharnuć kamli mietaličnaj sietkaj».
Što na darohach robiać čarapachi
Pavodle Andrusia Ivančukova, pavieličeńnie papulacyi tych ža kapytnych vyklikana jašče i zamałoj kolkaściu drapiežnikaŭ.
U vaŭkach bačać raspaŭsiudžvalnikaŭ šalenstva i pahrozu svojskaj žyviole. Kali jany abjaŭlajucca ŭ vakolicach viosak, leśniki ich adstrelvajuć.
Razam z tym, pavodle Ministerstva lasnoj haspadarki, u Biełarusi pavialičvajecca papulacyja miadźviedzia, jakaja ciapier siahaje 700 asobin. Hetyja žyvioły taksama palujuć na kapytnych.
Ekśpiert adznačaje, što dla miadźviedzia patrebnaja vialikaja terytoryja, tamu, raśsialajučysia, jon stanie čaściej traplać na vočy čałavieku.
Znaŭcy dzikaj pryrody zaścierahajuć, što sustreča ź miadźviedziem moža skončycca dla čałavieka kiepska, tamu rajać paźbiahać ich. Kali ž heta zdaryłasia, to nie ŭciakać i nie panikavać. Adhaniać ad žytła žyviołu lepiej šumam.
Andruś Ivančukoŭ kaža, što niekatorym vidam žyvioł hienietyčnaja pamiać padkazvaje, dzie ich radzima. Prykład — bałotnaja čarapacha. Adna ź ich naviedałasia na dvor pryvatnaj siadziby ŭ vakolicach Bresta.
«Tut čarapachi zaŭsiody adkładvali jajki, bo miesca było prydatnym dla ich, tamu jany viartajucca tudy, dzie źjavilisia na śviet, — tłumačyć pryrodaznaviec. — Tak adbyłosia i z bresckaj čarapachaj. Ale mieniej čym za hod u hetym miescy pabudavali dom. Jana, adnak, usio roŭna stała rabić hniazdo».
Bałotnaja čarapacha — adziny vid čarapach, jaki žyvie ŭ paŭdniovaj častcy Biełarusi. Žyvioła vielmi redkaja, zaniesienaja ŭ Čyrvonuju knihu. Na praciahu hoda čarapachi žyvuć tolki ŭ vadzie i zredku vybirajucca na bierah. Samki vypaŭzajuć na suchija piasčanyja miaściny, dzie ŭ mai-červieni adkładvajuć jajki.
Prykład adnaŭleńnia naturalnaha suisnavańnia roznych vidaŭ žyvioł — zabrudžanyja miaściny Čarnobylskaj zony ź minimalnaj prysutnaciu čałavieka.
«Na prykładzie Čarnobylskaj zony čałaviek moža nazirać, što budzie, kali jaho nie stanie, — padsumoŭvaje Andruś Ivančukoŭ. — Tam bačna, jak adnaŭlajucca ŭzajemasuviazi miž roznymi hrupami žyvioł. Raście kolkaść kapytnych i tych ža vaŭkoŭ. Rehulavańnie adbyvajecca naturalnym čynam».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆHladzicie taksama:
U Žyrovickim manastyry zaviali sapraŭdny źviaryniec. Pahladzicie, jakija tam žyvuć žyvioły i ptuški
Kałhas śpisvaje koniej na miasa. Ale jość šaniec ich uratavać
Z-za pavodki pad Turavam hinuć turapadobnyja byki, zaviezienyja z-za miažy
U Aŭstralii prapanavali adstrelvać kienhuru, kab jany nie pamirali ad hoładu
Kamientary