Barys Tumar. Kantralavanaja demakratyja

Kantralavanaja demakratyja

Čysta i ŭtulna na kijeŭskim vakzale. Pracujuć eskalatary, mazaiki ŭ hałoŭnaj zali źziajuć pazałotaj. Ani “tarbešnikaŭ” z “kraŭčučkami”, što apanavali stancyi j bazarčyki paŭdniovaje Biełarusi, ani brudu. Restaŭracyja kijeŭskaha vakzału abahnała pabudovu mienskaha.

Na susiedni puć adnačasova ź mienskim ciahnikom prybyvaje firmovy z kurortnaha Truskaŭca. Pasažyry apranutyja nia horš za biełarusaŭ, siarod ich jość navat zamiežniki. Na pieršy pohlad Kijeŭ zdajecca dahledžanym. Ale heta padmannaje ŭražańnie. Fasad, jakija tak dobra ŭmieli malavać u kamunistyčnych krainach.

Niama krainy, bolš padobnaj da Biełarusi svajoj palityčnaj systemaj, čym Ukraina. Dzie Łukašenka nie biare prykładu z Kučmy, tam Kučma pierajmaje Łukašenku. Spravy Zacharanki j Hanhadze, skandały, źviazanyja ź niezakonnym prodažam zbroi ŭ arabskija krainy, “kansultacyjnyja” referendumy ab pašyreńni prezydenckich paŭnamoctvaŭ. Pobač z hetym — paśladoŭnaje ŭmacavańnie suverennaha dziaržaparatu, padkantrolnych ŚMI pad rytoryku ab “słavianskim adzinstvie” i “suviaziach z Uschodam, važniejšych za suviazi z Zachadam, na jakim nas nichto nie čakaje”.

Biełaruś, praŭda, zastajecca za paroham Rady Eŭropy, tady jak Ukraina ŭsio jašče zasiadaje tam. Vidać, dziakujučy maratoryju na śmiarotnaje pakarańnie. Zrešty, u takim pakarańni mała patreby, kali nasielnictva Ŭkrainy i bieź jaho skaraciłasia za apošnija 10 hadoŭ na 4 miljony. Niačastyja zapuski ŭkrainskich rakietaŭ, adna ź jakich trapiła ŭ žyły dom u Bravarach, druhaja — u rasiejski samalot, tolki darablajuć niedaroblenaje harełkaj.

Sama maniera charčavańnia sučasnaha ŭkrainca nie spryjaje doŭhažycharstvu. Meniu ŭ stałoŭcy studharadka, u jakim spyniłasia ścipłaja biełaruskaja delehacyja, što pryjechała na prezentacyju “Ŭkrainskaha numaru” časopisu “Arche”, składałasia z adnaje pieršaje stravy, dźviuch sałataŭ, tuzinu roznych tartoŭ, dziasiatka hatunkaŭ maroziva, adnaho soku — tamatnaha — i dziasiatkaŭ sartoŭ piva z usioj krainy. “Padary sabie chvilu asałody”, — jak kaža ŭkrainskaja reklama čakalady. Tolki chvila asałody j patrebnaja čałavieku, u jakoha doma niama haračaj vady.

Duš pa čaćviarhach

“Heta jašče što! U Kijevie ludzi raskašujuć. A ŭ nas u Vužharadzie časta adklučajecca elektryčnaść, a tamu ŭ kožnym pakoi davodzicca trymać lampu dzionnaha śviatła z akumulataram”, — raskazvaje aśpirant Ahrarnaha ŭniversytetu Lubamir, za jakim ja zajmaju čarhu ŭ duš “hurtožytku”. Duš (dźvie kabinki na dzieviać pavierchaŭ internatu) pracuje ŭ aŭtorki, čaćviarhi, suboty (inšyja dni niama haračaj vady). Nam šancuje pryjści na sustreču z kijeŭskimi čytačami čystymi: siońnia čaćvier.

Lubamir źbirajecca zrabić usio mahčymaje i niemahčymaje, kab začapicca za Kijeŭ i nie viartacca ŭ Zakarpaćcie. Tam mienšyja zarobki, mieniej pracy, a pamiežny handal i pracoŭnaja emihracyja ŭ Vuhorščynu — słaby paratunak. Adnak, kab zastacca ŭ Kijevie, jamu paśla skančeńnia aśpirantury daviadziecca abo nabyć kvateru (minimum 6—7 tys. dalaraŭ za najhoršuju adnapakajoŭku), abo zdymać (minimum 30 dalaraŭ u miesiac).

Ukraincy — sama vietlivaść. Čarnavusy aśpirant prapuskaje mianie biez čarhi jak hościa stalicy. U dušy pachnie hrybkom. Na dźviarach — kalarovy hlancavy plakat uradavaje kaalicyi “Za adzinuju Ŭkrainu” z partretam Tarasa Šaŭčenki i nadpisam “Nas jadnaje kultura”. Ukrainskaja abrevijatura hetaha ruchu hučyć jak “ZaJedU”. Jahony znak — žoŭta-błakitny słaniečnik. Pobač ź plakatam niejkija majstry “čornaha pi-aru” šlopnuli nalepačku. Na joj nož dy videlec i toj ža nadpis — “ZaJedU”.

Uradavy blok składajecca z Partyi rehijonaŭ (z bazaj u Danbasie), “Pracoŭnaj Ukrainy” (Dnieprapiatroŭsk), narodnych demakrataŭ (Charkaŭ i poŭdzień), ahraryjaŭ (Haliččyna j Vałyń) dy Sajuzu pramysłoŭcaŭ i pradprymalnikaŭ, kiraŭnik jakoha ciapier staić na čale ŭradu. A kiruje “ZaJedU” Ŭładzimier Litvin, nadziejny siabar Kučmy. Jon adzin zastaŭsia pry prezydentu ad taje kamandy, ź jakoj Kučma pryjšoŭ u rezydencyju na Bankavaj u 1994 h.

Plakatami ŭradavaha bloku ableplena ŭsio, što ŭ dziaržaŭnaj majomaści, ad ministerstvaŭ da internataŭ. A voś usio kamunalnaje i toje, što znachodzicca pad pratekcyjaj meryi, — ad ŽESu da apošniaje maršrutki — prahinajecca pad ciažaram transparantaŭ, reklamnych kanstrukcyjaŭ i raściažak inšaha bloku ź blizkarodnasnaju nazvaju. Blok “Adzinstva” stvaryŭ i ŭznačalvaje kijeŭski mer i kiraŭnik Federacyi chakieju Ŭkrainy Amielčanka.

Usiaho na vybary vyjšli 33 partyi. Adroźnieńnie Ŭkrainy ad Biełarusi: usie značnyja słužboŭcy imknucca trapić u parlament. Staršynia Najvyšejšaha sudu Ŭkrainy Bojka balatujecca ad “Adzinstva”, kiraŭnik prafsajuzaŭ Trajan — ad kaalicyi “Naša Ŭkraina”, premjer Kinach — ad uradavaha bloku. I kožny ź ich na čas kampanii ŭziaŭ praduhledžany zakonam adpačynak. U parlament pa partyjnych śpisach ci ŭ adnamandatnych akruhach balatujucca navat televiadučyja j viadomyja spartoŭcy. Tak, Siarhiej Bubka, lehiendarny skakun z šastom, zajmaje hanarovaje miesca ŭ pieršaj dvaccatcy “Za adzinuju Ŭkrainu”. Pobač z hetym uradžencam Daniecku znajšłosia miesca i dla “pieršaha kasmanaŭta niezaležnaj Ukrainy”. Astranaŭt Kadaniuk, jaki za palot na amerykanskim “Atlantysie” atrymaŭ zvańnie hienerała, pachodzić z krajniaha Zachadu krainy, z Čarnavickaj vobłaści, i maje zrabić uražańnie na zusim inšuju hrupu vybarcaŭ, čym Bubka. U vybarčych śpisach — rektary dziaržaŭnych universytetaŭ, akademiki i navat redaktar časopisu “Dnipro” — analahu našaha “Połymia”. Apošni ŭznačalvaje aljans z padazronaj nazvaj “Usieŭkrainski levy sajuz “Spraviadlivaść”.

Parlamencki mandat va Ŭkrainie važyć bolej, čym u nas. Vysokija dziaržaŭnyja pasady na roznych uzroŭniach kučmaŭskaj “vertykali” razdajucca pieravažna partyjnym i biespartyjnym dziejačam, jakija paśpiachova prajšli vybary. Nieistotna, na jakija hrošy heta rabiłasia. Usio adno, da jakoj partyi jany naležać. Siarod kiraŭnikoŭ abłdziaržadministracyjaŭ Ukrainy (staršyń abłvykankamaŭ, pa-našamu) — pradstaŭniki dzieviaci partyj, ad “Pracoŭnaj Ukrainy” da Demakratyčnaha sajuzu. Hałoŭnaje, što hetyja ludzi dakazali svaje arhanizacyjnyja, finansomobilizujuči i papulisckija zdolnaści. Tych, chto nie apraŭdaŭ davieru, niaciažka adstavić.

Aliharchičnaja systema zachoŭvaje raŭnavahu i vyžyvaje dziakujučy “abmiežavanym dozam demakratyi”, zabiaśpiečanym vybarami ŭ zakanadaŭčy orhan. Ułada nasamreč naležyć nie parlamentu, pandemična raskołatamu na partyjnyja hrupoŭki, a vykanaŭčaj vertykali. Zatoje, u adroźnieńnie ad Biełarusi ci Turkmenistanu, nichto ŭ Eŭropie nia ličyć Ukrainu niedemakratyčnaj dziaržavaj. Choć, pa vialikim rachunku, demakratyi ŭ joj nia bolej, čym u “Łukašenkałendzie”, jak ukrainskija palitolahi lubiać nazyvać našuju čyrvanaściažnuju i siniavokuju Respubliku.

Pieramoha pravych

Pavodle ŭkrainskaha zakanadaŭstva, nielha drukavać vyniki sacyjalahičnych apytańniaŭ paźniej, čym za dva tydni da vybaraŭ. Apošnija źviestki byli abnarodavanyja ŭ siaredzinie sakavika, jakraz u čas našaha pryjezdu. Prahnoz sacyjolahaŭ na vybary pa partyjnych śpisach byŭ nastupny:

“Naša Ŭkraina” (Juščanka) 28,0%

Kamunistyčnaja partyja 22,5%

“Za adzinuju Ŭkrainu” 12,3%

Sacyjał-demakraty (abjadnanyja) 9,3%

“Žančyny — za budučyniu” (pry ŭdziele žonki Kučmy) 7,8%

Zialonyja (pry ŭdziele ziacia Kučmy) 7,7%

Blok Julii Cimašenki 5,8%

Astatnija mienš za 4%.

Upieršyniu za čas niezaležnaści lideram pieradvybarnaje honki stała nacyjanał-demakratyčnaja kaalicyja, što zhurtavałasia vakoł byłoha kiraŭnika Nacbanku i premjera Viktara Juščanki. Za Juščanku, pavodle źviestak sacyjolahaŭ, źbirajucca hałasavać bolšaść pensijaneraŭ, bo mienavita padčas jahonaha premjerstva im upieršyniu za čas niezaležnaści vypłacili pensii ŭ termin. Siaredniaja pensija va Ŭkrainie składaje 20—25 dalaraŭ.

Kantralavanaja demakratyja

Pieramoha Juščanki na vybarach nie aznačaje, što jon atrymaje realnuju ŭładu ŭ krainie ci choć by jaje dolu. Farmavańnie kabinetu ministraŭ nia budzie daručana jamu. Ukrainski pluralizm taki ž “kantralavany”, jak i biełaruski, tolki inšymi lejcami.

Va Ŭkrainie realnuju apazycyju dapuskajuć u parlament. A ŭłada peŭnych hrupovak hruntujecca nie na parlamenckaj bolšaści, a na manipulacyi hramadzkaj dumkaj z dapamohaj hazetaŭ, radyjo i telebačańnia. Apazycyja faktyčna nia maje svaich ŚMI. Z ahulnanacyjanalnych hazetaŭ apazycyjnymi zastajucca tolki “Silśki visti” (jaje redaktar uvachodzić u pieršuju piaciorku vybarčaha śpisu Sacpartyi) i “Dzierkało tižnia”/“Zierkało niedieli”, jakoje vydajecca na dźviuch movach. (Darečy, heta papularnaja va Ŭkrainie praktyka, jakaja zasłuhoŭvaje šyrejšaha ŭkaranieńnia ŭ Biełarusi. Kamputarnyja prahramy pierakładu aŭtamatyzujuć praces. Takim čynam, čytač maje vybirać hazetu na toj movie, jakuju choča, i vyzvaleny ad nieabchodnaści łamać vočy na dźviuchmoŭnych hibrydach.)

Kankurencyja kłanaŭ, kožny ź jakich maje svaje palityčnyja partyi i ŚMI, — voś sutnaść ciapierašniaj ukrainskaj palityki. Jany zmahajucca za ŭpłyŭ na kiroŭnuju hrupoŭku dziaržaŭnaj biurakratyi na čale z Kučmam. Biurakratyja ž maje manapoliju na siłu. Tolki joj padparadkoŭvajucca siłavyja struktury, represiŭny aparat. Hetaja siła — samaja kanversoŭnaja valuta i najvialikšaja kaštoŭnaść u krainie ź nizkaj pravavoj śviadomaściu. Chto vałodaje joju, toj vałodaje tut usim. Akuły ŭkrainskaha biznesu nahadvajuć tlu na drevie, a kiraŭniki biurakratyčnaje piramidy — murašak, jakija jaje hadujuć i dojać. Pieršyja nia mohuć biez druhich, druhija biaź pieršych, a dreva, h.zn., hramadztva, cierpić. Jamu zdajecca, što biez murašak tla jaho zusim zajeła b. Zrešty, apalahiety systemy apraŭdvajuć jaje nieabchodnaść i niepaźbiežnaść “paradkam”, jaki jana niasie. Maŭlaŭ, lepš hetki paradak, čym nijakaha.

Nia vyklučana, što padobnaja systema vybudujecca praz paru hadoŭ i ŭ Biełarusi.

Źmiena režymu nie praduhledžvajecca

Hałoŭnaju asablivaściu ŭkrainskaje (i biełaruskaje) demakratyi źjaŭlajecca jaje imitacyjny charaktar. Farmalna demakratyčnyja pracedury prysutničajuć: abirajucca pałata pradstaŭnikoŭ ci viarchoŭnaja rada; ale palityčnaja systema nie praduhledžvaje hałoŭnaha — mahčymaści volnaje i demakratyčnaje źmieny režymu. Apazycyja byccam by j nia moža nia brać udziełu ŭ vybarach, bo inačaj niama mahčymaści ŭpłyvać na sytuacyju. A ŭłada zaŭždy moža biespakarana pajści na takuju kolkaść pracedurnych i inšych parušeńniaŭ, jakaja harantuje joj farmalna całkam demakratyčnuju pieramohu. Kali treba, dyk navat 75% hałasoŭ. Adzin rasiejski palitolah daścipna paraŭnaŭ takuju raznavidnaść demakratyi ź viadrom, na vyhlad bliskučym i salidnym, ale z funkcyjanalnym niedachopam — dzirkaj u dnie, pryčym nia duža vialikaj, a akurat takusiečkaj, kab pa darozie ad kałodzieža da hanku vyciekła nieabchodnaja kolkaść vady.

Hračy pralacieli

Pakolki ŭkrainskaja systema ŭłady trymajecca na manipulacyi śviadomaściu elektaratu, padčas pieradvybarčaj kampanii vybarcaŭ źbivajuć z pantałyku nastolki, kab jany ŭrešcie adraklisia ŭsiakich sprobaŭ zrazumieć niešta svaim rozumam i prahałasavali hetak, jak padkazvaje televizar.

Tamu na ŭkrainskich vybarach zdarylisia roznyja dzivosy. U 46 adnamandatnych akruhach byli zarehistravanyja 119 kandydataŭ z adnolkavymi proźviščami, imionami, a časta navat i imionami pa baćku.

Centravybarkam sprabavaŭ zmahacca z hetkaj źjavaj, prysvojvajučy numary imionam kandydataŭ u biuleteniach. Takim čynam, u adnoj z symferopalskich akruhaŭ na vybary vyjšli dva Leanidy Ivanavičy Hračy: adzin ź ich — kiraŭnik krymskaje Kampartyi, a druhi — kandydat ad Kamunistyčnaje rabočaje partyi Krymu. Nia strašna, što Hrača-2 da 29 studzienia siabry viedali jak Alaksandra Ivanaviča Papietu, uradženca horadu Ŭsuryjsku, što ŭ Prymorskim krai. U śniežni sp.Papieta paprasiŭ pamianiać jamu imia na Leanid Ivanavič Hrač, i jamu heta paśpiachova ŭdałosia. Praŭda, rehistracyju Hrača-2 skasavała vybarčaja kamisija, lajalnaja Hraču-1, a rehistracyja Hrača-1 “pralacieła” pa rašeńni rajonnaha sudu, jaki znajšoŭ, što kamunist Hrač-1 pry zapaŭnieńni padatkovaj deklaracyi na 200 (!) metraŭ zaniziŭ płošču svajoj kvatery. Paźniej, vyšejšyja ŭstanovy admianili rašeńni nižejšych. Tamu vybarcy tak i nia viedali, sutyknucca jany ŭ svaich biuleteniach z dvuma Hračami, z adnym ci ź nivodnym.

Płyń ža niavinnaje dezinfarmacyi ŭ ŚMI nie paddajecca vymiareńniu. Niadaŭnim pacyjentam Zimoŭskaha j Novikava hetaha možna nie tłumačyć.

Maštaby vykarystańnia brudnych technalohijaŭ vyjavili temp inflacyi maralnych kaštoŭnaściaŭ va ŭkrainskim hramadztvie. Biednaść nie zahana, ale jana robić čałavieka zakładnikam svajho hoładu.

“Hołas u nas kaštavaŭ 50 hryvień, partyja — 5000”, — tłumačyć mnie kijeŭski student-palitolah Bahdan Červak, pa sumiaščalnictvie “pi-ar-kansultant” uładalnika dźviuch meblevych kramaŭ, što balatujecca ŭ rajsaviet ad Kampartyi. “Jakŝo vona nievielička”, — dadaje jon paśla paŭzy. A ja nia ŭciamlu: žartuje jon ci surjozna.

Adnak režym “kantralavanaje demakratyi” maje i svaje “słabaści”. Jon nia moža ŭsio ž nie praduhledžvać peŭnych palityčnych svabodaŭ. Tamu, u adroźnieńnie ad Roberta Muhabe, Łukašenku j Kučmu nie pryjšło pakul u hałavu adkryć u tych haradach, dzie apazycyja, niahledziačy ni na što, zachoŭvaje papularnaść, roŭna stolki vybarčych učastkaŭ, kab navat pałova achvotnych, adstajaŭšy dva dni ŭ čarzie, tak i nia zdoleła prahałasavać u vyznačany zakonam čas.

Heta vaša kraina

Ci źjaŭlajecca peryjad pseŭdademakratyi niepaźbiežnym pry pierachodzie ad tatalitaryzmu da demakratyi? Tam, dzie nacyjanalnaje pačućcio i hramadzianskaja supolnaść mocnyja, jak u krainach Bałtyi ci Centralnaj Eŭropy, demakratyja vyjaviłasia ŭstojlivaj. Zatoje va Ŭkrainie ci Biełarusi jana nabyła prosta manstruoznyja formy. Heta davodzicca tryvać. Adnak z hetym nielha prymirycca.

Viktar Juščanka bliskuča prademanstravaŭ, što možna procipastavić zahannaj systemie. Jon uniknuŭ łabavoha sutyknieńnia z kučmaŭskaj systemaj. Juščanka addaje pieravahu ŭdaram pa flanhach i pa asobnych adździełach praciŭnika. U peŭnym sensie jon paŭtaraje taktyku rańniaha Pucina, nie hatovaha da łabavoha sutyknieńnia z aliharchičnaj jelcynskaj systemaj. Adnak taktyka Juščanki raźličana na bolš eŭrapiejskuju krainu, čym Rasieja.

“Heta vaša Ŭkraina! Heta vaša Ŭkraina!” — niastomna źviartajecca jon da ludziej na mitynhach, abjaždžajučy rajcentar za rajcentram. Jahonaja kaalicyja vystaŭlaje siabie chutčej jak alternatyvu, čym jak apazycyju. Jana składajecca z 25 liberalnych, patryjatyčnych i chryścijanska-demakratyčnych hrupovak dy prafsajuzaŭ. U adroźnieńnie ad byłoha ramantyčnaha Ruchu, “Naša Ŭkraina” hruntujecca na čysta prahmatyčnych i kampramisnych pryncypach, pierš za ŭsio — na ekanamičnaj platformie. 75% prahramy “Našaj Ukrainy” pryśviečana ekanomicy. Tamu ŭ jaje ŭvachodziać takija roznyja dziejačy, jak mer Adesy Hurvic i Taras Čarnavił, syn Viačasłava, nacyjanalistka Słava Stećko i abodva byłyja ministry zamiežnych spravaŭ krainy.

Zdoleje Juščanka sfarmavać najbujniejšuju parlamenckuju frakcyju ci nie, ale alternatyvu vybarščykam jon užo prapanavaŭ. Prynamsi, moj svajak z Łucku ŭžo nia kaža ciapier “płačam, a hałasujem”, jak žaliŭsia paśla prezydenckich vybaraŭ 99-ha, na jakich pryjšłosia vybirać miž Kučmam i kamunistam Simanienkam.

Aliharchi-sacyjalisty

Što takoje ŭkrainskaja aliharchičnaja hrupoŭka, možna pabačyć na ŭzory adnaje ź ich, z ružovaj nazvaj Sacyjał-demakratyčnaj partyja Ŭkrainy (abjadnanaja). Karjera jaje lidera Miedviedčuka maje, jak i ŭ mnohich jahonych paplečnikaŭ, kahebisckija karani. Heta jon, Miedviadčuk, u svoj čas adpraviŭ u HUŁAH słavutaha ŭkrainskaha paeta Vasila Stusa, dzie toj u 1986 h. i pamior.

U pieršaj pałovie 1990-ch Miedviadčuk razam z Ryhoram Surkisam, uładalnikam kijeŭskaha “Dynama”, Alaksandram Zinčankam, kiraŭnikom banku “Bałčuh”, i Michałam Brodzkim, kiraŭnikom banku “Dendzi”, zdoleŭ zhramadzić u svaich rukach vializnaje bahaćcie. Lvoŭski palitolah Kastuś Bandarenka adnosić da ich imperyi pramysłova-finansavuju hrupu “Słavucič”, zavod feraspłavaŭ u Zaparožžy, “Dniaprospecstal”, sumskaje NPA imia Frunze, Ukrainski kredytny bank, bank “Zeŭs”, dziasiatak abłenerha, Ukrainskuju ahrarnuju biržu, Sajuz advakataŭ Ukrainy, hazety “Kijevskije viedomosti”, “Biźnies i politika” i jašče dziasiatki pradpryjemstvaŭ, fondaŭ, afšoraŭ. A bryljant u karonie hetaj hrupoŭki — samy papularny va Ŭkrainie kanał “Intier” — ukrainski varyjant BT-2 na chvali ORT.

Viaršyniaju palityčnaj karjery Miedviedčuka stała vice-śpikierstva ŭ parlamencie. Jano skončyłasia hučnaj adstaŭkaj, pryniataj supolnym rašeńniem kamunistaŭ, ruchaŭcaŭ i kučmistaŭ, jakija ŭrešcie admovili ambitnamu mahnatu ŭ daviery. Padzieńni i ŭźloty SDPU(a) typovyja dla aliharchičnaje partyi. Upłyŭ takich zaležyć nie ad sacyjalnaj bazy ci papularnaści idealohii, a ad sympatyj vykanaŭčaj ułady i, adpaviedna, taŭščyni pieradvybarčaha kašalka.

Z taje pary jak błasłavieńnie Kučmy pała na blok “Za adzinuju Ŭkrainu”, Miedviadčuk staŭ šukać paratunku, kab nie pravalicca na vybarach. I znajšoŭ jaho ŭ vyhladzie rasiejskaj padtrymki. Jon zapatrabavaŭ pryznać za rasiejskaj movaj status aficyjnaj. Takija rečy ličacca kiepskim tonam siarod ukrainskaje palityčnaje elity. A rasiejski pasoł Čarnamyrdzin i kiraŭnik administracyi Pucina ŭžo dvojčy publična nazvali sacyjał-demakrataŭ u liku partyjaŭ, što spryjajuć raźvićciu ŭkrainska-rasiejskich suviaziaŭ.

Rasieja hatovaja prytulić u ciažkuju hadzinu nia tolki ŭkrainskich aliharchaŭ, ale j samoha Kučmu, jak i Łukašenku i, zdajecca, luboha dyktatara ŭ miežach SND, aby jon zachoŭvaŭ viernaść Maskvie.

Prezydent Kučma heta “zrazumieŭ”. Tak možna interpretavać jahonuju reakcyju na rezalucyju Pałaty pradstaŭnikoŭ ZŠA, jakaja zaklikała ŭkrainski ŭrad zabiaśpiečyć demakratyčnyja, adkrytyja i spraviadlivyja vybary 31 sakavika. “My chto, nacyja ci futbolnaje pole dla stratehičnych partneraŭ?” — aburaŭsia Kučma pierad telekamerami. Patryjatyčny zapał Kučmavaj zajavy padmočvaŭsia tolki tym niuansam, što dniom raniej adkazać na “amerykanski dyktat” ukraincam publična paraiŭ Viktar Čarnamyrdzin: “Čamu b Ukrainie nie zrabić zajavu, što ŭ ZŠA abrali adnaho prezydenta, a kiruje inšy?” I Kučma pasłuchaŭsia parady, adno što źmiakčyŭ ton.

Jak byŭ mudakom, tak i...

Amerykanski daśledčyk Kiejt Darden nazvaŭ palityčnuju systemu Ŭkrainy i šerahu inšych krainaŭ SND “šantažysckaj dziaržavaj”. U hetych krainach nahlad za vykanańniem zakonaŭ suvory, ale pry hetym kiraŭnictva pabłažliva stavicca da asobnych prajavaŭ karupcyi ci parušeńnia zakonaŭ elitami. U vyniku stvarajecca iluzija biespakaranaści. Miž tym kantrolnyja orhany niastomna adsočvajuć sytuacyju i nazapašvajuć infarmacyju. I jak tolki niechta, kštałtu biznesmena Klimava, pierastaje prajaŭlać palityčnuju pakoru, nazapašany kampramat vykarystoŭvajecca dla šantažu.

Darden pryvodzić krasamoŭny frahment zapisaŭ, zroblenych majoram Mielničenkam, jaki słužyŭ u achovie Kučmy. U im indyvid, padobny da kiraŭnika Ŭkrainskaje padatkovaje słužby i adnačasova lider Partyi rehijonaŭ, razmaŭlaje ź indyvidam, padobnym da ŭkrainskaha prezydenta. Hety frahment varta pakinuć u aryhinale:

A.: Tiepieŕ, značit, po “Nieftiehazu”. Ja prihłasił Bakaja, kak my s vami dohovoriliś, tak, pokazał jemu vot eti vot schiemy,— eto moi ludi diełali, kotorym ja dovieriaju. Pieriehovorił s Aleksandr Michajłovičiem, vyjaśnił, skolko ž tam riealno postupiło, i skazał jemu dosłovno śledujuŝieje. Značit, Ihoriek, nu ty minimum, nu tak ot millionov sto połožił v karman. Minimum. Ja ponimaju, koniečno, čto, značit, ja tiebia, razumiejetsia, podstavlať nie budu tut. Ja tiebie daju dvie niedieli, nu miesiac — (...). Ja jemu pokazał vsie eti schiemy — uničtoż, tak skazať, vsie eti bumahi, kotoryje śvidietielstvujut priamo ili kośvienno o vsiech tvoich diełach. Ty diełał tupo i hłupo. I ja pokazał, čto on diełał tupo i hłupo. Nu, siejčas užie eto dieło prošło. Vot. On hovorit mnie: otzovitie (...) vsiech — u nas žie tam nałohovyj post. Otzovitie vsiech. Ja otozvał. (...). Vot ja jemu daju (...) miesiac fievral, vot, a potom ja ž nie mohu otzyvať. Potom mnie kto-to skažiet, počiemu otozvany.

K.: Absolutno. Ja jemu skazał. Słušaj, dorohoj, nikto tvoju žopu prikryvať nie budiet.

A.: Da mudak on, Leonid Daniłovič. On był mudakom, on im ostanietsia.

K.: Da, dorohoj, ja s toboj sohłasien, (...) ja s toboj sohłasien.

A.: Ja hovoriu, možno ž było po umu diełať vsie eto,— niet, on diełał tak, čto luboj tupoj rievizor uvidit lipovuju schiemu rasčietov, tupoj dažie.

K.: Ta słušaj, (nie tolko ž on) vsiudu, vsiudu bieznakazannosť! (...)

A.: (...) Nu, to-to i ono. Značit, vot tak my dohovoriliś s etim Bakajem. Nado jeho v bolnicu (...) połožiť.

Karupcyja dy vybaračnaje prymianieńnie zakonaŭ vyklikajuć toje, piša Darden, što pryncypy farmalnaj demakratyi mohuć vyjavicca tolki fasadam, za jakim chavajucca macniejšyja i bolš hijerarchičnyja niefarmalnyja struktury realnaje ŭłady ŭ dziaržavie. Źmianić takuju systemu ciažka, bo ŭsim tym, chto moh by jaje źmianić, nijakich źmienaŭ nia treba. Ułada niby naviečna zastajecca ŭ prezydenta i jahonaha atačeńnia, resursy — u aliharchaŭ, mas-medyi jany kantralujuć razam, a narod abo zapałochany, abo zadurany.

Zahadka bananaŭ

Čym bolš adstałaja kraina, tym bolš słodyčaŭ u joj spažyvajuć žančyny i tannaha alkaholu — mužčyny. I tym bolšaja dola ad ahulnaha reklamnaha piraha prypadaje na televiziju.

Nivodnaj hazety na ŭkrainskaj movie na ŭsim vakzale nie pradajecca. Tolki pa-rasiejsku: liberalny “Dień”, žoŭtyja “Fakty i kommientarii”, “Stoličnyje novosti” — kłon “Moskovskich…”, “Kamsamołka”. Va ŭsich ich na pieršaj pałasie — zakaznyja pieradvybarčyja materyjały. Za Marčuka, za Amielčanku, za Litvina. Ahitacyja za kandydataŭ nižejšaha ranhu chavajecca na zadnich staronkach. U hazecie “Dień” hałoŭny doktar sanatoryju “Truskaviec” chvalicca siarednim zarobkam rabotnikaŭ “Truskavieckurortu”: letaś jon skłaŭ až 276 hryvień u miesiac (na biełaruskija hrošy 90 tys. rubloŭ). Jak možna pražyć na takija hrošy pry ŭkrainskich kamunalnych płaciažach, dla biełarusa zastajecca nievyrašalnaj zahadkaj. Jak i toje, čamu ŭ Kijevie banany kaštujuć na 20% daražej, čym u Miensku. Ci to ŭ nas ich vyroščvajuć niedzie ŭ hłušy biełaruskich kałhasaŭ, jakija “my nie dali razvalić”, ci to heta kožny ŭkrainski bananajed spłačvaje padatak na pieradvybarčuju kampaniju aliharchaŭ. Chutčej druhoje.

Ukrainski palitolah i historyk idejaŭ Mikoła Rabčuk u interviju “NN” 1 lutaha daŭ niesuciašalny prahnoz paślavybarnaha nadvorja va Ŭkrainie: “Budzie takoje samaje bałota, jak ciapier, prynamsi da prezydenckich vybaraŭ 2004 h.”. Tym nia mienš, sam Rabčuk na čas specyjalna pryjechaŭ z Budapeštu, dzie jon ciapier vykładaje va ŭniversytecie, u Kijeŭ vybaraŭ. Kab prahałasavać i abaraniać vyniki hałasavańnia ad falsyfikacyi. Jon vieryć u niedaŭhaviečnaść ciapierašniaha ŭkrainskaha režymu. U hramadzianskim pačućci takich, jak Rabčuk, najbolšaja zaruka ŭkrainskaje budučyni. Kropielka, jak viadoma, kamień točyć.

Barys Tumar