Пажар на навагоднім балі ў Мінску ў студзені 1946-га: колькасць ахвяраў дагэтуль невядомая

67 гадоў таму ў Мінску адбыўся страшэнны пажар, ахвярамі якога сталі дзясяткі маладых людзей.

4 студзеня 1946 года ў Мінску адбылося паседжанне Бюро ЦК КП(б)Б. Сярод прысутных быў кіраўнік кампартыі Беларусі Панцеляймон Панамарэнка, начальнік рэспубліканскага НКГБ Л.Цанава, наркам НКВД Беларусі С.Бельчанка і яшчэ 13 адказных супрацоўнікаў. На пасяджэнні абмяркоўвалася пытанне аб масавай гібелі людзей у пажары, які адбыўся напярэдадні ў сталічным клубе дзяржбяспекі.

Баль-маскарад

… У канцы снежня 1945-га ў ацалелым падчас вайны і акупацыі будынку на плошчы Свабоды ў Мінску актыўна рыхтаваліся да навагодняга свята. Стаяла вялікая елка, упрыгожаная гірляндамі і ватай. Але свята ў ноч з 31 снежня на 1 студзеня правесці не ўдалося. Банальна адсутнічала электрычнасць. Святло абяцалі даць толькі 3 студзеня. На гэты дзень і быў прызначаны баль-маскарад.

Квіткі на баль размяркоўваў гаркам камсамола і іх атрымлівалі выдатнікі вучобы, актывісты, ну і, вядома, дзеці высокапастаўленых чыноўнікаў БССР.

У дзень мерапрыемства ўваход у Клуб ажыццяўляўся строга па запрашальных квітках. Справа ў тым, што ў суседнім крыле будынка працавала камісія па расследаванні злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх памагатых. Падчас акупацыі ў гэтым доме знаходзілася гестапа, увесь архіў якога пасля вызвалення Мінска ў ліпені 1944 года дастаўся савецкім спецыяльным органам. Менавіта з гэтымі нацысцкімі дакументамі і працавалі супрацоўнікі савецкай камісіі.

Уваход у гэтую частку будынку быў замкнёны і знаходзіўся пад узмоцненай аховай (пасля гэты факт згуляе фатальную ролю для многіх тых, хто прыйшоў на баль). Акрамя гэтага, у падвале будынка знаходзіліся камеры, у якіх утрымліваліся палонныя немцы, якія знаходзіліся пад следствам.

Перад галоўнай залай на трэцім паверсе быў пакой казак. Гасцей сустракалі Дзед Мароз, Снягурка, зайцы, вавёркі. Усё рабілася дзеля таго, каб моладзь адпачыла ад страшных будняў вайны. Вельмі многае з упрыгожванняў было зроблена з лёгкаўзгаральных матэрыялаў: паперы і ваты. Дый на шматлікіх запрошаных былі маскарадныя касцюмы, зробленыя з марлі і паперы. Усяго ў клубе сабралася больш за 500 чалавек.

Трагедыя

У зале іграў духавы аркестр, моладзь танцавала. І вось надышоў доўгачаканы момант, калі на навагодняй яліне павінна была запаліцца гірлянда. І яна запалілася. У прамым сэнсе. Вайсковы аркестр іграў «Стомленае сонца», моладзь была захоплена танцам і ўспрыняла, пранізлівы крык «Пажар!» як чарговы навагодні жарт. Але неўзабаве полымя перакінулася на вялікую постаць Дзеда Мароза, набітую ватай. Праз некалькі хвілін гарэла ўжо ўсё вакол.

Госці кінуліся да лесвіцы, якая вяла на вуліцу, але і там быў агонь. Відавочцы затым ўспаміналі, што пажар пачаўся менавіта ў пакоі казак, які быў перад галоўнай залай.

Прабіцца праз гэты ахоплены агнём пакой да выратавальнага выхаду было немагчыма, а лесвіца паміж паверхамі была перакрыта зачыненымі жалезнымі дзвярыма.

Адной з тых, хто цудам выжыў у тым пекле, была мінчанка Цэцылія Іонічава. Паводле яе ўспамінаў,

першымі да ахопленага агнём клубу НКДБ пад’ехалі не пажарныя, а вайскоўцы і сталі выцягваць скрыні з нацысцкім архівам.

Усё памяшканне зацягнула з’едлівым жоўтым дымам. Усвядоміўшы, што выйсця няма, мужчыны сталі выбіваць шыбы. Выскачыўшы з акна, людзі заўважылі, што ніжні паверх таксама гарыць. Па ўспамінах відавочцаў пашанцавала тым, хто скакаў пазней. Яны прызямляліся на людзей, якія ляжалі на зямлі, што змякчыла ўдар. Алена Дземідовіч ўспамінала, што

з сутарэнняў даносіліся жудасныя крыкі па-нямецку.

Некаторым людзям удалося выратавацца, прабіўшыся праз завалены смеццем чорны ход. Дзверы там былі не замкнёныя. Лілія Чыжык, тая самая, для якой квіток на баль дастаў камендант Клуба НКДБ, уратавалася, выскачыўшы з будынка. Дзяўчыне пашанцавала, і яна не разбілася. Апынуўшыся на вуліцы, яна шукала Люсю Рабцэвіч, але сяброўкі нідзе не было. Пасля таго, як пажар будзе патушаны, на папялішчы бацька знойдзе толькі бранзалет дачкі.

Парэшткі ахвяраў хавалі ў цынкавых трунах

Раніцай на плошчы Свабоды сталі збірацца людзі. Яны спрабавалі знайсці дзяцей, якіх збераглі падчас нацысцкай акупацыі і якія загінулі ўжо ў мірны час. Абгарэлыя целы і рэшткі загінулых выносілі са спаленага будынку і ўкладвалі ўздоўж дарогі. Ахвяраў было шмат. Іх складалі ў два рады. Побач хадзілі звар’яцелыя ад бяды людзі і спрабавалі апазнаць па парэштках адзення і абутку сваіх дзяцей.

У тую жудасную ноч у агні загінулі дзясяткі маладых хлопцаў і дзяўчат.

Дырэктара клуба асудзілі на 6 гадоў турэмнага зняволення, а каменданта Рабцэвіча хоць і арыштавалі, але неўзабаве выпусцілі.

Дачка гэтага чалавека згарэла жыўцом, і таму ўлады палічылі, што ён заплаціў за халатнасць спаўна.

Дакладная колькасць загінулых у тым пажары не ўстаноўлена да сённяшняга дня.

Тых, хто разбіўся пры падзенні або памёр ад апёкаў, хавалі ў адзіночных магілах. А ў брацкай магіле на Вайсковых могілках пахавалі дзве вялікія цынкавыя труны з парэшткамі тых, хто згарэў у пажары.

У гэтай страшнай гісторыі засталося шмат няяснага. Чаму адбыўся гэты страшны пажар? Ці стала прычынай трагедыі звычайная халатнасць, або за пажарам нехта стаяў?! Адной з найбольш верагодных версій з’яўляецца наўмысны падпал. Як я ўжо згадваў,

у суседнім з клубам крыле будынка знаходзіўся архіў гестапа, у якім, у тым ліку знаходзіліся асабістыя справы агентаў, інфарматараў і памагатых акупантаў.

Дарэчы, не выключана, што арганізатарам гэтага тэракта дапамагаў нехта ў форме вайскоўца савецкай арміі. Напрыклад, пасля пажару бясследна знік чырвонаармеец Леанід Васільчыкаў, які іграў у аркестры Беларускай вайсковай акругі.

Хутчэй за ўсё, ён стаў адной з ахвяр пажару, але не выключалі і тое, што гэты чалавек і быў тым самым тайным падпальшчыкам.

Такім чынам, 3 студзеня 1946 года застанецца адной з найбольш трагічных старонак у гісторыі Мінска і Беларусі.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0