Maralnaja siła biełaruščyny i amaralnaść jaje niepryjacielaŭ

Biełarusy lubiać biełaruskuju movu

Byvajučy ŭ Miensku i inšych haradach krainy ja praktyčna zaŭsiody (za redkimi vyklučeńniami) karystajusia biełaruskaj movaj. Za apošnija 10–15 hadoŭ ja NI RAZU nie sutykaŭsia z admoŭnym staŭleńniem da majoj movy i da mianie, jak da jaje nośbita.

Naadvarot, ludzi pieravažna pryjazna ŭsprymajuć biełaruskuju havorku, a mnohija ŭ adkaz navat sprabujuć skazać paru słovaŭ na joj. Časam možna navat sustrecca ź niajomkaściu taho, chto nia moža adkazać pa-biełarusku. Tamu ja śćviardžaju, što

hłyboka, u padśviadomaści rasiejskamoŭnyja biełarusy majuć zamiłavańnie da biełaruskaj movy jak da niečaha rodnaha, što dziela niezrazumiełych pryčynaŭ akazałasia čamuści hnanaje. Ja śćviardžaju, što BIEŁARUSY LUBIAĆ BIEŁARUSKUJU MOVU, razumiejuć nieabchodnaść jaje isnavańnia i karystańnia joju.

Miljony ludziej u Biełarusi, pryjechaŭšy ź viosak u harady byli vymušanyja pakutliva siabie łamać, ciarpieć ździeki haradzkich sa svaje havorki i svajho vymaŭleńnia, i tamu, sustreŭšy biełaruskamoŭnaha, śviadoma ci padśviadoma jamu sympatyzyjuć.

Sam ja z admoŭnaj reakcyjaj nie sutykaŭsia, ale razumieju, što kab takaja i była, to z boku biełarusa jana moža być vyklikanaja i tym, što sam jon niekali daŭno ŭžo vyraksia biełaruskaj movy, i ciapier razdražniajecca, sustreŭšy napamin ab hetym.

Ale hałoŭnaje voś što.

Usie, chto ličyć siabie biełarusami, chto vyznačaje svaju nacyjanalnaść jak biełaruskuju, nia suprać biełaruskaj movy.

Chto nia lubić biełaruskuju movu

Biełaruskuju movu ŭ Biełarusi nia lubiać niebiełarusy.

I tut uvaha — ja nia maju na ŭvazie etničnaje pachodžańnie, kroŭ. Ja maju na ŭvazie śviadomaść.

Niebiełarusaŭ pavodle śviadomaści ŭ Biełarusi niekalki typaŭ.

Pryježdžyja ludzi pieravažna rasiejskaj kultury i ich naščadki. Takija ludzi časta biełaruskaj movaj pahardžajuć, hrebujuć joj i patrabujuć «dźviuchmoŭja».

Miascovyja rusyfikavanyja ludzi. Heta jakraz takija ŭ nas časta kažuć «my, ruskija». Intelektuały hetaj častki nasielnictva časta nazyvajuć siabie «tožie biełorusy». Heta spadčyna Rasiejskaj imperyi i SSSR ź jaho brutalnaj rusyfikacyjaj. Takich šmat u haradach. Jany i ich baćki karystalisia rasiejskaj movaj na praciahu siaredziny-druhoj pałovy XX stahodździa i stracili usiakuju suviaź ź biełaruskaj kulturnaj tradycyjaj. Jany całkam znachodziacca u poli rasiejskaj masavaj (i nia tolki) kultury. Ale ŭ paraŭnańni ź sialanskim moram, jakoje całkam zaliło ŭ druhoj pałovie minułaha stahodździa našy harady, hetaja hrupa adnosna niešmatlikaja.

Da hetych «tožie biełorusov» prymykajuć i miascovyja rasiejskija impercy z asiarodździa Pravasłaŭnaj carkvy — «zapadnorussy», «biełorussy». U hetuju hrupu ŭvachodziać ludzi roznaha pachodžańnia, ale ŭsich ich abjadnoŭvaje ideja tryadzinaj Śviatoj Rusi i jaje adzina pravilnaj Rasiejskaj Pravasłaŭnaj carkvy.

Mnohija pradstaŭniki maładoha pakaleńnia biełarusaŭ (haradžanie i viaskoŭcy), jakoje ŭvajšło ŭ žyćcio za časy kiravańnia A.Łukašenki. Heta małakulturnyja i małaadukavanyja adepty rasiejskaj maskultury, achviary systemy adukacyi, šyzafreničnaj aficyjnaj prapahandy i «patryjatyčnaj» rytoryki kštałtu: «Biełarus — heta rasiejec sa znakam jakaści», «my z ruskimi adzin narod» i h.d.

Niekatoryja (padkreślivaju, daloka nia ŭsie) pradstaŭniki miascovych niebiełaruskich hrupaŭ nasielnictva i niekatorych rehijanalnych dyjalektaŭ.

Maralny aspekt prablemy

Dyskusija pra rolu i miesca ŭ Biełarusi biełaruskaj i rasiejskaj movaŭ viadziecca ŭžo niekalki miesiacaŭ. U kastryčniku jana aktyvizavałasia dziakujučy tekstu Siarhieja Dubaŭca «Mova demakratyi i mova dyktatury». Ja byŭ ščaślivy, kali pračytaŭ vodhuk Mikałaja Chalezina na tekst Dubaŭca. Voś jak treba siabie zachoŭvać u hetaj sytuacyi rasiejskamoŭnamu čałavieku! Voś jakija słovy treba havaryć i jakuju pazycyju zajmać! Zdymaju kapialuš pierad Mikałajem.

Ujavim sabie źbitaha chulihanami ŭ kroŭ čałavieka, jaki lažyć na vulicy. Što maje zrabić prystojny čałaviek pobač? Zrazumieła, dapamahčy čałavieku ŭstać, abciercisia i h.d. Inšymi słovami, prystojny maje dapamahčy čałavieku viarnucca da narmalnaha stanu. Ale, akazvajecca, jość i inšy varyjant pavodzinaŭ. Naprykład taki. Padskokvajuć da źbitaha ludcy i cynična kažuć jamu: nu što ž, tak stałasia, ničoha nie parobiš, takoje žyćcio, lažy ciapier taki, skryvaŭleny, nia treba ŭstavać, nia treba abciracca, što zrobiš, lažy…

Pamreš? Nu što ž, značycca tak pavinna było stacca.

Voś tak i z našaj biełaruskaj movaj. Nas bjuć i płakać nie dajuć.

Nam kažuć, nu što ž zrobiš, kali tak stałasia, ničoha ŭžo nia źmieniš, treba z hetym niejak žyć. Jość rasiejskaja mova ŭ Biełarusi, jość jaje adepty, ich bolšaść i biełaruskamoŭnaje hieta z hetym pavinna ličycca i nie naviazvać ludziam svaju «movu». Bolš za toje, biełaruskamoŭnym ciapier prapanujuć pryznać rasiejskuju movaj biełaruskaj kultury. I tady paŭstaje pytańnie, našto baranić słabiejšuju biełaruskuju? Usio roŭna ž zastaniecca niejkaja Biełaruś i niejkaja jaje kultura na rasiejskaj movie.

A samyja vytančana-cyničnyja navat kažuć, što heta i jość vyratavańnie biełaruskaści.

Chibnyja tezy i chibnyja vysnovy ź ich. Častka 1

Mianie ŭvieś čas ździŭlajuć adepty rasiejskaj movy i kultury ŭ Biełarusi svaimi biaskoncymi ćvierdžańniami, što najaŭnuju sytuacyju treba pryniać za sychodnuju i ad jaje «plasať». A čamu?

U adkaz źjaŭlajucca arhumenty pra sučasnuju sacyjalohiju i etnahrafiju, niejkija rekamendacyi AAN, teoryi farmavańnia madernych nacyjaŭ i h.d. Pahladziš, i sapraŭdy tam pišuć dziŭnyja rečy. Naprykład, u papierach AAN rekamendujecca vyznačać nacyjanalnaść čałavieka vyklučna pavodle jaho ŭłasnych ćvierdžańniaŭ, a rodnuju movu — pavodle toj movy, na jakoj jon navučyŭsia havaryć i na jakoj havaryła jaho maci. Na maju dumku, metadalahična — vielmi chibnaja rekamendacyja. A čamu i movu nielha vyznačać pavodle prostaha adkazu čałavieka na pytańnie, jakaja jana ŭ jaho rodnaja? Abo čamu treba brać na vieru ćvierdžańnie nieadukavanaj biełaruskamoŭnaj ciotki-katalički ź Miadzielščyny, što jana palačka?

Zdarovy sens havoryć, što treba abo tak, abo tak. Až nie, akazvajecca madernyja trendy nie takija. Niekamu niedzie vyhadna mienavita tak, kab nacyjanalnaść vyznačali pa samaśviadomaści, a movu — nie pa samaśviadomaści, a pavodle realnaha faktu.

A ja nie razumieju, čamu my pavinny admaŭlacca ad vysokich dasiahnieńniaŭ ajčynnaj etnahrafii, jakuju mnohija dziesiacihodździ raspracoŭvali ŭ Instytucie etnahrafii Akademii navuk i na šmatlikich katedrach etnahrafii. U našaha etnasu jość dakładnaja terytoryja raśsialeńnia, jość adzin z samych bahatych u śviecie litaraturnych i muzyčnych falkloraŭ, svoj narodny instrumentaryj, svaje typy žytła, svajo nacyjanalnaje adzieńnie, svaje sposaby tkactva i vyšyvańnia, narešcie svoj antrapalahičny typ. Etnahrafija — heta dakładnaja navuka, jakaja aperuje ŭ tym liku i materyjalnymi artefaktami.

Chibnyja tezy i chibnyja vysnovy ź ich. Častka 2

Druhaja chibnaja teza, jakaja viadzie ŭdzielnikaŭ moŭnaj dyskusii da chibnych vynikaŭ, heta ćvierdžańnie, što biełaruski narod dobraachvotna admoviŭsia ad biełaruskaj movy, i što Łukašenku ŭ 1994 hodzie vybrali ŭ adkaz na hvałtoŭnuju biełarusizacyju. Nasamreč, i toje, i toje — manipulacyja i nieprychavanaja chłuśnia.

Biełaruski narod nikoli dobraachvotna nie admaŭlaŭsia ad svajoj movy.

Bolš za 300 apošnich hadoŭ nasupierak hvałtoŭnym i brutalnym palanizacyi i rusifikacyi naš narod u kožny spryjalny momant historyi pakazvaŭ cudy nacyjanalnaha adradžeńnia i fantastyčnuju volu da žyćcia, vysoŭvajučy sa svaich šerahaŭ tysiačy i tysiačy talenavitych synoŭ i dačok, sapraŭdnuju palityčnuju i tvorčuju elitu krainy.

I nie vina biełaruskaha narodu, što hieapalityčny los składaŭsia tak, što bolš mocnyja susiedzi pieramahali i vybivali na Łukiškach, u Sybiry, u Kurapatach i HUŁAHu lepšych našych dziejačoŭ — tysiačy i tysiačy paŭstancaŭ, nastaŭnikaŭ, palitykaŭ i tvorcaŭ.

Usie hetyja apošnija 300 hadoŭ naš narod zmahajecca za vyžyvańnie, aktyŭna hublajučy pry hetym terytoryju i kolkaść.

A viedajučy historyju Biełarusi XX stahodździa, viedajučy žach nacyjanalnaha pahromu 30-ch i 40-ch hadoŭ XX stahodździa, pra aryšty moładzi ŭ 50-ch, viedajučy pra brutalnuju savieckuju rusifikacyju paślavajennych dziesiacihodździaŭ, prosta dzivu dajeśsia, što ŭ niekaha pavaročvajecca jazyk nazvać heta dobraachvotnaj admovaj ad movy. Adnak ža pavaročvajecca…

Paśla ŭsiaho, što z nami adbyłosia za hetyja 300 hadoŭ, heta sapraŭdny cud, što ŭ 2012 hodzie, u XXI stahodździ, ja hety tekst pišu pa-biełarusku i jaho jašče niechta moža pračytać. Inakš, jak metafizykaj i volaj niabiosaŭ heta nie nazavieš…

Chibnyja tezy i chibnyja vysnovy ź ich. Častka 3

Pra A.Łukašenku. Heta taksama manipulacyja i niapraŭda, kali kažuć i pišuć, što biełarusy abrali Łukašenku, kab jon abaraniŭ ich ad biełaruskaj movy i nacyjanalistaŭ. Heta vielmi kavarnaje ćvierdžańnie. Aŭtary takich zajavaŭ karystajucca infarmacyjnym razryvam, jaki adbyŭsia za časy kiravańnia Łukašenki pamiž davoli vysokimi kulturnymi i hramadzkimi dasiahnieńniami biełarusaŭ kanca 80-pačatku90-ch hadoŭ i ciapierašnim časam, kali ŭ vyniku palityki aŭtarytarnaha režymu i zadušeńnia svabodaŭ novaje pakaleńnie vyrasła va ŭmovach vakuumu praŭdzivaj infarmacyi ab tych časach.

U pačatku 90-ch biełaruski narod aburana naziraŭ, jak čynoŭniki kinulisia zarablać hrošy. Tysiačy i tysiačy prostych rabotnikaŭ na zavodach i fabrykach bačyli, jak na ich vačach uzbahačajecca zavodzkaje kiraŭnictva. I tut źjaŭlajecca čałaviek, jaki kaža, što ŭsich karupcyjaneraŭ pasadzić u turmu. Abrańnie Łukašenki było ŭ peŭnaj stupieni relihijnym aktam biełaruskaha narodu. Prostyja ludzi pavieryli jaho rytorycy adčajna i niezvarotna. Da Łukašenki panieśli «čamadany kampramatu» supracoŭniki milicyi, KDB i prakuratury. Jamu pavieryli praktyčna ŭsie. Pamiataju, jak na adnym pieradvybarčym schodzie ŭ Homieli žančyna ŭ relihijnym ekstazie ciahnuła svajo niemaŭla na scenu da A.Łukašenki, kab toj dakranuŭsia da dziciaci… Čym nie evanhielskaja scena?

I plavać było biełaruskamu narodu tady, što A.Łukašenka niešta tam havaryŭ za hod pierad vybarami ŭ Dziarždumie Rasiei. Narod prahnuŭ abaroncy i spraviadlivaści.

I što ž jon atrymaŭ? Atrymaŭ jon słavuty vypadak, kali prezydencki pamočnik Viktar Kučynski ŭ žyvym efiry nacyjanalnaha radyjo išoŭ z hrupaŭ milicyjantaŭ i pistaletam pa kalidorach Mienharvykankamu aryštoŭvać adnaho z «hałoŭnych karupcyjaneraŭ» Miensku — namieśnika staršyni harvykankamu Ŭładzimiera Jarmošyna za «afery z kvaterami». A ŭ hety samy momant taksama ŭ žyvym efiry, ale pa telebačańni, pieradavali ŭkaz maładoha prezydenta ab pryznačeńni taho ž Jarmošyna staršyniom Mienharvykankamu… I vypadak hety byŭ paśla paŭtorany šmat razoŭ. Usich, chto byŭ «na kručku», pryznačali na pasady, kab trymać pad kantrolem…

Niadaŭna daviałosia pračytać, jak pra hety čas pieršy pasoł ZŠA ŭ Biełarusi Devid Suorc skazaŭ, što A.Łukašenka byŭ abrany prezydentam na «antykarupcyjnaj chvali»…

I nijakich punktaŭ pra zakryćcio biełaruskich škołaŭ i dziciačych sadkoŭ u prahramie Łukašenki tady nie było, jak nie było i abiacańniaŭ viarnuć staruju savieckuju symboliku. Referendum 14 traŭnia 1995 hodu nia byŭ vynikam realizacyi pieradvybarčych abiacańniaŭ hetaha palityka.

Siońnia moładzi ŭžo ciažka ŭjavić toj čas, kali supracoŭniki DAI ŭ Miensku havaryli pa-biełarusku, kali hrupy dzietak u dziciačych sadkach pad kiraŭnictvam vychavacielek išli pa vulicy i ščabiatali miž saboj na movie…

I hałoŭnaje.

Nijakich pratestaŭ suprać pieravodu častki škołaŭ i sadkoŭ na biełaruskuju movu ŭ pačatku 90-ch hadoŭ nie było, nie było demanstracyjaŭ, pikietaŭ, tysiačaŭ aburanych listoŭ u hazety. Nie było. Narod nie aburaŭsia.

Ci moŭna-kulturnyja pracesy sapraŭdy niezvarotnyja?

Uziaŭšy za asnovu chibnyja tezy «madernyja» aŭtary robiać i chibnyja vysnovy

. U apošnija hady nia raz davodziłasia čuć i čytać, što moŭnaja sytuacyja ŭ Biełarusi niezvarotnaja, što rasiejskaja mova zastaniecca ŭ Biełarusi ŭžo nazaŭždy, što treba stvarać biełaruskuju tojesnaść i kulturu na rasiejskaj movie i h.d, A ja nie razumieju, a čamu jany niezvarotnyja? Suśvietnaja historyja, u tym liku i najnoŭšych časoŭ, tolki i robić što daje prykłady źmienlivaści i ruchomaści moŭna-linhvistyčnych pracesaŭ, u tym liku i ich niaredkaj zvarotnaści. Čamu ž nas pierakonvajuć u tym, što moŭnuju sytuacyju u Biełarusi źmianić niemahčyma? I što rasiejskaja mova zastaniecca ŭ Biełarusi nazaŭždy?

Adkazaŭ na hetyja pytańni moža być šmat. U kožnaha takoha «śćviardžalnika» svoj intares.

Niechta płača pa tryadzinaj Rasiei; niechta pa SSSR; niechta nienavidzić niezaležnaść, bo nie razumieje jaje kaštoŭnaści — dla takich heta naohuł nijakaja nie kaštoŭnaść, bo nie ŭśviedamlajecca svajoj; niechta prosta nia choča mianiacca; a niechta spadziajecca, zamacavaŭšy šmatmoŭny charaktar biełaruskaj kultury, znajści tam miesca i dla movy svajoj nacyjanalnaj mianšyni.

Zakliki da pryznańnia rasiejskaj movy movaj nacyjanalnaj kultury Biełarusi — zhubnyja, škodnyja i da ničoha dobraha nie pryviaduć. Rusifikavany biełarus — heta rasiejec. I tolki. Rasiejskamoŭnaja Biełaruś — heta častka Rasiei. I tolki. Heta nie maja ŭłasnaja vysnova, heta — realnaść. Tysiačy i tysiačy rusifikavanych biełarusaŭ u apošnija dziesiacihodździ emihrujuć i źnikajuć u Rasiei, u Eŭropie i ŭ ZŠA.

U Prazie žyvie 5000 biełarusaŭ, a na biełaruskija śviaty prychodzić 30–40 čałaviek. Astatnija biełarusy — heta českija rasiejcy. I jakuju tam rasiejskamoŭnuju biełaruskuju tojesnaść vy ź ich vytvarycie, spadarstva? Jany — rasiejcy. Pryciahnuć ich mahła b svaja paśpiachovaja nacyjanalnaja dziaržava sa svajoj kulturaj, stvareńnie jakoj vy svaimi zaklikami adciahvajecie i ŭskładniajecie.

Tym časam my žyviem u peryjad novaha ažyŭleńnia nacyjanalnych ruchaŭ u Eŭropie.

Prykładaŭ — proćma. Kataloncy, baski, šatlandcy… Nichto nia choča sychodzić z histaryčnaj areny, usie chočuć realizavać svajo pryrodnaje prava na samabytnaść i moŭnuju asobnaść, na stvareńnie kultury i navat kachańnie na rodnaj movie.

Maralnaja siła biełaruščyny

Apošnija 7–8 hadoŭ ja z pryjemnaściu i ździŭleńniem naziraju, jak biełaruščyna niaŭchilna zavajoŭvaje pazycyi i pieramahaje ŭ demakratyčnym apazycyjnym asiarodździ Biełarusi. Ciapier nia ŭmieć dać interviju abo vystupić pa-biełarusku siarod apazycyjnych palitykaŭ ličycca drennym tonam. Było cikava nazirać, jak mnohija byłyja členy kamandy Łukašenki i vychadcy z namenklatury vučylisia havaryć na movie, pierajšoŭšy ŭ apazycyju.

Hetyja pracesy — śviedčańnie niebyvałaj maralnaj siły biełaruščyny. Śviedčańnie vialikaj žyvučaści našaj nacyjanalnaj idei, našaha nacyjanalnaha histaryčnaha mitu i pryciahalnaści dla biełarusaŭ ich nacyjanalnaj movy i kultury. Usia arhanizavanaja alternatyva ciapierašniamu režymu — biełaruskaja. I heta daje nam samy dakładny adkaz na pytańnie, što budzie paśla Łukašenki.

A budzie ŭsio, jak u inšych krainach Eŭropy. U Hišpanii dziaržaŭnaja mova hišpanskaja, u Italii — italjanskaja, u Francyi — francuskaja, u Niamieččynie — niamieckaja, u Polščy polskaja, Čechii — českaja i h.d. I heta pry tym, što ŭ bolšaści hetych krainaŭ isnujuć i inšyja nacyjanalnyja movy i etnasy. Adnak prava mianšyni na vykarystańnie svajoj movy ŭ rehijanalnych orhanach ułady nie zakreślivaje adziny dziaržaŭny status tytulnaj nacyi. Tak budzie i ŭ postłukašenkaŭskaj Biełarusi. Nichto nikomu nia budzie dyktavać, na jakoj movie razmaŭlać doma z žonkaj i dziećmi, na jakoj movie hladzieć televiziju i čytać sajty abo hazety. Ale adzinaj dziaržaŭnaj movaj budzie biełaruskaja.

Ja dumaju, što nie dapamohuć navat kryvadušnyja apelacyi da demakratyi i pravoŭ čałavieka.

U prystojnych ludziej niama inšaha vyjścia, jak dapamahčy źbitamu ŭ kroŭ chulihanami padniacca, abcierci jaho, abmyć i dapamahčy pajści dalej.

Nacyjanalnaja prablema ŭ postkalanijalnaj krainie nia moža vyrašacca demakratyčnym šlacham, bo nie demakratyčnym šlacham jana stvarałasia. Jana stvarałasia hvałtam, rasstrełami, Kurapatami i HUŁAHam. I novy ŭrad maje prava i pavinien pastavić raniej hnanuju kulturu i movu ŭ bolš vyhadnaje stanovišča.

Pastavić ich u roŭnaje stanovišča — značyć pahubić asłablenyja movu i kulturu. I dziŭna, što jakraz heta prapanujuć zrabić niekatoryja ŭdzielniki moŭnych sprečak u internecie i fejsbuku ŭ apošnija miesiacy. Heta jakraz i prapanavaŭ zrabić u traŭni 1995 hodu na referendumie adzin viadomy palityk, i ŭsie my bačym, što z hetaha atrymałasia. Dziŭnaje (a moža i nia nadta) supadzieńnie ŭdzielnikaŭ ciapierašniaj dyskusii z PPRB.

Dumaju, što biełarusy ŭ adkaz na hvałtoŭnuju rusyfikacyju apošnich dvuch stahodździaŭ zmohuć adkazać nie analahičnaj biełarusyfikacyjaj, ale narmalnaj, uzvažanaj i doŭhaterminovaj biełarusizacyjaj.

Achviary, pakładzienyja biełaruskim narodam na ałtar niezaležnaści i biełaruščyny tolki ŭ XX stahodździ, i pamiać pra ich, nie dajuć našaj krainie nijakaha inšaha šlachu, jak šlach narmalnaj nacyjanalnaj dziaržavy. Za apošnija 100 hadoŭ biełaruskija palityki, prafesary, akademiki, nastaŭniki, piśmieńniki i samyja zdolnyja i talenavityja sialanie išli ŭ Sybir i Kurapaty cełymi pakaleńniami. Pralitaja imi kroŭ, pamiać pra hetyja achviary — najmahutniejšy imunitet narodu ad zaniapadu i źniknieńnia.

Kali paŭstanie naša novaja kvitniejučaja radzima-Biełaruś z adzinaj dziaržaŭnaj biełaruskaj movaj i datrymańniem pravoŭ usich nacyjanalnych mianšyniaŭ, vam, spadarstva prychilniki rasiejskaj movy i stvareńnia na joj biełaruskaj kultury, spadziajusia, stanie soramna. Prynamsi tym z vas, chto jašče zachoŭvaje reštki sumleńnia.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0