«Tetrysu» — 40 hadoŭ. Jak tvareńnie savieckaha prahramista zrabiła jaho bahatym i znakamitym
Roŭna 40 hadoŭ tamu małady saviecki vučony Alaksiej Pažytnaŭ prydumaŭ kampjutarnuju hulniu, nie padobnuju ni na adnu inšuju.
Kali Alaksiej Pažytnaŭ prydumaŭ «Tetrys», jamu było 29 hadoŭ. Da vychadu hulni ŭ jarkich pakavańniach i zarobkach na joj zastavałasia jašče niekalki hadoŭ
U 1984 hodzie, zasumavaŭšy na pracy ŭ vyličalnym centry savieckaha NDI, jon znajšoŭ svaim matematyčnym navykam novaje ŭžyvańnie — napisaŭ kampjutarnuju hulniu. Pieršaja, prymityŭnaja, viersija na kampjutary «Elektronika-60» była hatovaja 6 červienia 1984 hoda, piša BBC.
Tak źjaviŭsia «Tetrys» — prostaja da hienijalnaści, ale tamu tolki jašče bolš zajmalnaja hulnia-hałavałomka, jakoj nieŭzabavie było nakanavana zavajavać papularnaść pa ŭsim śviecie.
U asnovu idei lahła kłasičnaja hulnia pientamina, dzie vuhłavatyja hieamietryčnyja fihury dziŭnych formaŭ treba padhaniać bakami adzin da adnaho, vykładvajučy imi sucelnaje pałatno.
«Tetrys» realizavaŭ vielmi padobnuju ideju: padajučyja hieamietryčnyja fihury, jakija składajucca z čatyroch kvadrataŭ kožnaja (ich jašče nazyvajuć «tetramina») hulec pavinien układvać u «šklanku» tak, kab ź ich vybudoŭvalisia sucelnyja linii — ad kraju da kraju.
Amal poŭnaja adsutnaść na toj momant u Savieckim Sajuzie piersanalnych kampjutaraŭ nie pieraškodziła raspaŭsiudžvańniu hulni. Jaje biaskonca kapijavali z adnoj EVM na inšuju, adtul na treciuju, čaćviortuju – i hetak dalej. I vielmi chutka «Tetrys» začaravaŭ karystalnikaŭ niešmatlikich kampjutaraŭ pa ŭsioj krainie.
Historyja pra toje, jak «Tetrys» pierasiek žaleznuju zasłonu, vartaja pryhodnickaha ramana.
U 1989 hodzie brytanski prahramist Chienk Rodžers, jaki pracavaŭ na toj momant u Japonii, natyknuŭsia na hetuju hulniu padčas dziełavoj pajezdki ŭ Vienhryju. I zrazumieŭ, što ŭ «Tetrysa» vialikaja budučynia.
Uśviadomiŭšy rynkavy patencyjał savieckaj hulni, Rodžers zadaŭsia metaj vypuścić jaje nie na hruvastkich (na toj momant) EVM, a na partatyŭnych hulniavych pryładach.
Adnak dla hetaha spačatku treba było kupić licenziju — heta značyć atrymać dazvoł raspracoŭnika, pošuki jakoha nieŭzabavie pryviali brytanca ŭ Maskvu, jakaja tolki paśla dziesiacihodździaŭ chałodnaj vajny pačynała tady «adtavać».
«Hetaja pajezdka była poŭnaj utrapionaściu», — uspaminaŭ Rodžers u intervju Bi-bi-si ŭ 2011 hodzie.
Uzbroiŭšysia novaj videakamieraj i poŭny adrenalinu, jon adpraviŭsia ŭ nieviadomaść.
Lutaŭskaja Maskva zrabiła na jaho zmročnaje pieršaje ŭražańnie: «Šeraje nieba, numar u hateli, dzie nie pracuje ni televizar, ni navat radyjo. Poŭnaja adsutnaść jakoj-niebudź infarmacyi».
Kab pierasoŭvacca pa Maskvie, Rodžers naniaŭ sabie kiroŭcu, žančynu, jakaja zaadno stała jaho pierakładčycaj. Jana i pryviezła jaho ŭ «Elektranarhtech» — savieckuju ŭstanovu, jakaja zajmałasia impartam i ekspartam abstalavańnia i prahramnaha zabieśpiačeńnia.
Atrymać dazvoł akazałasia niaprosta. Pierakładčyca naadrez admoviłasia zachodzić ź im unutr, spasłaŭšysia na toje, što «jaje tudy nie zaprašali».
Sabraŭšysia z ducham, jon zajšoŭ adzin i navat zmoh niejak rastłumačyć, što cikavicca pakupkaj pravoŭ na «Tetrys». U budynku imhnienna pačaŭsia pierapałoch.
«Jak byccam haračuju kačarhu sunuli ŭ murašnik», — uspaminaŭ Rodžers usio ŭ tym ža intervju Bi-bi-si.
Z Alaksiejem Pažytnavym jaho paznajomili adrazu ž — u prysutnaści jašče vaśmi čałaviek, siarod jakich byli i supracoŭniki KDB. Rušyła ŭśled praciahłaje daznańnie: savieckija słužboŭcy sprabavali zrazumieć kancepcyju aŭtarskich na videahulniu, jakaja pa tych časach dla ich była šmat u čym niezrazumiełaj i zusim čužoj.
Niahledziačy na pieršapačatkovy ŭzajemny niedavier bakoŭ, nastojlivaść Rodžersa pryniesła plon.
«Jon staŭ pieršym biznesmenam, jaki asabista na mianie zrabiŭ dobraje ŭražańnie, — uspaminaŭ pra jaho Pažytnaŭ. — Jon pa-sapraŭdnamu razabraŭsia ŭ sutnaści hulni».
Tydzień pieramovaŭ skončyŭsia padpisańniem kantraktu, jaki harantavaŭ savieckamu vynachodniku niečuvanaje — asabistuju dolu prybytku ad usich prodažaŭ hulni za miažoj.
Na dumku Rodžersa, nievierahodnaja papularnaść «Tetrysa» tłumačycca jaho ŭnikalnym hulniavym pracesam. U adroźnieńnie ad bolšaści kampjutarnych hulniaŭ, pabudavanych na hvałcie i razbureńni, «Tetrys» prapanoŭvaŭ hulcam zaniacca budaŭnictvam i stvareńniem.
A heta, na dumku Rodžersa, — baŭleńnie času kudy bolš pryjemnaje, pakolki ŭ cełym lepš adpaviadaje fundamientalnaj patrebnaści kožnaha čałavieka: «Ludzi chočuć niešta budavać, heta dapamahaje im siabie lepš adčuvać».
Siońnia «Tetrys» zajmaje ŭ historyi hulniaŭ pačesnaje miesca. Choć by raz u žyćci vybudoŭvać linii z padajučych roznakalarovych fihurak sprabavali, pa samych ścipłych padlikach, nie mienš za miljard čałaviek.
Z atrymańniem Pažytnavym adličeńniaŭ u pieršyja hady ŭsio akazałasia nie tak prosta, pra što šmat razoŭ u hetyja minułyja hady pisali roznyja vydańni.
Ale ŭ vyniku saviecki prahramist u siaredzinie 1990-ch pierajechaŭ u ZŠA, stvaryŭ z Rodžersam firmu, pačaŭ atrymlivać adličeńni, i dahetul žyvie ŭ Vašynhtonie, zamožnym i znakamitym u śviecie kampjutarnych hulniaŭ čałaviekam.
Piać faktaŭ pra Natallu Piatkievič — samuju ŭpłyvovuju čynoŭnicu Biełarusi da źjaŭleńnia Kačanavaj i Ejsmant26
Kamientary