У часы Сталіна — без парадаў і выхаднога дня
Як вядома, першы Акт пра безумоўную вайсковую капітуляцыю Германіі быў падпісаны 7 мая 1945 года. Падпісваўся ён без афіцыйнага адказу Масквы, толькі ў прысутнасці яе прадстаўніка, таму прыйшлося па просьбе Сталіна працэдуру паўтарыць — здарылася гэта 8 мая ўвечары — калі дакладней, то ў 22.43 па еўрапейскім часе. У Маскве на той момант ужо было за поўнач і, як следства, святкаваць Дзень Перамогі ў СССР пачалі 9 мая, у той час, калі на Захадзе — 8-га.
Фота: nlb.by
Яшчэ два разы пасля заканчэння вайны, у 1946 і 1947 годзе, Дзень Перамогі святкавалі, але ўжо са снежня 1947-га Прэзідыум Вярхоўнага савета СССР зрабіў 9 мая рабочым днём і пазбавіў пампезнасці ажно да 1964 года.
«Сталін разглядаў савецкіх генералаў, маршалаў — таго ж Ракасоўскага і Жукава — як сваіх палітычных канкурэнтаў. І ён не жадаў выстаўляць іх наперад. Гэта, па яго логіцы, магло кінуць цень на сталінскі рэжым», — каментуе Аляксандр Фрыдман.
Звыклы фармат парадаў сфармаваўся пры Брэжневе
Цягам 18 год 9 Мая святкавалася кропкавымі салютамі і мерапрыемствамі, у тым ліку і пасля смерці Сталіна, пры Хрушчове.
«У 1964 годзе да ўлады прыйшоў Брэжнеў, сам франтавік, і вось ён надаў святу знаёмы нам фармат з парадамі, а таксама вярнуў выхадны дзень. Усе наратывы, якія мы бачым сёння, прыйшлі да нас разам з Брэжневым. У яго эпоху 9 мая зрабілася галоўным савецкім святам, адцяніўшы дзень Кастрычніцкай рэвалюцыі», — расказвае гісторык.
Габрэі асобна збіраюцца каля «Ямы»
У Беларусі такая звышувага да даты 9 мая, на думку Фрыдмана, акурат, была натуральнай і блізкай:
«Краіна асабліва моцна пацярпела ад нацысцкай акупацыі, плюс паўплываў перыяд, калі рэспублікай кіравалі партызаны — у Беларусі гэта пачалося з Мазуравым, а пасля працягнулася з Машэравым. Гэты вобраз партызанскай рэспублікі, для якой вайна грае асаблівую ролю, беларускаму насельніцтву быў цалкам зразумелым, гэта адпавядала жыццёваму досведу вялікай колькасці людзей».
Мемарыял «Яма». Фота: poznamka.ru
Дата была настолькі сімвалічнай для беларускага народа, што не аспрэчвалася нават людзьмі з антысавецкімі поглядамі.
«Толькі ў Беларусі, наколькі мне вядома, менавіта 9 мая ўшаноўваюць памяць габрэяў — традыцыйна ладзяць у гэты дзень мерапрыемствы на тэрыторыі былога гета — там, дзе цяпер мемарыял «Яма» (калі казаць пра Мінск). У іншых постсавецкіх краінах гэта адбываецца ў гадавіны забойстваў габрэяў, напрыклад. І вось гэтыя сціплыя цырымоніі ўшанавання памяці — гэта зусім не савецкая традыцыя. Таму ў часы СССР нашчадкам габрэяў і тым, хто выжыў, не давалі сабрацца каля «Ямы», разганялі ці перашкаджалі ім гукаўзмацняльнікамі», — кажа Фрыдман.
Вяртанне да савецкіх традыцый пры Ельцыне і Лукашэнку
Першы час пасля распаду СССР парады зноў не праводзіліся: не было грошай і проста было не да таго. Звыклы ўжо фармат вярнуўся на 50-годдзе Перамогі пры Ельцыне.
Тады на Чырвонай плошчы ветэранаў вайны віталі шматлікія замежныя госці — генеральны сакратар ААН Бутрос-Галі, прэзідэнт ЗША Біл Клінтан, прэм'ер-міністр Вялікабрытаніі Джон Мэйджар, старшыня КНР Цзян Цзэмінь, прэм'ер-міністр Канады Жан Крэцьен.
Парад на на 50-годдзе Перамогі. Фота: RIA Novosti
«Падавалася, што ідзе нармалізацыя адносінаў з Захадам, усё павінна быць добра: Ельцын жа лічыўся чалавекам, які рве з савецкімі традыцыямі. Але вось атрымалася, што з аднаго боку, будавалася новая Расія, а з другога, яна пачала вяртацца да старых традыцый — з парадамі і мілітарызмам.
У Лукашэнкі ж прага да савецкага была ад самага пачатку. На жаль, чым далей, тым было горш. Паступова свята ператварылі ў тое, што называецца «победобесие». А ў гэтым годзе яго ўвогуле выкарысталі як дадатковы інструмент прапаганды для апраўдання вайны ва Украіне. З сённяшняй павесткай ды прамовамі Лукашэнкі і Пуціна гэта ўжо не Дзень Перамогі, а дзень вайны», — каментуе наш суразмоўца.
9 мая 1995 года, Мінск. Фота president.gov.by
9 Мая пасля аварыі на ЧАЭС і ў разгар COVID-19
Кажучы пра 9 мая ў гісторыі, нельга не згадаць, якім быў Дзень Перамогі ў 1986-м і ў 2020-м.
Як мы ведаем, аварыя на ЧАЭС, наступствы якой доўга хаваліся кіраўніцтвам СССР, ніяк не паўплывала на правядзенне першамайскіх святаў — парадаў да Дня працы. Яны масава прайшлі як у сталіцы, так і ў раённых, абласных гарадах Беларусі.
Фота: kamenets.by
На 9 Мая парады таксама не адмянілі: архіўныя газеты даюць зразумець, што перад дэманстрацыяй толькі «асфальт памылі спецмашынамі з вадой».
Такое важнае для дзяржавы свята не адмянілі і ў 2020 годзе. Беларусь стала адной з дзвюх краін постсавецкай прасторы, якія не пабаялася рызыкнуць ветэранамі ў пандэмію ў 75-годдзе Перамогі (парад тады не адмяняўся таксама ў Туркменістане).
Чытайце таксама:
«Лукашэнка пачаў апошнюю гульню ў сваім палітычным жыцці». Вялікая гутарка з гісторыкам і палітычным аглядальнікам Аляксандрам Фрыдманам
