«Tetrysu» — 40 hadoŭ. Jak tvareńnie savieckaha prahramista zrabiła jaho bahatym i znakamitym
Roŭna 40 hadoŭ tamu małady saviecki vučony Alaksiej Pažytnaŭ prydumaŭ kampjutarnuju hulniu, nie padobnuju ni na adnu inšuju.
U 1984 hodzie, zasumavaŭšy na pracy ŭ vyličalnym centry savieckaha NDI, jon znajšoŭ svaim matematyčnym navykam novaje ŭžyvańnie — napisaŭ kampjutarnuju hulniu. Pieršaja, prymityŭnaja, viersija na kampjutary «Elektronika-60» była hatovaja 6 červienia 1984 hoda, piša BBC.
Tak źjaviŭsia «Tetrys» — prostaja da hienijalnaści, ale tamu tolki jašče bolš zajmalnaja hulnia-hałavałomka, jakoj nieŭzabavie było nakanavana zavajavać papularnaść pa ŭsim śviecie.
U asnovu idei lahła kłasičnaja hulnia pientamina, dzie vuhłavatyja hieamietryčnyja fihury dziŭnych formaŭ treba padhaniać bakami adzin da adnaho, vykładvajučy imi sucelnaje pałatno.
«Tetrys» realizavaŭ vielmi padobnuju ideju: padajučyja hieamietryčnyja fihury, jakija składajucca z čatyroch kvadrataŭ kožnaja (ich jašče nazyvajuć «tetramina») hulec pavinien układvać u «šklanku» tak, kab ź ich vybudoŭvalisia sucelnyja linii — ad kraju da kraju.
Amal poŭnaja adsutnaść na toj momant u Savieckim Sajuzie piersanalnych kampjutaraŭ nie pieraškodziła raspaŭsiudžvańniu hulni. Jaje biaskonca kapijavali z adnoj EVM na inšuju, adtul na treciuju, čaćviortuju – i hetak dalej. I vielmi chutka «Tetrys» začaravaŭ karystalnikaŭ niešmatlikich kampjutaraŭ pa ŭsioj krainie.
Historyja pra toje, jak «Tetrys» pierasiek žaleznuju zasłonu, vartaja pryhodnickaha ramana.
U 1989 hodzie brytanski prahramist Chienk Rodžers, jaki pracavaŭ na toj momant u Japonii, natyknuŭsia na hetuju hulniu padčas dziełavoj pajezdki ŭ Vienhryju. I zrazumieŭ, što ŭ «Tetrysa» vialikaja budučynia.
Uśviadomiŭšy rynkavy patencyjał savieckaj hulni, Rodžers zadaŭsia metaj vypuścić jaje nie na hruvastkich (na toj momant) EVM, a na partatyŭnych hulniavych pryładach.
Adnak dla hetaha spačatku treba było kupić licenziju — heta značyć atrymać dazvoł raspracoŭnika, pošuki jakoha nieŭzabavie pryviali brytanca ŭ Maskvu, jakaja tolki paśla dziesiacihodździaŭ chałodnaj vajny pačynała tady «adtavać».
«Hetaja pajezdka była poŭnaj utrapionaściu», — uspaminaŭ Rodžers u intervju Bi-bi-si ŭ 2011 hodzie.
Uzbroiŭšysia novaj videakamieraj i poŭny adrenalinu, jon adpraviŭsia ŭ nieviadomaść.
Lutaŭskaja Maskva zrabiła na jaho zmročnaje pieršaje ŭražańnie: «Šeraje nieba, numar u hateli, dzie nie pracuje ni televizar, ni navat radyjo. Poŭnaja adsutnaść jakoj-niebudź infarmacyi».
Kab pierasoŭvacca pa Maskvie, Rodžers naniaŭ sabie kiroŭcu, žančynu, jakaja zaadno stała jaho pierakładčycaj. Jana i pryviezła jaho ŭ «Elektranarhtech» — savieckuju ŭstanovu, jakaja zajmałasia impartam i ekspartam abstalavańnia i prahramnaha zabieśpiačeńnia.
Atrymać dazvoł akazałasia niaprosta. Pierakładčyca naadrez admoviłasia zachodzić ź im unutr, spasłaŭšysia na toje, što «jaje tudy nie zaprašali».
Sabraŭšysia z ducham, jon zajšoŭ adzin i navat zmoh niejak rastłumačyć, što cikavicca pakupkaj pravoŭ na «Tetrys». U budynku imhnienna pačaŭsia pierapałoch.
«Jak byccam haračuju kačarhu sunuli ŭ murašnik», — uspaminaŭ Rodžers usio ŭ tym ža intervju Bi-bi-si.
Z Alaksiejem Pažytnavym jaho paznajomili adrazu ž — u prysutnaści jašče vaśmi čałaviek, siarod jakich byli i supracoŭniki KDB. Rušyła ŭśled praciahłaje daznańnie: savieckija słužboŭcy sprabavali zrazumieć kancepcyju aŭtarskich na videahulniu, jakaja pa tych časach dla ich była šmat u čym niezrazumiełaj i zusim čužoj.
Niahledziačy na pieršapačatkovy ŭzajemny niedavier bakoŭ, nastojlivaść Rodžersa pryniesła plon.
«Jon staŭ pieršym biznesmenam, jaki asabista na mianie zrabiŭ dobraje ŭražańnie, — uspaminaŭ pra jaho Pažytnaŭ. — Jon pa-sapraŭdnamu razabraŭsia ŭ sutnaści hulni».
Tydzień pieramovaŭ skončyŭsia padpisańniem kantraktu, jaki harantavaŭ savieckamu vynachodniku niečuvanaje — asabistuju dolu prybytku ad usich prodažaŭ hulni za miažoj.
Na dumku Rodžersa, nievierahodnaja papularnaść «Tetrysa» tłumačycca jaho ŭnikalnym hulniavym pracesam. U adroźnieńnie ad bolšaści kampjutarnych hulniaŭ, pabudavanych na hvałcie i razbureńni, «Tetrys» prapanoŭvaŭ hulcam zaniacca budaŭnictvam i stvareńniem.
A heta, na dumku Rodžersa, — baŭleńnie času kudy bolš pryjemnaje, pakolki ŭ cełym lepš adpaviadaje fundamientalnaj patrebnaści kožnaha čałavieka: «Ludzi chočuć niešta budavać, heta dapamahaje im siabie lepš adčuvać».
Siońnia «Tetrys» zajmaje ŭ historyi hulniaŭ pačesnaje miesca. Choć by raz u žyćci vybudoŭvać linii z padajučych roznakalarovych fihurak sprabavali, pa samych ścipłych padlikach, nie mienš za miljard čałaviek.
Z atrymańniem Pažytnavym adličeńniaŭ u pieršyja hady ŭsio akazałasia nie tak prosta, pra što šmat razoŭ u hetyja minułyja hady pisali roznyja vydańni.
Ale ŭ vyniku saviecki prahramist u siaredzinie 1990-ch pierajechaŭ u ZŠA, stvaryŭ z Rodžersam firmu, pačaŭ atrymlivać adličeńni, i dahetul žyvie ŭ Vašynhtonie, zamožnym i znakamitym u śviecie kampjutarnych hulniaŭ čałaviekam.
Pieršaja vice-mer Minska Nadzieja Łazarevič prajšła praz zatrymańnie, muž zastaŭsia ŭ SIZA11
Kamientary