У Брусэлі неўзабаве назавуць імя новага генеральнага сакратара NATO. У барацьбе за гэты пост, якая праходзіць закулісна і па няпісаных правілах, лідзіруе Марк Рутэ, які сыходзіць з пасады прэмʼера Нідэрландаў, піша DW.
Нарэшце стала ясна, што ў NATO ўсё ж зʼявіцца новы генеральны сакратар. Енс Столтэнберг неўзабаве сыдзе ў адстаўку пасля амаль дзесяцігадовага тэрміну службы на гэтай пасадзе, на працягу якой яго чатыры разы прасілі застацца — адзін раз нават пасля таго, як Столтэнберг ужо пагадзіўся перайсці на новую працу кіраўніком Цэнтральнага банка Нарвегіі.
Усе гэтыя гады, улічваючы разрыў стасункаў з Расеяй і рэальную напружанасць у трансатлантычных сувязях пры тагачасным прэзідэнце ЗША Дональдзе Трампе, ніхто не хацеў рызыкаваць, замяняючы стоіка Столтэнберга, які быў вядомы сваёй здольнасцю ўлагоджваць эксцэнтрычнага амерыканскага лідара. Але цяпер чакаецца, што новы генеральны сакратар у НАТА зʼявіцца на юбілейным саміце, які пройдзе ў ліпені ў Вашынгтоне ў год 75-годдзя Альянсу, а тэрмін паўнамоцтваў Столтэнберга афіцыйна скончыцца 1 кастрычніка 2024 года.
Новы генеральны сакратар НАТА і адцягваючыя фактары
Аана Лунгеску, былая прэс-сакратарка Енса Столтэнберга, лічыць, што яго пераемніка варта абраць як мага раней, каб пазбегнуць ускладненняў. Лунгеску, якая даўжэй за ўсіх займала пасаду прэс-сакратаркі генеральнага сакратара Паўночнаатлантычнага альянсу, падкрэсліла, што «вельмі важна, каб змена генеральнага сакратара была зробленая досыць рана і каб яна не супала ні з выбарамі ў Еўрапарламент (у чэрвені 2024 года. — Рэд.), ні з прэзідэнцкай кампаніяй у ЗША».
Лунгеску, цяпер ганаровая навуковая супрацоўніца брытанскага аналітычнага цэнтра Royal United Services Institute, папярэдзіла, што «самае горшае, што можа адбыцца, — гэта калі новы генеральны сакратар NATO стане свайго роду «рэшткавым вынікам» начных перамоваў на саміце ЕС або апынецца ўцягнутым у вельмі брудныя выбары ў ЗША».
Якімі якасцямі павінен валодаць кандыдат у генсекі альянсу
Але дамагчыся аптымальнага выніку, вядома ж, нялёгка. Пост генеральнага сакратара альянсу — па традыцыі яго займае прадстаўнік еўрапейскіх дзяржаў — сяброў НАТА — адна з самых значных вакансій у свеце, але пры гэтым няма ні афіцыйнага апісання абавязкаў, ні пераліку неабходных навыкаў, каб яе заняць, ні спосабу «падаць заяўку». Прэтэндэнты на гэтую пасаду не будуць запрошаныя на сумоўе і не павінны праяўляць празмернага жадання быць абранымі.
Хоць Вашынгтон у працэсе падбору кандыдатаў разглядаецца ў якасці «выканаўцы каралёў» (аб магчымасці зʼяўлення «каралевы» — ніжэй), любая з 31 краін — сяброў NATO можа ў апошні момант цалкам змяшаць усе карты гульцам.
«Насамрэч гэта маштабная закулісная дыпламатыя па абодва бакі Атлантыкі, — канстатуе Ян Лесер, віцэ-прэзідэнт аналітычнага цэнтра Германскага фонду Маршала Злучаных Штатаў (GMF) і кіраўнік яго брусельскага офіса. — Усё, ад сашчэпак да ядзернай стратэгіі, вырашаецца тут на аснове кансэнсусу — і гэта ж тычыцца выбараў генеральнага сакратара».
Новы генеральны сакратар NATO павінен дэманстраваць цвёрдасць у дачыненні да Расеі — але не так рэзка, каб выклікаць эскалацыю, — і быць гатовым абараняць само існаванне альянсу, не правакуючы пры гэтым ягоных нядобразычліўцаў.
На працягу апошніх гадоў, калі абмяркоўвалася пытанне аб пераемніку Столтэнберга, згадваліся і такія яго пажаданыя якасці, як тое, што ён павінен быць з краіны з высокімі выдаткамі на абарону і да таго ж размешчанай на паўднёвым або ўсходнім флангу альянсу (пасля амаль 15 гадоў знаходжання на гэтай пасадзе прадстаўнікоў паўночных краін). Акрамя таго, ішлі размовы пра тое, каб нарэшце паставіць на чале NATO жанчыну.
Кандыдаты ў генсекі НАТА і іх надзеі
Імёны многіх патэнцыйных прэтэндэнтаў зʼяўляліся і знікалі. Прэмʼер-міністр Даніі Метэ Фрэдэрыксен і былы міністр абароны Вялікабрытаніі Бэн Уолес, па чутках, нават асабіста гутарылі з прэзідэнтам ЗША Джо Байдэнам з нагоды сваіх шанцаў, але пасля гэтага знялі свае кандыдатуры з разгляду без тлумачэння прычын.
У гэты момант на пасаду генеральнага сакратара NATO адкрыта прэтэндуюць прэмʼер-міністарка Эстоніі Кая Калас, міністр замежных спраў Латвіі Крышʼяніс Карыньш і прэмʼер-міністр Нідэрландаў Марк Рутэ, які сыходзіць са сваёй пасады. І апошні, падобна, паступова становіцца фаварытам.
Рутэ, другі пасля венгра Віктара Орбана па працягласці знаходжання на чале ўрада сярод дзяржаў — сяброў НАТА, лічыцца «бяспечнейшым» выбарам, чым палітыкі з краін Балтыі, бо вайна Расіі з Украінай цяпер дамінуе ў парадку дня альянсу.
Калас адначасова папулярная і выклікае супярэчнасці, а Карыньш, хай і ўзначальваў у мінулым урад, не карыстаецца вялікай папулярнасцю. «Ёсць такое меркаванне, што знаходжанне кагосьці з краін Балтыі на чале NATO будзе контрпрадукцыйным, а не карысным», — адзначыла Крысці Райк, намесніца дырэктара Міжнароднага цэнтра абароны і бяспекі ў Таліне.
Сама яна з такім нязгодная. «Цяжка зразумець, у чым менавіта палягае праблема, бо адносіны (НАТА. — Рэд.) з Расеяй на гэты момант замарожаныя. У любым выпадку мы не гаворым пра верагоднасць аднаўлення дыпламатычных сувязяў найбліжэйшым часам», — заявіла Райк.
Тым не менш, што немалаважна, Рутэ — адзіны кандыдат, які абмяркоўваўся пастаяннымі прадстаўнікамі краін — удзельніц НАТА ў рамках нефармальнага працэсу, паралельнага кансультацыям лідараў дзяржаў, паведаміла Аана Лунгеску. Так адбываецца, калі самы дасведчаны па часе працы ў Брусэлі прадстаўнік, цяпер гэта харват Марыё Нобіла, збірае 30 сваіх калегаў, каб абмеркаваць важныя пытанні.
«Наколькі я ведаю, некаторым краінам яшчэ трэба будзе канчаткова сфармуляваць свае пазіцыі, але яны працуюць над дасягненнем кансенсусу (у дачыненні да Рутэ. — Рэд.)», — дадала Лунгеску.
Выдаткі на абарону і адносіны з Трампам
Нягледзячы на тое, што ўсё гэта адбываецца за кулісамі, прэмʼер-міністарка Эстоніі Кая Калас не робіць выгляду, што не заўважае таго, што адбываецца. Выступаючы ў лістападзе ў ЗША на мерапрыемстве выдання Politico, яна публічна пажартавала пра тое, што патрабаванні да якасцяў, якія раней лічыліся прыярытэтнымі для новага генеральнага сакратара, відавочна панізіліся.
«Ён абавязкова павінен быць з краіны, якая выдаткоўвае на абарону 2% свайго ВУП. І было б нядрэнна, калі б гэта была жанчына», — нагадала яна. І з іроніяй дадала: «Так што лагічна, што гэта Марк Рутэ».
Пасля няёмкай паўзы аўдыторыя засмяялася, а расчараванне Калас было відавочным. У наступным годзе выдаткі Эстоніі на абарону перавысяць 3% ВУП, а Нідэрланды не дацягнуць да запланаваных 2%. На пытанне вядоўцы, ці хоча яна, каб яе па-ранейшаму разглядалі ў якасці кандыдата на пасаду генеральнага сакратара NATO, Калас адказала адным словам: «Так».
Якую ролю памер ваенных выдаткаў той ці іншай краіны іграе ў ЗША напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў, зыход якіх можа быць, па выразе Яна Лесера, «вельмі складаным з палітычнага пункта гледжання для Еўропы»? Калас захоўвае спакой у цяжкай сітуацыі, маючы ў якасці аргументу асігнаванні Эстоніі на абарону, але ў Рутэ можа быць свая «казырная карта». На сустрэчы ў Белым доме ў 2019 годзе Рутэ і Трамп жартавалі і радасна пляскалі адзін аднаго па плячы. «За апошнія пару гадоў мы сталі сябрамі», — сказаў тады Трамп.
На шляху Рутэ ўстане Орбан?
Нягледзячы на відавочнае фарміраванне кансенсусу вакол кандыдатуры Рутэ, нідэрландец можа сутыкнуцца ў бліжэйшы час з перашкодай у Еўропе ў асобе венгра Віктара Орбана, з якім ён канфліктаваў у мінулыя гады, адстойваючы пазіцыі Еўрапейскага Саюза, і які, як кажуць, ужо абвясціў аб сваёй нязгодзе з прызначэннем Рутэ.
Назіральнікі не выключаюць, што ў апошнюю хвіліну можа зʼявіцца кандыдат, які будзе так званым «цёмным конікам» — і ён будзе адказваць усім неафіцыйным патрабаванням. «Нічога не вырашана, пакуль не вырашана ўсё», — папярэджвае Лунгеску. Хто б у выніку не «перамог», удакладняе Крысці Райк, «гэта дакладна будзе даволі выбоістая дарога».
Адзінае, што здаецца бясспрэчным на дадзены момант, гэта тое, што Енсу Столтэнбергу прыйдзецца выбыць з іншай гонкі — за ўладанне рэкордам самага працяглага знаходжання на пасадзе генеральнага сакратара NATO. Хоць Столтэнберг ужо і блізкі да гэтага, але яму не ўдасца перасягнуць дасягненне нідэрландскага палітыка Ёзэфа Лунса, які займаў гэтую пасаду 13 гадоў.
Каментары