«Mnie pastajanna śnicca zatrymańnie». Historyja byłoj palitźniavolenaj Natalli Kukišavaj
Palitźniavolenuju zubnuju lekarku z Oršy Natallu Kukišavu zatrymali supracoŭniki KDB vosieńniu 2021 hoda pa «spravie Zielcara». Ale ŭ vyniku asudzili na dva hady kałonii za kamientary pra Łukašenku. Całkam adbyŭšy pakarańnie, žančyna vyjšła na volu, dzie sutyknułasia z pahrozami ad učastkovaha ŭ bok siamji. U vyniku byłaja palitźniavolenaja pradała dom i razam ź siamjoju źjechała ź Biełarusi.
Natalla ščyra raspaviała «Viaśnie», jak u biełaruskich turmach ździekujucca z žančyn i ŭ jakich niečałaviečych i prynižalnych umovach im davodzicca siadzieć. Jak palitźniavolenuju piensijanierku Emu Ściepulonak prymušali stavać na kukiški, jak va ŭsioj kamiery pačałasia mienstruacyja, a nahladčyki nie vydali nivodnaj prakładki. Jak u kamiery pa radyjo štodzień uklučali «stendapy» Łukašenki, a turemny psichołah zamiest dapamohi raspaviadaŭ pra mietadyčki revalucyj. A taksama Natalla padzialiłasia, jak zachoŭvała psichałahičnaje zdaroŭje ŭ kałonii i što śniła na voli.
«Treba było mieniej pisać u internecie»
«Kali ja pabačyła pa telebačańni navinu pra śmierć Andreja Zielcara i supracoŭnika KDB, to spačatku nie pavieryła. Heta było viečaram na pracy. Padumała, što heta niejkaja čarhovaja pastanoŭka. Užo doma ŭ adnym z telehram-kanałaŭ mnie trapiŭsia artykuł sa spačuvańniami ad Ivana Cierciela (staršynia KDB Biełarusi) da siamji pamierłaha kdbšnkia. U kancy było napisana «Rabotajtie, braťja». Ja aburyłasia, jak heta «rabotajtie», kali zabityja dva čałavieki. Ja napisała: «Rabotajtie, braťja». Eto kak?». A taksama dadała, što rolik, padobna, zapisany dla miantoŭ, jakija sumniajucca. I što ŭ kahości «padhnivajuć areški».
Natalla kaža, što jaje kamientar tyčyŭsia nie źmiestu videa, a abstavinaŭ jaho publikacyi.
«Jano źjaviłasia a 18 hadzinie na pieršym biełaruskim kanale, jaki hladziać u tym liku i dzieci. Paźniej, kali mianie pasadzili, my śmiajalisia ŭsioj kamieraj z kamientaroŭ, za jakija nas zatrymali».
Nočču taho ž dnia žančynie patelefanavali i paprasili padjechać u kvateru pa miescy rehistracyi. Niby dźviery ŭzłomvali nieviadomyja. Pa pryjeździe Natallu zatrymali supracoŭniki KDB.
«Siłavik spytaŭ, ci ja pišu ŭ internecie. Pakazaŭ moj razdrukavany kamientar i skazaŭ, što treba było mieniej pisać u internecie».
«Pi*n plašyvy». Kamientar nie byŭ adrasavany nivodnamu z zahinułych
«Spačatku mianie vazili na apytańnie i ŭ milicyju. Ale praz mocny stres taja pajezdka całkam vypała z pamiaci. Pa vyzvaleńni, kali ja stanaviłasia na ŭlik, milicyjant skazaŭ, što pamiataje, jak mianie zatrymlivali. Ja zapomniła tolki, jak ahladali moj zaplečnik. Heta takaja posttraŭmatyka, što ja navat zaraz nie pamiataju ničoha z taho epizodu».
U KDB z Natallaj zapisali «pakajalnaje» videa i kazali pisać «vybačeńni na imia Cierciela». Jana tłumačyła supracoŭnikam KDB, što jaje kamientar nie byŭ adrasavany nivodnamu z zahinułych. I što jana nie razumieje, za što jaje zatrymali. Kdbšniki cisnuli na žančynu, kab jana pryznała, što niby jeździła na mitynhi ŭ Minsk. A taksama stavili ŭ vinu, što na pracy jana vykazvała svaju palityčnuju pazicyju. Akramia Natalli, na dopyty vyklikali jaje syna i muža.
«Paźniej vyniki linhvistyčnaj ekśpiertyzy majho kamientara pra Zielcara pakazali, što pa im niemahčyma vyznačyć, što ja mieła na ŭvazie. Ale mianie asudzili za dva inšyja kamientary pra Łukašenku ŭ th-kanałach «Biełaruś hołovnoho mozha» i «Čaj z malinavym vareńniem»: «tvaŕ» i «pi*dun plašyvy».
Natalla doŭha spračałasia sa śledčym na adnym z spatkańniaŭ praz toje, što pieršapačatkova joj pastavili ŭ vinu «raspalvańnie inšaj sacyjalnaj varožaści» (art. 130 KK).
«Kali, naprykład, na vulicy źbivajuć čałavieka, ja padychodžu zastupicca. I mnie nie važna, kim pracuje toj, chto źbivaje, nastaŭnikam ci milicyjantam. A tut akazvajecca [u «spravie Zielcara»], kali jon mient, to značyć jaho nielha było asudžać. Na maju dumku, naadvarot, situacyju abciažarvaje toje, što jon u formie», — dzielicca razvažańniami surazmoŭca.
Ale ŭ vyniku «raspalvańnie inšaj sacyjalnaj varožaści» ŭ kančatkovym abvinavačvańni nie pradjavili, a pakinuli tolki «abrazu Łukašenki» (č. 1 art. 368 KK). Natalla bajałasia, što pa vyzvaleńni jaje mohuć paŭtorna asudzić pa admienienym artykule.
Va ŭsioj kamiery pačałasia mienstruacyja. Nadziralniki nie vydali nivodnaj prakładki
Adrazu paśla zatrymańnia peŭny čas Natallu ŭtrymlivali ŭ IČU na Akreścina. Jana apisvaje, u jakich žorstkich i niečałaviečych umovach tam znachodziłasia. U 2-ch miesnaj kamiery žančyna siadzieła z 16 inšymi zatrymanymi. U kamiery nie začyniaŭsia tualet i nie vydavali tualetnuju papieru. Było vielmi chałodna, bo nie pracavała aciapleńnie. Spać davodziłasia na padłozie, niekatorym — siedziačy. Zamiest paduški žančyny vykarystoŭvali bochan chleba.
Źniavolenych žančyn pastajannym prynižeńniem davodzili da histeryki. Padčas mienstruacyi prychodziłasia z krykam vyprošvać prakładki, kaža Natalla.
«Adnojčy praz stres va ŭsich žančyn u kamiery ŭ adzin dzień pačałasia mienstruacyja. Ale supracoŭniki izalatara nie vydali nam nivodnaj prakładki».
«Kali zachvarejecie, nichto vas lačyć nie budzie»
Kali da kamiery padyšła žančyna-miedyk, zatrymanyja pačali joj skardzicca, što ŭsia kamiera zachvareła na prastudu. Im vydali tolki niekalki tabletak ad prastudy i pačali vielmi aktyŭna myć chłorkaj padłohu ŭ kalidory.
«Napeŭna, jany bajalisia ad nas zarazicca», — miarkuje žančyna.
Natalla kaža, što takaja ž samaja situacyja była i ŭ žodzinskaj turmie. Tam ź joj u adnoj kamiery siadzieła palitźniavolenaja piensijanierka Ema Ściepulonak.
«Ema Antonaŭna lažała try dni zapar i navat nie mahła padniacca, bo mocna kružyłasia hałava. Ja na jaje hladzieła i dumała, što jana nie vyžyvie. Nichto ničoha nie lekavaŭ.
Padčas adnoj z pravierak stała błaha sukamiernicy Alonie. Jana straciła prytomnaść i ŭpała na padłohu. Praviaralniki nie datykalisia da jaje, skazali, kab my sami padymali. Pryjšoŭ lekar, daŭ tabletku i skazaŭ praz try hadziny padymacca. Nijakaha abśledavańnia nichto nie rabiŭ».
Razam z surazmoŭcaj siadzieła žančyna, jakaja zastudziła mačavy puchir i nie mahła schadzić u tualet. Ale jana tak i nie damahłasia lekavańnia.
«U kamiery Žodzina była złamanaja akonnaja rama, i pastajanna dźmuŭ viecier. Mnie skraźniakom nadźmuła vucha. Nichto, kaniešnie ž, ničoha nie lekavaŭ. Nas adrazu papiaredzili: «Kali vy zachvarejecie, to musicie razumieć, što nichto vas tut lekavać nie budzie».
«Padčas načnoj pravierki dziaŭčyna sprasonku ŭpała z druhoha jarusa»
Ciaham nočy — a 24 i 3 hadzinie — kamieru, dzie siadzieła Natalla, budzili na pravierku.
«A 22 hadzinie adboj, a 24 užo budziać na pravierku. Spać nie davali ni ŭdzień ni ŭnoč. Pakul usie 14 čałaviek padymucca i zdaduć rapart, pakul zaśnieš, užo znoŭ a treciaj nočy budziać na pravierku. A šostaj padjom».
Padčas takich pravierak patrabujuć imhnienna złazić z łožka. Źniavolenyja nie paśpiavajuć pračnucca i rapartujuć skroź son. Adna dziaŭčyna sprasonku zvaliłasia z druhoha jarusa i atrymała vialiki siniak na śpinie.
«Na nastupny dzień da kamiery padyjšoŭ achoŭnik i skazaŭ: «Kali vy navat ruku złamajecie, nichto jaje lačyć nie budzie».
Adna dziaŭčyna praz stres i stomlenaść padčas rapartu zamiest svajho imieni skazała «Kuźma Čorny». Jana paśla navat nie pamiatała, što jaje budzili».
Za pył na padłozie adpraŭlali ŭ karcar. Viciebskaje SIZA
Jašče kali Natallu etapavali z žodzinskaj turmy ŭ viciebskaje SIZA, jana čakała ŭ tak zvanym «stakanie» — raźmierkavalnaj kamiery. Na dźviarach asadkaj byŭ napisany nieviadomym śpis kałonij i SIZA z žorstkimi ŭmovami. Apošnim u śpisie było viciebskaje SIZA, kaža Natalla.
«Užo tady ja razumieła, što ŭ viciebskim SIZA budzie žorstka. Tam, kaniešnie, ramoncik: paŭsiul kafla, narmalnyja ŭnitazy. Ale tam absalutna inšaje staŭleńnie da palitviaźniaŭ. Naprykład, padčas pryborki da nas prychodziŭ praviaralnik, nadziavaŭ čornuju humovuju palčatku i pravodziŭ palcam pa vuhłach. Kali na palčatcy zastavaŭsia pył, na ciabie pisali rapart. Na zaŭtra ty znoŭ dziažuryš, i kali znoŭ znachodziać pył, ciabie adpraŭlajuć u karcar. U žodzinskaj turmie było značna praściej».
Žančyny vyprošvali ŭ nadziralnikaŭ tualetnuju papieru i prakładki
U žodzinskaj turmie źniavolenych stavili ŭ prynižalnaje stanovišča. Im davodziłasia litaralna vyprošvać elemientarnyja srodki asabistaj hihijeny: tualetnuju papieru i prakładki. Na dzień prynosili tolki dva čajniki haračaj vady, kaža Natalla. Jaje častkova vykarystoŭvali dla haračych napojaŭ i myćcia.
Situacyja abciažarvałasia jašče i tym, što siarod pradolnych pracavali tolki mužčyny. Supracoŭnicy-žančyny prychodzili tolki na asabisty ahlad, raspaviadaje surazmoŭca.
«Adrazu pa zasialeńni nam adzin raz vydali pakiet z zubnoj ščotkaj, pastaj, rułonam tualetnaj papiery i pačkaj prakładak. Skazali, što heta vam na miesiac, jak chočacie, tak i karystajciesia. Što takoje rułon tualetnaj papiery na miesiac? Jaho nie toje, što na miesiac, a na dva tydni nie chopić. My pačynali vyprošvać papieru jašče dniom. Viečaram mahli prynieści trochu sa składa. Za viečar kamiera ŭsio vykarystoŭvaje, i na ranicu znoŭ pačynajecca vyprošvańnie.
Prynosili 2 litry kipnia na 14 čałaviek. Hetaha zusim nie chapała. Zranku my rabili sabie haračyja napoi, a viečaram mylisia. Kali pačali vydavać tualetnuju papieru, to padčas pravierak supracoŭniki SIZA jaje razmatvali pa ŭsioj kamiery».
Jak raspaviadaje Natalla, padčas rehularnych pravierkach u kamierach nahladčyki bolš ździekavalisia sa źniavolenych, čym sapraŭdy šukali zabaronienyja rečy. Va ŭmovach drennaj hihijeny błytali asabistyja rečy źniavolenych, jakija paśla składana było adšukać.
«Jany nam vyvaročvali rukavy ŭ adzieńni, zdymali z padušak navałački i razam z adzieńniem skidvali ŭsio ŭ adnu kuču. Tam i tak z hihijenaj davoli drenna, a paśla takich pravierak stanaviłasia jašče horš.
U nas na kožnuju było pa adnym kubku, ź jakoha my i mylisia, i pili. Kubki nijak nie paznačanyja. Padčas pravierak taksama było niemahčyma znajści svoj. Paśla ty biareš hety kubak i nie viedaješ, chto ź jaho myŭsia i jak. A dzievački ŭsie roznyja, adna pamyje lepiej, druhaja — horš. Hetyja momanty dla mianie byli vielmi składanymi».
«Adnoju rukoju pryciskaje hałavu da ściany, a druhoju ciabie macaje»
Natalla apisvaje, jak adbyvalisia rehularnyja dahlady. Zatrymanych vyvodzili z kamiery na kalidor, stavili na raściažku, a niekatorych źbivali za niedastatkova šyroka rasstaŭlenyja nohi.
«U kalidory nas stavili tvaram da ściany. Nahladčycy kłali dubinku na plečy i pačynali pa nas chłopać. Adnoj rukoj z dubinkaj nahladčyca pryciskaje tvaju hałavu da ściany, a druhoju ciabie macaje.
Kab my šyrej rasstaŭlali nohi, nahladčycy bili nam botami pa stopach. Žančynam stałaha vieku i nizkaha rostu było vielmi ciažka stajać u takoj pozie. Pobač sa mnoju stajała źniavolenaja, u jakoj byŭ artryt. Jana nie mahła tak šyroka rasstavić nohi. Za heta jaje z usiaho razmachu mocna ŭdaryli pa nazie. Žančyna ledź nie ŭpała».
Adnojčy na praviercy žančynam zahadali sieści na kukiški. Palitźniavolenaja piensijanierka Ema Ściepulonak nie ŭtrymałasia i ŭpała. Tolki paśla taho, jak žančyna raspłakałasia, źniavolenych pierastali sadžać na kukiški.
Surazmoŭca kaža, što čuła, jak mužčyn z susiednich kamier prymušali biehać pa kalidory i chadzić na kukiškach.
Pa radyjo štodzień na paŭtory ŭklučali «stendapy» Łukašenki
U kamiery žodzinskaj turmy palitźniavolenym kožny dzień uklučali zapis pramovaŭ Łukašenki i vystupleńniaŭ z Usiebiełaruskaha narodnaha schodu. Pieryjadyčna supracoŭnik turmy začytvaŭ pa radyjo artykuły prapahandysckaj haziety «SB. Biełaruś siehodnia». Tranślacyi byli zapłanavanyja ŭ jakaści śpiecyjalnych ideałahičnych mierapryjemstvaŭ. Jany ciahnulisia niekalki miesiacaŭ štodzień z 10 da 12:30 hadzinaŭ, raspaviadaje Natalla.
«Napačatku ŭvohule ŭklučali kožny dzień. Adno i toje ž. I čym bolš my pierakrykvali radyjo, tym hučniej nam jaho ŭklučali. Dachodziła da taho, što ad hučnaha radyjo my nie čuli adna adnu. Tady my pierastavali razmaŭlać, bo heta było biessensoŭna.
Łukašenku (jaho vystupy — zaŭv. red.) uvohule časta ŭklučali. Nie viedaju, što heta za taki mietad katavańniaŭ. Ale jany napeŭna viedajuć, čym katavać. Niejki cyrk».
Spačatku štodzionnyja prasłuchoŭvańni prapahandy ŭsprymalisia dosyć lohka, kaža Natalla. Žančyny ŭ kamiery viesieła abmiarkoŭvali pramovy i śmiajalisia ź niekatorych cytataŭ. Ale chutka hučnyja štodzionnyja tranślacyi pačali mocna razdražniać.
«Ja starałasia nie dumać pra źmiest łukašenkaŭskich stendapaŭ. My ź dziaŭčatami padčas ich navat nie razmaŭlali, kab radyjo nie ŭklučali hučniej.
Nahladčyki jaŭna ŭśviedamlali, što adbyvajecca i što jany robiać. Kali b nie razumieli, što Łukašenku nie ŭklučali b. Ale pieravychavać nas takim čynam niemahčyma. Jak kažuć, kali ŭ ciabie jość lubimaja pieśnia, pastaŭ jaje na hadzińnik, i ŭ ciabie bolš nie budzie lubimaj pieśni».
Źniavolenyja, jakija raniej stavilisia niejtralna da vykazvańniaŭ palityka, znachodziačysia ŭ infarmacyjnaj izalacyi pačynali jaho nienavidzieć, raspaviadaje surazmoŭca.
«Pieršyja 45 dzion źniavoleńnia (u žodzinskaj turmie — zaŭv. red.) my byli ŭ poŭnaj izalacyi i ŭvohule nie razumieli, što adbyvajecca. Tady vielmi chvalavalisia za blizkich i svajakoŭ na voli. U niekatorych dzievačak tam zastavalisia maleńkija dzieci. A tabie ŭ takim stanie kožny dzień uklučajuć Łukašenku. Navat kali raniej tabie było na jaho plavać, to paśla takoha — nu nie».
U viciebskim SIZA taksama štodzionna hučała radyjo. Pa im tranślavali Pieršy nacyjanalny kanał. Natalla miarkuje, što jaho naŭmysna ŭklučali vielmi hučna, kab viaźni nie čuli, što adbyvajecca na kalidory. Adklučali radyjo tolki dniom padčas pravierak.
U tualecie adklučyli vadu i na ŭsiu kamieru stajaŭ smurod
U Natalli ŭ kamiery naŭmysna adklučali vadu na sutki, kab źniavolenyja nie mahli zmyć u tualecie.
«U tualet usio roŭna ŭsie chadzili. Unitaz nie zakryvaŭsia, vyciažki nijakaj nie było. Usio heta było prosta prykryta błakitnym tazam. My pryzvyčailisia i asabliva smurod nie adčuvali, chacia razumieli, što ŭ kamiery śmiardzić. U toj dzień viečaram da nas zajšła pravierka. Načalnik pravierki jak tolki patrapiŭ u kamieru, ažno vyskačyŭ adtul, taki tam byŭ smurod. My potym doŭha śmiajalisia ź jahonaj reakcyi. Praź dźvie chviliny paśla pravierki nam dali vadu».
Turemny psichołah zamiest dapamohi raspaviadaŭ pra mietadyčki aksamitnych revalucyj
Pa prybyćci ŭ kałoniju Natallu paviali da psichołaha. Uvieś niepraciahły čas sieansu psichołah imknułasia nie hladzieć u vočy źniavolenaj. A zamiest akazańnia psichałahičnaj padtrymki kazała, što pratesty 2020 hoda arhanizavanyja pavodle «mietadyčak aksamitnych revalucyj». Taksama ŭ Natalli pytali, dzie jana płanuje pracavać pa vyzvaleńni. Usia sustreča ciahnułasia nie bolš za piać chvilinaŭ.
Natalla nie chacieła źviartacca pa dapamohu da tamtejšaha psichołaha, bo nie daviarała jamu i bajałasia, što toj nie strymaje prafiesijnuju tajamnicu i raspaviadzie pra jaje apieratyŭnikam.
«Ja nie chacieła, kab paśla takoha sieansu na maje balučyja miescy pačali cisnuć u kałonii. Adna viadomaja źniavolenaja była pazbaŭlenaja listoŭ, amal nie było zvankoŭ ad rodnych. Jana nie viedała, što ź jejnaj dačkoj. Žančyna pačała rehularna chadzić da psichołaha i raspaviadać, što vielmi pakutuje ad takoj izalacyi. U vyniku joj tak i nie akazali nijakaj dapamohi, ale pazbavili doŭhaterminovych spatkańniaŭ. Ja nie śćviardžaju, što hetyja padziei ŭzajemaźviazanyja, ale paśla takoha vypadku davieru da turemnaha psichołaha ŭ mianie bolš nie stała», — raspaviadaje surazmoŭca.
Taksama psichołahi čytali hrupavyja lekcyi ab niedapuščeńni złačynstvaŭ i ab škodzie złoŭžyvańnia ałkaholu.
«Tema patryjatyzmu — taksama praca psichołahaŭ, maŭlaŭ «radzimu treba lubić». Ź dziaržsimvolikaj u turmie taksama jany znajomiać».
«Himn viedajecie? Zaśpiavajcie mnie paru radkoŭ»
U žanočaj kałonii pracuje namieśnik načalnika adnoj z čaściej kałonii z proźviščam Jančanka. Jon ździekliva abychodzicca sa źniavolenymi. Jak raspaviadaje Natalla, lepiej nie traplać jamu na vočy.
«Naprykład, jon sustrakaŭ dziaŭčat pa viartańni z fabryki. Moh skazać adnoj ź ich, što ŭ jaje drenna pryšyty huzik i pakarać za heta. Inšym razam na praviercy jon padyšoŭ da palityčnaj dziaŭčyny i spytaŭ: «A vy choć himn naš viedajecie?» Jana razhublena adkazała, što viedaje. «Nu tady zaśpiavajcie mnie paru radkoŭ», — zahadaŭ joj Jančanka. Taksama jon lubiŭ cytavać na praviercy vieršy i pytać u źniavolenych, chto ich aŭtar».
«Ty što, bł*, hłuchaniamaja?»
«Pry sustrečy ź Jančankam treba było abaviazkova kazać: «Zdravstvujtie, hraždanin načalnik». Adnojčy jon nie pačuŭ ad mianie patrebnaha jamu vitańnia. Tady jon kryknuŭ mnie: «Ty što, bł*ć, hłuchaniamaja?». Hety nahladčyk vyklikaŭ mianie na razmovy i pytaŭ, čamu ja chadziła na pratesty i čaho mnie nie chapała pracujučy lekarkaj».
Žančyna raskazvaje, jak pieraduziataje staŭleńnie da palitviaźniaŭ prajaŭlałasia ŭ roznych pobytavych drobiaziach.
«Mnie pierad zasialeńniem u atrad nie dazvolili apranać čornyja škarpetki firmy Mark Formelle, bo na ich jość bieły łahatyp «M». Ja prychodžu ŭ atrad, a tam usie chodziać u takich samych škarpetkach. Toje ž samaje z ducikami (zimovyja boty ź sintetyčnaha materyjału). Mnie ich nie dazvolili ŭziać u atrad, bo na botach byli ŭpryhožańni. A ŭ atradzie inšyja ich nasili. Maje duciki pralažali ŭvieś termin na składzie. Pa vyzvaleńni mnie sa składa viarnuli ažno try pary abutku, jaki pieradavali svajaki. Ich usie zabaranili pranosić u atrad».
Za parušeńnie praviłaŭ kałonii źniavolenych usim atradam vyvodzili na vulicu razam z rečami.
«Zvyčajna pierad vialikimi śviatami ŭ atradzie pravodzili šmon, to-bok, padrabiaznuju pravierku. Kali znachodzili niejkija zabaronienyja rečy, karali ŭvieś atrad. Treba vynosić na vulicu ŭsie svaje rečy, jakija zachoŭvajucca tam u kardonnych paštovych skryniach».
Natalla zachoŭvała minimalnuju kolkaść rečaŭ, kab nie było prablemaŭ padčas pravierak. Kali b u skryni nie dastavała čahości z vopisu, joj mahli b vypisać parušeńnie.
«Adnojčy žančyna pryniesła z kuchni ŭ atrad biez dazvołu kavałak chleba, kab paźniej pajeści. Za heta nas usich vyvieli na vulicu, dzie my pad praliŭnym daždžom čytali praviły ŭnutranaha rasparadku».
Kałonija — samaje čystaje miesca ŭ Homieli
Vałoškavyja fufajki źniavolenych zaŭsiody brudnyja, kaža Natalla. Heta praz toje, što ŭ kałonii žančyn pastajanna prymušajuć prybirać terytoryju.
«U atradzie ty tak prosta nie siadziš. Ciabie zaŭsiody nakiroŭvajuć na prafiłaktyčnyja pracy. Naprykład, zimoju ja nikoli nie apranała šlopancy, zaŭsiody była ŭ vuličnym abutku. Bo nas pastajanna haniali na pryborku terytoryi: čyścić śnieh abo prybirać łužyny. Kałonija, napeŭna, była samym čystym miescam u Homieli, tak časta my tam prybirali.
Jak my prybirali łužyny ŭ kałonii. Spačatku ty šuflami i vienikami zhaniaješ vadu ŭ kanalizacyjny luk, jaki pa ŭzroŭni znachodzicca vyšej za łužynu. Heta robicca, navat kali idzie doždž. Kali čakajecca bujnaja pravierka, to treba było dadatkova vymočvać łužy anučami».
U turmie zabaronienaja empatyja
Praviły rasparadku ŭ kałonii nakiravanyja na toje, kab źniavolenyja nie mahli prajaŭlać empatyju i salidarnaść, kaža surazmoŭca. Naprykład, viaźniam zabaroniena dzialicca lubymi rečami.
«Kali dziaŭčyna siadzić bieź pieradač i ja zachaču padtrymać jaje svaimi rečami abo ježaj, to za heta adrazu pakarańnie».
Źniavolenyja, jakija adbyvajuć pakarańnie praciahły termin, kazali Natalli, što ŭ kałonii tak žorstka stała mienavita paśla 2020 hoda.
«Naprykład, raniej nahladčyki zapluščvali vočy, kali viaźni razam pili harbatu. Ciapier heta zabaroniena. Taksama mieniej było danosaŭ.
Adna źniavolenaja, jakaja daŭno siadzić za zabojstva muža, raspaviała, što paśla 2020 hoda ŭ kałonii palepšyłasia ježa. Heta tamu, što stała šmat palityčnych, jakija pa vyzvaleńni raspaviadajuć ŚMI pra žudasnyja ŭmovy ŭtrymańnia», — raspaviadaje surazmoŭca.
«Kałonija nakiravanaja na prynižeńnie čałavieka»
Natalla kaža, što ŭ zvyčajnym žyćci nie mahła ŭjavić, nakolki absurdnymi mohuć być turemnyja praviły.
«Pakul ja tam nie pabyła, uvohule nie viedała, što takoje moža być. Turemny paradak — heta taki durdom, jaki ŭ narmalnych ludziej nie ŭkładvajecca ŭ hałavie. Ja razumieła, što ŭ turmach ahułam nie vielmi dobra. Ale nikoli raniej nie bačyła, kab da ludziej tak žachliva stavilisia. Pastajannyja rapartavańni i pryborki, zabarona siadać na łožak, pakarańnie za «niapravilna» zaścieleny łožak, niemahčymaść raniej za 21:30 pieraapranucca ŭ svajo adzieńnie, niemahčymaść pamycca, kali treba.
Kałonija nakiravanaja nie na vypraŭleńnie, a na prynižeńnie čałavieka. Kab raźvić u ciabie strach, i kab ty tudy bajaŭsia patrapić nastupny raz. Sami supracoŭniki kałonii nam kazali: «Vašaje žyćcio tut musić być takim, kab vy siudy bolš nie zachacieli».
Jak pieražyć źniavoleńnie
Kab pieražyć usie ciažkaści źniavoleńnia i vyzvalicca ŭ narmalnym psichałahičnym stanie Natalla imknułasia ni z kim nie ŭstupać u sprečki i emacyjna nie reahavać na razdražnialniki.
«Kałonija vielmi drenna ŭździejničaje na čałavieka. Niekatoryja žančyny, ź jakimi ja siadzieła ŭ SIZA i jakich viedała jak spakojnych i pryjemnych u kamunikacyi, u kałonii vielmi źmianilisia ŭ horšy bok. Raptam pačynali z usimi svarycca. Daŭnija siadzielcy praviarali novieńkich. Admysłova zadziavali, pravakavali, łajalisia i čakali tvajoj reakcyi.
Kali dazvolić sabie tam refleksavać, to nazad u narmalovy stan užo nie vierniešsia. Ja sabie zabaraniła niejak reahavać na ŭsio, što tam adbyvałasia. Prosta sabie zahadała: «Usie kanflikty budzieš aceńvać, kali vyjdzieš».
«Mnie pastajanna śnicca zatrymańnie»
Pa vyzvaleńni ŭsio toje niepražytaje ŭ kałonii nikudy nie źnikła, dzielicca Natalla. Žančyna časta pračynajecca siarod nočy. Joj śniacca adnyja i tyja ž sny pra zatrymańnie.
«Mnie pastajanna śnicca zatrymańnie. Taksama śnicca, jak sadziać u turmu. U śnie ja adčuvaju, što voś-voś siłaviki raźbiarucca i mianie vypuściać. I zadaju sabie pytańnie, čamu ja nie źjechała raniej, u mianie ž usio było ŭžo padrychtavana. Paśla ja raspluščvaju vočy i razumieju, dzie ja.
Usie dzievački, ź jakimi razmaŭlaju, kažuć, što im śnicca zatrymańnie».
Učastkovy hraziŭsia zabić sabaku, a syna pasadzić u turmu
Pa vyzvaleńni Natalla stała na ŭlik u adzialeńnie milicyi. Da žančyny damoŭ staŭ prychodzić z pravierkami ŭčastkovy z proźviščam Januk, jaki padčas vizitaŭ pastajanna kryčaŭ i vielmi hruba siabie pavodziŭ. Jon namiakaŭ, što moža zabić sabaku, a syna Natalli hraziŭsia pasadzić u turmu.
«Jon z paroha pačaŭ svoj varjacki manałoh. Ja jamu navat nie adkazvała. Kali dachodziła da pahrozaŭ, jon pierachodziŭ na «ty». Kali ŭ Biełarusi adbyvałasia jakaja-niebudź hučnaja padzieja, jon adrazu pryjazdžaŭ da mianie ź niejkimi nieadekvatnymi pytańniami. Naprykład, u dzień, kali ŭzarvali rasijski vajenny samalot u Mačuliščach, jon prybieh da mianie i pačaŭ pytać, ci jość u mianie doma drony, ci my źbirajem u svaim domie niejkija tusoŭki.
Učastkovy patrabavaŭ, kab ja zaŭsiody adčyniała jamu dźviery, jak tolki jon pryjazdžaŭ da mianie. Pahražaŭ majmu sabaku: «Kali ty nie adčyniš mnie dźviery, mnie budzie nie składana kinuć šmat miasa ź ćvikami tvajmu sabaku». Milicyjant dastavaŭ elektrašokier i machaŭ im pierad maim tvaram. Maŭlaŭ, što voś što jon maje na vypadak majho supracivu».
«Na voli ja znoŭ zamierła, bo my źbiralisia źjazdžać»
Surazmoŭca bajałasia, što ŭčastkovy moža napisać na jaje łžyvuju dakładnuju i jaje znoŭ pasadziać u turmu. Da taho ž byli pieraściarohi, što joj znoŭ mohuć pradjavić abvinavačvańni za «raspalvańnie sacyjalnaj varožaści».
«Ja starałasia nie pravakavać taho ŭčastkovaha. Na voli ja znoŭ zamierła, bo my siamjoju źbiralisia źjazdžać. Ja bajałasia, što moj 130 artykuł mohuć adnavić i tady ja nie paśpieju navat vyjechać ź Biełarusi. U toj ža čas u syna na pracy zatrymali načalnika, a jaho samoha pačali praviarać».
Znajomaja žančyny kazała, što kali pačnucca prezidenckija vybary ŭ 2025 hodzie, to ŭsich palityčnych pačnuć znoŭ pieraśledavać. Na toj momant surazmoŭca ničoha nie viedała pra emihracyju, ale ad znajomych čuła, što ŭsie emihrujuć u ZŠA. U vyniku Natalla pradała svoj dom i razam z mužam i synam źjechała ŭ Amieryku da siabroŭ. Tam joj dapamahli z adaptacyjaj i ŭładkavańniem na novym miescy.
«My źbiehli, bo ŭ Biełarusi było strašna zastavacca. Časam ja hladžu nazad i razumieju, što kali maje sny pieratvoracca ŭ realnaść, ja nie vytrymaju».
Dźmitryjeŭ raskazaŭ niemcam, čaho Łukašenka moža chacieć ad Jeŭropy3
Kamientary