«Перш за ўсё — паказаць, як шмат людзей не згодныя з дзеяннямі ўлады». Павел Лібер пра планы «Голасу» на рэферэндум
Чым бліжэйшы рэферэндум, тым часцей успамінаюць пра нашумелы праект «Голас». Каманда платформы заявіла, што прапануе план, дэталі якога паведаміць бліжэй да плебісцыту. Тым часам «Наша Ніва» звязалася са стваральнікам «Голасу» Паўлам Ліберам і задала пытанні аб «злівах базы», новых праектах і стане IT-сферы.
«Будзем заклікаць людзей рабіць здымкі, толькі калі яны ўпэўненыя ў бяспецы»
«Наша Ніва»: Пра «Голас» зноў загаварылі напярэдадні рэферэндуму. Аднак зыходныя дадзеныя ў параўнанні з 2020 годам змяніліся. Многія лічаць, што зрабіць фота бюлетэня будзе небяспечна. Вы ўжо згадвалі, што рыхтуеце план з улікам сітуацыі. Калі ён будзе абвешчаны і аб чым можна казаць цяпер?
Павел Лібер: Безумоўна, «Голас» будзе прымаць фота бюлетэняў ад усіх ахвотных. Але мы будзем заклікаць людзей рабіць здымкі, толькі ў тым выпадку, калі яны ўпэўненыя ў ананімнасці і бяспецы гэтага працэсу.
У выпадку, калі гэта будзе немагчыма, прадугледзім варыянты, як паведаміць чат-боту аб сваім выбары, нават калі гэты выбар — увогуле не хадзіць на рэферэндум.
Са свайго боку, я б усё ж такі рэкамендаваў прыходзіць на ўчастак і выкрэсліваць абодва варыянты. Аналітыка з выбараў у жніўні 2020-га відавочна паказала, што чым менш людзей прыйдзе, тым прасцей сфальсіфікаваць вынік.
«НН»: Разумеем, што тэма набіла аскоміну, але можаце патлумачыць яшчэ раз, чаму ўзлом базы ў прынцыпе немагчымы?
ПЛ: База дадзеных знаходзіцца на абароненых серверах за межамі краіны, уся наша каманда таксама не ў Беларусі.
А самае галоўнае, што мы не захоўваем дадзеных, па якіх можна ідэнтыфікаваць карыстальнікаў.
У жніўні 2020-га мы не запытвалі персанальных звестак — ідэнтыфікатарам з’яўляўся дасланы бюлетэнь. Адзінае, што паведамляў чалавек — гэта нумар тэлефона, каб мы маглі дэдуплікаваць вынікі (выключыць паўторы) паміж Telegram і Viber, але гэта інфармацыя захоўваецца ў выглядзе хэшу (тып шыфравання) і мы самі не можам іх пазнаць. Таму любы зліў базы з адкрытымі нумарамі тэлефонаў не адпавядае рэчаіснасці.
Гэта ўжо пяты ці шосты падобны ўкід, і «ўзломы» існуюць толькі ў прапагандысцкай рыторыцы. Пры гэтым апошні раз было заяўлена, нібыта ўсе будуць пакараныя за каментары. Гэта крыўдна, бо «Голас» — чат-бот, у якім няма магчымасці каментавання, а значыць дзяржаўная прапаганда нават не разабралася ў дэталях.
«НН»: Многія лічаць, што вынікі рэферэндуму, імаверна, будуць сфальсіфікаваныя. Тады ў чым сэнс альтэрнатыўнага падліку галасоў? Што ён павінен даказаць і каму? Як вы ацэньваеце вынікі мінулага «Голасу»?
ПЛ: У меркаванні наконт фальсіфікацыі я б замяніў слова «імаверна» на «гарантавана». У жніўні 2020-га ў нагляднай форме ўдалося прадэманстраваць вялікай колькасці людзей, што ўсе вынікі спускаюцца зверху і ніхто нічога не падлічвае.
Менавіта ў гэтым і быў сэнс альтэрнатыўнага падліку — паказаць тое, што не робіць Цэнтрвыбаркам, а дакладней параўнаць сапраўдныя бюлетэні на ўчастках і афіцыйныя пратаколы. Усе вынікі былі выкладзеныя ў публічны доступ, каб кожны мог пераканацца.
Менавіта таму справаздача «Голасу», створаная сумесна з камандамі «Сумленныя людзі» і «Зубр», даказвае фальсіфікацыі на выбарах і неаднаразова згадвалася як у дакументах АБСЕ, так і кіраўніцтвам еўрапейскіх краін пры непрызнанні Лукашэнкі прэзідэнтам.
У гэты раз, безумоўна, немагчыма дасягнуць той жа колькасці галасоў, паколькі грамадства знаходзіцца пад жорсткім ціскам, але і мэты даказаць фальсіфікацыі ўжо не стаіць — гэта ўжо даказана, а значыць сам рэферэндум з'яўляецца нелегітымным і няма сэнсу рабіць гэта паўторна.
Таму зараз наша задача перш за ўсё яшчэ раз паказаць, як шмат людзей не згодныя з дзеяннямі ўлады. Таму мы разглядаем камбінаваныя варыянты збору меркаванняў людзей, каб зноў жа прадэманстраваць сапраўдную сітуацыю.
«Для дыяспары рыхтуем анлайн-рашэнне»
«НН»: Што будзеце лічыць пазітыўным для сябе вынікам рэферэндуму? Калі будуць абвешчаныя першыя падлікі?
ПЛ: Шырокае ўцягванне грамадства ў праяву нязгоды з рэферэндумам — найлепшы вынік.
Канкрэтных лічбавых мэтаў пакуль што не ставім, паколькі невядомыя дэталі. На дадзены момант не зразумела, у якіх умовах будзе праходзіць рэферэндум.
Напрыклад, рашэнне не адкрываць участкаў за межамі Беларусі адсякае досыць вялікую аўдыторыю, якая магла б даслаць бюлетэні. Аднак для дыяспары мы рыхтуем анлайн-рашэнне.
Таксама не выключаем іншыя нечаканасці — у прыватнасці, абмежаванні доступу на ўчасткі і іншыя адміністрацыйныя рэчы. Будзем адаптавацца на хаду.
«НН»: Кажуць, тэхналогію, якая прайшла праверку 2020-м годам, ацанілі ў Расеі. Быў нейкі фідбэк, аб якім можаце расказаць?
ПЛ: З Расіі цікавіліся іншымі нашымі прадуктамі па ўзаемадапамозе. Там ёсць свая платформа, якая дапамагае кандыдатам, так што канкрэтна да «Голасу» вялікай цікавасці не было.
Але нашым праектам цікавіліся з Казахстана, дзе праблемы, падобныя да нашых, назіраліся на выбарах.
«НН»: Ці вывучалі вы аналагі такіх народных экзітполаў у іншых краінах. Чым «Голас» лепшы ці горшы?
ПЛ: У краінах з сумленным галасаваннем «Голас» у прынцыпе бы не спатрэбіўся. Выбарчыя камісіі забяспечваюць дастатковую празрыстасць і там працуюць незалежныя экзітполы.
У Беларусі ж правядзенне незалежных экзітполаў немагчыма. А «Голас» запаўняе нішу, якой не існуе.
«Я лепш згуляю ў рулетку, чым паспрабую прагназаваць дзеянні ўлады»
«НН»: Аднак «Голас» — не адзіны праект, якім вы займаліся пасля выбараў. Яны не так вядомыя, але пры гэтым арыентаваныя на тых, хто вымушаны быў з'ехаць. Наколькі яны запатрабаваныя?
ПЛ: Сёння ў нас ужо вялікае партфоліа прадуктаў, якое склалася пры ўдзеле нашых валанцёраў з каманды.
У прыватнасці, дадатак Digital Solidarity падказвае, каму чалавек можа зараз дапамагчы, а на тэлемедыцынскай платформе eЗдароўе за 7 месяцаў зарэгістравалася больш за 10 000 пацыентаў і 100 дактароў, таму гэта ўжо сапраўдны анлайн-медыцынскі цэнтр.
У апошні час фіксуем павелічэнне колькасці пытанняў пра каранавірус.
Таксама мы дапамаглі стварыць платформу бясплатных юрыдычных кансультацый Legal Hub.
А ў партнёрстве з Цэнтрам беларускай салідарнасці ў Варшаве перазапусцілі праект BY_MAPKA, які дазваляе беларускім бізнэсам за мяжой расказаць пра сябе.
Адначасова працуем яшчэ над трыма вялікімі лічбавымі прадуктамі, але пра іх хацелася б расказаць пасля пачатку работы.
«НН»: У 2020 годзе адбыўся збег шэрагу важных фактараў. Як чалавек, які працуе з лікавымі мадэлямі, вы можаце сказаць — такія працэсы паддаюцца прагназаванню і з якой імавернасцю? Якія сцэнары бачыце вы? Рэферэндум можа стаць ключавым пунктам? А што будзе пасля яго?
ПЛ: Дзеянні існай сістэмы можна было б прагназаваць хаця б часткова дапускаючы, што яны падпарадкоўваюцца нейкаму здароваму сэнсу або ідуць не ўразрэз з інтарэсам краіны.
Але сёння гэта наступствы выпадковых капрызаў аднаго чалавека, які можа памяняць меркаванне тройчы на дзень. Таму я лепш бы згуляў у рулетку — там імавернасць адгадвання значна вышэй.
«НН»: Улада кажа пра завочныя суды і канфіскацыю маёмасці. Вас гэта палохае? Думаеце, дойдзе да гэтага?
ПЛ: Як я ўжо казаў, няма сэнсу спрабаваць знайсці нейкі здаровы сэнс у дачыненні да рашэнняў улады.
У выпадку, калі гэта зачэпіць прыватна мяне, будзе дадатковым стымулам працягваць сваю працу.
Як правіла, падобныя рашэнні з’яўляюцца прыкметамі таго, што сістэма развальваецца сама сабой. У гісторыі гэта адбывалася досыць часта.
«НН»: У інтэрв'ю Юрыю Дудзю вы сказалі, што для ўзлому кватэры патрэбны толькі дзверы. Атрымліваецца, дна няма? Як жыць з усведамленнем безвыходнасці?
ПЛ: Дна няма, але і безвыходнасці ў мяне няма. Яна б была, калі б я бачыў, што грамадства супакоілася, а Еўрасаюз просіць Лукашэнку выпусціць палітвязняў, каб зняць санкцыі, і мы ўсе дружна перагортваем старонку.
Аднак нічога гэтага не адбываецца. Сітуацыя, безумоўна, завісла ў часе, і можа пахіснуцца ў любы бок. Пакуль што для мяне пазітыўнае рашэнне сітуацыі бачыцца са значна большай імавернасцю.
«НН»: Між тым непрыкметна Беларусь ператвараецца ў чорную дзірку, якую аблятаюць пасажырскія самалёты і ўжо нават аб'язджаюць грузавыя цягнікі. Выехаць з краіны праблематычна, сітуацыя з эпідэміялагічным становішчам няважная, эканоміка рухаецца да крызісу. Будзе куды вяртацца? Ці гэтую чараду падзей варта ўспрымаць як абвастрэнне хваробы перад выздараўленнем?
ПЛ: Выздараўленне — менавіта так я гляджу на гэтую сітуацыю.
Так, сёння Беларусь не самая светлая пляма ў Еўропе з пункту гледжання рэпутацыі, а тое, што адбываецца ў краіне, вельмі нагадвае сталінскія рэпрэсіі.
Але гэта і выздараўленне грамадства. Відавочная дэманстрацыя, да чаго могуць прыводзіць падобныя рэжымы, і ўцягванне людзей у палітычныя працэсы.
Мяркую, гэта вельмі моцная прышчэпка ад дыктатуры на будучыню. Галоўнае, каб не на кароткі тэрмін.
«НН»: Апошнія паўтара года гаварылі аб адтоку спецыялістаў, у першую чаргу з сферы IT. Аднак эканамісты фіксуюць павелічэнне колькасці заказаў у беларускіх кампаній, рост занятых і выручкі. Пракаментуеце, што адбываецца?
ПЛ: IT-сектар па ўсім свеце дзейнічае ва ўмовах вельмі спрыяльнай сусветнай эканамічнай кан'юнктуры. Тым больш што каранавірус якраз падштурхнуў велізарную колькасць бізнэсаў і кампаній да больш актыўнай лічбавізацыі.
Адток спецыялістаў, на жаль, працягваецца. Нават у справаздачнасці за 2021 год шмат IT-кампаній не сталі раскрываць дадзеныя па балансе супрацоўнікаў.
Адначасова яшчэ больш людзей імкнуцца трапіць у IT-сферу, ураўнаважваючы баланс у колькасці людзей, але зрушваючы баланс у кампетэнцыі, бо прыходзяць хутчэй пачаткоўцы, а з’яджаюць больш дасведчаныя спецыялісты.
Каментары